Búginde mal basy kóbeıýi ári qońdy bolýy úshin tuqymyn asyldandyrý máselesi aldyńǵy orynǵa shyǵyp otyr. Ata-babamyz ejelden quryq ustap, jylqy úıirip, qoı qaıyrǵandyqtan bul kásip bizge tań emes. Sonaý yqylym zamandardan beri ájetke jarap kele jatqan mal tuqymynyń azyp, usaqtalyp ketken kezderi de bolǵan. Búginde osy salaǵa kóptep kóńil bólinip, mal tuqymyn asyldandyrýǵa erekshe mán berilip jatyr. Seń qozǵaldy. Endi atalǵan másele baǵdarlamalar arqyly emes, arnaıy palata qurý arqyly sheshiledi.
Tórt túlik – yrys bolsa, túıe sonyń irisi…
Bıyldan bastap elimizde tórt túlikti asyldandyrý baǵytynda ár oblystyń ereksheligine qaraı arnaıy palatalar qurylýda. Shilde aıynda elimiz boıynsha tuńǵysh ret Aqtóbede «Jylqy tuqymdary» palatasy, al Taldyqorǵanda «Qoı tuqymdary palatasy» qurylǵan bolatyn. Al, jýyrda Shymkent qalasynda «Túıe tuqymdary» respýblıkalyq palatasy qurylyp, jumysyn bastady. Palatanyń ashylýyna oraı Ońtústik-Batys mal jáne ósimdik sharýashylyǵy ǵylymı-zertteý ınstıtýtynda osy salada ter tógip júrgen aýyl sharýashylyǵy ǵalymdary men mamandary bas qosyp, keleli keńes qurdy.
Jıynǵa aýyl sharýashylyǵy ǵylymdarynyń doktory, profesor, akademık Kópmaǵambet Elemesov qatysyp osy saladaǵy túıini tarqatylýy tıis máselelerge toqtalyp ótti. Aqtóbe, Atyraý, Qyzylorda oblystarynan kelgen mamandar da oılaryn ortaǵa saldy. Statısıkalyq derekterge súıensek, bıylǵy jyldyń basyndaǵy sanaqpen qazir elimizde 170 500 túıe bar delinedi. Sonyń ishinde tek 10 376-sy , ıaǵnı 6%-y ǵana asyl tuqymdy.
Kópmaǵambet Elemesov, aýyl sharýashylyǵy ǵylymdarynyń doktory, profesor, akademık:
— «Túıe tuqymdary» palatasynyń ashylǵany osy salaǵa qatysty biraz túıitkildi máseleniń sheshimin tabýyna túrtki bolary sózsiz. Asyl tuqymdy mal basyn kóbeıtý palatanyń aldynda turǵan eń basty máseleniń biri. Máselen, sıyrǵa bólinetin sýbsıdıa sheshimin tapqan. Sıyrǵa — 20 myń, 1-shi sanatty mal sharýashylyǵynda óndirilgen sútke – 25 teńge, 2-shi sanattyda – 15 teńge, 3 -shi sanattyǵa — 10 teńge kóleminde sýbsıdıa beriledi. Shetelden ákelinse 50 paıyz kóleminde dotasıa beredi. Osy saladaǵy máseleni sheshý úshin, jyrtysyn jyrtý úshin bilikti mamandar qajet… Búginde elimizde 16 palata bar. Aldaǵy ýaqytta ara, qoıan, maral tuqymdary palatasy qurylmaq.
Túıe tuqymynyń sonshalyqty azyp ketken tusynda, asyldandyrý máselesi áldeqashan qolǵa alynýy tıis edi. Asyl tuqymdy mal basy Oısyl qara tuqymynda ǵana emes, Zeńgi baba, Qambar ata, Shopan ata tuqymdarynda da tym tómendep ketken.
Bul kórsetkish elimiz boıynsha múıizdi iri qarada 17,0 paıyz, qoıda 13,8 paıyz, jylqyda 7,0 paıyz ekenin eskersek, túıe ósirýmen aınalysatyn sharýashylyqtardyń aldynda mal tuqymyn asyldandyrý úshin úlken mindetter turǵanyn ańǵarýǵa bolady.
Sondaı-aq, asyl tuqymdy mal basyn kútip-baqqany, seleksıalyq jumystar júrgizip, talapqa saı sapaly ónim óndirgenderi úshin taýar óndirýshilerge jyl saıyn memleket tarapynan sýbsıdıalar tólenip keledi.
Tek túıe tuqymynan basqalaryna. Bul járdemaqylardyń sharýashylyqtarǵa qosymsha kómek bolyp jatqany ras. Túıeniń basqa túlikterge qaraǵanda fızıologıalyq jáne anatomıalyq erekshelikteriniń bar bolýyna baılanysty túıe ósirý salasynyń keıbir kóleńkeli tustaryna kún túsýi tıis jaqtary barshylyq.
http://kazrabat.kz/
