Osy maqalanyń aty jóninde kóp oılanyp, aqyry ózim sóz arnap otyrǵan azamattyń shyǵarmasynan alǵandy jón kórdim. Qazaqtyń batyr aqyny Mahambet Ótemisulynyń «Erlerdiń isi biter me!» degen óleńinde «Temirqazyq jastanbaı, Qý tolaǵaı bastanbaı» degen joldar bar. Qazaq mıfologıasynda Temirqazyq táńiriniń qudiretimen aspanǵa qaǵylǵan at baılaıtyn altyn qazyq, dúnıeniń kindigi sanalady. Dıhan Qamzabekulynyń «HHİ ǵasyrdaǵy Alashtyń aq joly» degen jınaqta jarıalanǵan maqalasynyń atyn «Alash – temirqazyq» dep qoıýy da beker emes. Temirqazyq ádette baǵytty ajyratatyn, jol belgisi retinde qarastyrylatyny belgili. Avtor da osy maqalasynda «Alash – órkenıet baǵytyndaǵy Qazaq eliniń, zıalylardyń aınymas temirqazyǵy», – degen qorytyndyǵa keledi.
Búginde erdiń jasyna jetken Dıhan Qamzabekuly 15 ul-qyzdy tárbıelep ósirgen mereıli otbasynda dúnıege kelgen. Fılolog, ádebıet tarıhyn zertteýshi, fılologıa ǵylymdarynyń doktory, profesor, alashtanýshy. Qazaq joǵary oqý oryndarynyń qara shańyraǵy – QazPI-diń túlegi. Sol oqý ornyn bitirgeli Qazaqstan Ulttyq Ǵylym akademıasynyń M.Áýezov Ádebıet jáne óner ınstıtýtynda, Eýrazıa ulttyq ýnıversıtetinde, Qazaq ulttyq mýzyka akademıasynda qyzmet istegen. Qazir ol – L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazıa ulttyq ýnıversıtetiniń áleýmettik-mádenı damý jónindegi prorektory.
Dıhannyń alashtanýshy bolyp qalyptasýynyń da ózindik tarıhy bar. Oǵan shyǵarmashylyǵynyń myna tizbegi kýá bola alady. «Smaǵul Sádýaqasuly» (1996), «Rýhanıat» (1997), «Alash jáne ádebıet» (2002), «Aǵartýshylyq jáne ádebıet» (2003), «Paıym» (2004), «Alashtyń rýhanı týǵyry» (2008), «Smaǵul Sádýaqasov» (2009), «Túrkistan alqasy» (2011), «Jádıtshildik jáne Alash: túsindirme sózdik» (2012) atty kitaptary oqyrman ıgiligine usynyldy. Sonymen qatar ol Júsipbek Aımaýytovtyń 5 tomdyǵyn, Smaǵul Sádýaqasulynyń 3 tomdyǵyn, Qoshke Kemeńgerulynyń 3 tomdyǵyn ázirledi. 3 derekti fılmge senarı («Qazaqtyń Qoshkesi», «Bata», «Kózdiń qarashyǵyndaı») jazdy. Alash zıalylary týraly ǵylymı-shyǵarmashylyq eńbekteri onyń uıymdastyrý qyzmetimen ushtasty. Sonyń nátıjesinde «Alash» mádenıet jáne rýhanı damý ınstıtýtyn quryp, osy baǵytta ǵylymı mektep qalyptastyrdy.
Dıhan ǵylymı eńbekter jazyp qana qoımaı, qoǵamdyq-uıymdastyrý qyzmetimen de aınalysty. Memlekettik mańyzy joǵary is-sharalarǵa atsalysty. Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenttigine úmitkerlerdiń memlekettik tildi bilý deńgeıin anyqtaý jónindegi Lıngvısıkalyq komısıanyń, Qazaqstan Respýblıkasynyń Premer-Mınıstri janyndaǵy Memlekettik til saıasatyn odan ári jetildirý jónindegi komısıanyń, Ádebıet jáne óner salasyndaǵy Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik syılyǵyn berý jónindegi komısıanyń jáne respýblıkalyq onomastıka komısıasynyń múshesi boldy. Astana qalalyq onomastıka komısıasynyń jáne Qazaqstan halqy Kishi assambleıasynyń turaqty múshesi retinde belsendi qyzmet atqaryp keledi.
Dıhannyń osynshama qyrýar isteri men ǵylymı shyǵarmashylyq eńbekteri eleýsiz qalǵan joq. Ol – «Daryn» memlekettik jastar syılyǵynyń jáne Shoqan Ýálıhanov atyndaǵy syılyqtyń laýreaty, Halyqaralyq Aıtmatov akademıasynyń akademıgi, QR UǴA korespondent-múshesi, «Qurmet» ordeniniń ıegeri,
Dıhan Qamzabekuly óziniń mereıli jasyna eldik iske adal otbasylyq taǵlymymen kelip otyr. Eki qyz ben bir ul tárbıelep ósirgen onyń áýletnamasynyń qalyptasýyna ózi ázirlegen «Baýyrnama», «Qazanat», «On bes úı» atty shańyraq shejireleriniń yqpaly mol. Al zamandastarynyń urpaq, ult týraly oı-túsinigin, tanym-talǵamyn elep-ekshegen «Jurt» atty kitaby kópshiliktiń kóńilinen shyqty.
Búgingi tańda Alash jolynyń sabaqtastyǵyn laıyqty jalǵastyratyn, ıaǵnı, Mahambet aıtqandaı: «Temirqazyq jastanyp, qý tolaǵaı bastanyp» júretin aqjúrek tulǵalar kerek-aq. Mine, osyndaı ardaqty zamattyń biri – Alash temirqazyǵynyń baǵytynan aınymaǵan Dıhan Qamzabekuly. Ol ózi ómir boıy zerttegen tuǵyrly tulǵalardyń ádebı-pýblısıstıkalyq murasyn eldiń sanasyna sińirýden jalyqqan emes. Sóıtip, bir kezde Alashtanýǵa at qosqan talapker bozbala qazir ózi de Alashtyń tanymal tulǵasyna aınaldy.
Sataı SYZDYQOV,
L.N.Gýmılev atyndaǵy
Eýrazıa ulttyq ýnıversıtetiniń
profesory, tarıh ǵylymdarynyń
doktory
