Reseı tarapy Qazaqstandaǵy áskerı polıgondaryna baǵyttaǵan zymyrandarynyń dál tıip jatqanyn aıtyp álemge jar salýda.
Sońǵy onshaqty jyl ishinde qazaq jerinde mekendeıtin sırek janýarlardyń jappaı qyrylýy jıi oryn ala bastady. Kaspııdegi ıtbalyqtardyń, Saryarqadaǵy kıikterdiń bir sátte jappaı qyrylyp qalǵanyna qazir mán bermeıtin boldyq. Mańǵystaý men Semeıde kemis balalardyń týýy áli kúnge deıin oryn alyp otyr. Baıqońyrdan atylǵan protonnyń geptıliniń zıany anaý! Al, Aqmola oblysy Kachar aýylynyń turǵyndarynyń jappaı aýrý sebebin respýblıkalyq dárigerler qaýymdastyǵy bolyp anyqtaı almaı jatyr. Sóıtip otyryp, «Atom qaldyqtaryn Qazaqstanda saqtaıyq» deımiz, «Epıdemıalyq bakterıologıalyq zertteý ortalyǵyn Almatyda ashaıyq» deımiz. Artyq elektr energıasyn Reseıge berip otyryp, «Atom elektr stansıasyn salaıyq» deımiz! Halyqqa bulardyń paıdasynan, pálen júz jyldyqqa sozylatyn zalaly men zardaby kóp. Bılik muny túsinbeıdi dep te aıtý qıyn. Árıne,bul saıasattyń basqa da bir qyry bolýy múmkin. Qalaı bolsa da, memleket tarapynan júrgiziletin kez kelgen áreket pen saıasat halyq múddesi turǵysynan sheshilgeni jón ǵoı. Eger, elimizdiń búgingi jáne keleshektegi ekologıalyq qaýipsizdigi jaǵdaıyna keletin bolsaq,ol qazaq jerindegi Reseı polıgondarynyń máselesi.
Reseıdiń Qazaqstandaǵy qarý synaıtyn polıgondary týraly sońǵy kezderi baspasózde de, telebaǵdarlamalarda da jıi aıtyla bastady. Polıgon demekshi,keshegi Keńes Odaǵy kezinde jerimizdiń aıtarlyqtaı paıyzy orystardyń qarýlaryn synaıtyn polıgon alańy bolyp kelgen eken. Jaqynda bir gazette jarıalanǵan derekter boıynsha anaý Mańǵystaý oblysynan bastap sonaý Shyǵys Qazaqstanǵa deıingi jerimizdiń biraz bóligi áli sol Reseıdiń qarý synaıtyn polıgony eken.Batystaǵy Kapýstın Iardan atylatyn synaq raketalarynyń qaldyǵyn sonaý Aqtóbe jerinen bastap Balqashqa deıin tabýǵa bolady. Sóıte turyp endi, bılik basyndaǵylardyń dúnıe júzi atom qarýyn synaýshylarynyń qaldyqtaryn jınap ákep, qazaq jerine kómbek oıy bar. Bunyń keleshekte halyqqa tıetin zıany ıadrolyq polıgonnan kem bolmaıtynyn eshkim «bilmeıtin» sıaqty. Halyq -úkimet úshin esepte joq, qoı tárizdi. Olardyń pikirin surap, sanasaıyn dep otyrǵanda eshkim joq . Qazaqstan aımaǵynda osy kúnge deıin jumys istep turǵan Reseı polıgondarynan túsetin jaldaý qunynan halyqqa da, memleketkede tıimdiligi bolýy tıis sıaqty. Biraq olardan paıda túgili,halyq zulmat zıan kórip otyr. Basqasyn qoıǵanda, Baıqońyrdan qulap túsip jatqan protondardyń zıanyn áli eshkim eseptegen emes. Kerisinshe, «onyń áseri joq» dep teriske shyǵarýda.Osy aımaqta qyrylǵan kıikterdiń neden ólgenderin naqty anyqtaýda múmkin bolmaı otyr.Polıgon aımaǵyn mekendeıtin eldi rak jáne basqada belgisiz aýrýlar jaılaǵan. Olardyń naqty dıagnozyn qoıý óte qıyn. Bul aımaqtarda kemis balalar óte kóp týýda, maldardan saý malǵa uqsamaıtyn jan janýarlar týýda. Kaspııde balyq, Arqada kıik qyrylyp jatyr. Osynyń bári sol polıgondardyń áseri. Máselen,Baıqońyrdan ushyrylatyn proton raketalarynyń qaldyqtary Arqadan bastap sonaý Shyǵys Qazaqstanǵa deıin shashylyp jatyr, al ortalyq Qazaqstanǵa orbıtaǵa jete almaı jarylyp ketken proton raketalarynyń keremet zıandy , ári kórinbeıtin (geptıl)býlary keńinen taraýda.Úkimet ony basqasha dáleldegisi keledi. Aıtpaqshy, Reseıge qarý synaıtyn polıgondardyń jalǵa berý quny qansha ekenin sol polıgondardan zardap shegip otyrǵan jurt ony bilýge haqyly emes pe.Táýelsizdigimiz tusynda bolsada,sál erterekte bolǵan, Baıqońyrdy Reseıge jalǵa berý týraly kelisim boıynsha el búdjetine túsýge tıisti qarjynyń joǵalyp ketýi týraly da kezinde baspasózde jazylǵan. Sol sıaqty polıgondardan túsetin qarjylardan zardap shekken halyq esh qarjylaı kómek alyp kórgen emes. Ol qarjylardyń qaıda ketip jatqanyn aıtyp, halyq aldynda esep berip jatqan úkimet taǵy joq. Sonda ushan teńiz qazaq jerleri memleketke, ony mekendep otyrǵan elge paıdasy tımesede, halyqtan suraýsyz basqa memleketke arzanǵa jalǵa berile bere me! Olaı bolsa, jalǵa berilgen jerlerdiń paıdasyn kórip otyrǵandar kimder? Bul máseleniń beti ashyq, halyqqa aıqyn bolýy mindet. Polıgondardan densaýlyqtaryna baılanysty zor zardap shegip otyrǵan halyqtyń azamattyq quqyǵyn qorǵaý el bıligindegi adamdardyń ǵana emes, halyq qalaýlylarynyń da abyroıly mindeti bolýy tıis .
Jumat AIýTEGİ
