Derbestigimizdi alyp, táýelsizdik týyn kótergenimizge jıyrma bes jyl toldy. Tutas bir el, jeke qoǵam úshin bul ýaqyt onyń damý tarıhynda aqqan juldyzdaı qas-qaǵym sát. Óıtkeni, kez kelgen qoǵamdaǵy eleýli ózgerister jolynda ondaǵan, tipti, júzdegen jyldar óte shyǵatyny tarıhtan belgili. Degenmen, qoǵam damýynyń, ondaǵy kúrdeli ózgeristerdiń bir jyly on jylǵa, tipti, odan da uzaq merzimge tatıtyn kezeńder bolady. Sondaı kezeńderdiń biri – biz, qazaqtar, qazaqstandyqtar, atap ótkeli otyrǵan egemendigimizdiń alǵashqy shırek ǵasyry. Al osy shırek ǵasyrdaǵy qaryshty qadamdarymyzdyń birden-bir jetekshisi, álbette, Tuńǵysh Prezıdent, Elbasy Nursultan Nazarbaev. Onyń «Egemen Qazaqstan» gazetinde jarıalanǵan kezekti týyndysy – «Uly dala ulaǵattary» – qazaq saharasynyń eldik fılosofıasy der edim.

Shırek ǵasyr shyńdary

Áńgime basyn, táýelsizdiktiń jıyrma bes jylyndaǵy jetistikterden bastasaq. Osy tarıhı kezeń eshkimge jal­taqtamaı táýelsiz memleket qurý­dyń qamyna kirisýge jol ashty. Biz azattyǵymyzdyń arqasynda órke­nıet­ti elderdiń jolymen júrýge múm­kindik aldyq. Osy ýaqyt ishinde kóp­tegen kúrdeli reformalar júrgizip, qoǵamymyzdyń burynǵy betperdesin túbegeıli ózgertip, qazirgi zaman talabyna saı qaıta jasaýǵa kiristik.

Ulan-ǵaıyr isterdiń alǵashqy jyldaryn­da ártúrli sebepterden týǵan batpan­daı qıyn­dyqtardy da basymyzdan ótkizýge týra keldi. Olar­dy eńsere bilip, qol jetkizgen je­tistikterimizdi aýyz toltyryp aı­týǵa bolady. Alǵashqy onjyldyqta mem­lekettik basqarý júıesi, ishki-syr­tqy saıasat, áleýmettik qorǵaý, na­ryqtyq ekonomıka júıeleri jasalyp, iske qosyldy. Álemdik qaý­ymdastyqta demokratıa men naryqtyq eko­nomıkaǵa kóshken el retinde tıisti or­ny­myzdy aldyq.

Biz júrgizgen syrtqy saıasat kóp­te­gen álem elderimen dostasý­ymyzǵa, olar­men tyǵyz baılanys ornatyp, jas memleketimizdiń damýyna kerek múm­kindikterdi keńinen paıdalanýǵa jaǵ­daı jasady. Shırek ǵasyr ishinde Qazaqstan eshbir elmen daýlaspady, ja­ǵa jyrtyspady. Búgingi alaı-túleı zamanda baısaldy, beıbit qalpyn saqtaı bilgen birden-bir el – bizdiń Qazaqstan.

Memleketimiz júrgizgen ishki saıasat egemendik jyldarynda elimizdegi ulttar dostyǵyn, birligin saqtap, barsha halyqtyń bir maqsatqa jumyla kirisýin qamtamasyz etti. Árbir qoǵam­nyń sapasy onyń turaqty damýymen ól­shenedi. Egemendiktiń tusynda qazaq qo­ǵamy turaqty damýdyń úlgisin kór­setti. Aralasqan álem elderi bizdiń qo­ǵamnyń osy qasıetin ár ýaqytta aı­typ, úlgi etip júredi. Egemendik týyn kótergenimizge on jylǵa jetpeı, AQSH, Germanıa, Fransıa, Ita­lıa, Avstrıa sıaqty damyǵan elder Qazaqstandy demokratıalyq úrdisti qabyldaǵan, naryq ekonomıkasy eli dep tanydy. Nátıjesinde, shet elderden bizge kerek mıllıardtaǵan ınves­tısıa keldi, júzdegen kásiporyn boı kóterdi, óndiristiń bizde buryn bol­maǵan – mashına jasaý, aqparattyq teh­nologıa, ıadrolyq energetıka, hımıa, qurylys materıaldary ón­di­risiniń zamanaýı salalary, óńdeý, ta­maq­ ónerkásibiniń kóptegen nysandary salynyp, iske qosyldy.

Egemen eldiń ózine tán salyq, búdjet júıeleri, keden kesheni quryldy, b­ú­gin osy salalardyń barlyǵy da eli­mizde turaqty túrde jumysyn jal­ǵastyrýda. Kásipkerlerdiń sany da, sapasy da ósti. Qazir bizde álemdegi ozyq úlgige sáıkes jasalǵan qarjy júıesi bar. Qazaqstan ekonomıkasyn keleńsiz jaǵdaılardan saq­tan­dy­ratyn, tyǵyryqtan shyǵýy­na tikeleı járdemdesetin óte qo­maq­ty qarjy jınalǵan Ulttyq qo­ry­myz jumys isteıdi. Egemen el­diń eko­no­mı­ka­synyń aınalymyn qam­ta­masyz ete­tin ulttyq valúta – teńge bar. Bir sóz­ben aıtqanda, elimizde naryq ekono­mıkasy tolyqqandy jumys jasaý úshin onyń barlyq tetikteri jasaldy.

Táýelsiz eldiń kóshin bastaǵan Tulǵa

Táýelsizdik asýlaryn baıandaı ke­lip, elimizdiń kóshin bastaǵan, re­for­malardy tabandylyqpen júr­gize bilgen Elbasy Nursultan Ábish­uly­nyń eńbegi eren dep aıtýymyz kerek. Prezıdent Nursultan Na­zarbaev tarıhymyzdyń óte bir kúr­deli kezeńinde egemendigimizdiń týyn kó­terip, memleketimizdi basqarý isin­de kemeńgerligin kórsete bilgen qaı­ratker. Onyń sarabdal saıasaty Qa­zaq­stan jurtynyń qol jetkizgen je­tis­tikteriniń demeýshisi hám jebeýshisi boldy.

Memleket basshysy halqymyzdyń keleshegin anyqtaıtyn, bolashaǵyn bú­tin­deı­tin kún tártibin usyna bildi jáne onyń júzege asýyn úlken she­berlikpen, jasam­paz­dyqpen bas­qardy. Qazirgi zamannyń eń ózekti má­selelerin kóterip, olardy sheshý jol­daryn álem elderiniń nazaryna usynǵany – onyń halyqaralyq dá­rejedegi qaıratker ekenin tanyt­ty. Muny álemdik deńgeıdegi saıa­sat­kerlerdiń Prezıdentimiz týraly sheshile sóılegen sózderinen, is­ker­ligin moıyndaǵan pikirlerinen bilemiz.

Bizdi, qazaqtardy, álem sahnasyna shyǵa­ryp, eldigimizdi barshaǵa pash ete alǵan Nursultan Ábishulyndaı qaı­­ratker qazaq ta­rıhynda buryn bol­­­ǵan joq. Ol usynǵan, halyq qol­da­­ǵan saıasattyń arqasynda biz, qa­zaq­­standyqtar barsha álemdi shar­la­­­dyq, jer beti órkenıetiniń ozyq úl­­gi­lerimen sýsyndadyq. Damyǵan elý elmen ıyq tirestik. Elbasy kó­re­­gendigimen qolǵa alynǵan sharýa­lar elimizdi áli talaı belesterden bıik­te­tip, asýlardan asyratynyna senim mol.

Ol jańa astanamyzdy turǵyzdy, ózi­niń kemeńgerligimen Astanany álem elderi basshylary jınalyp, zama­nymyzdyń búgini men erteńi týraly keńes quratyn bedeli joǵary halyqaralyq ortalyq dárejesine kótere bildi. Astanalyq forýmdar sheshimderi álem elderi tarıhynda saqtalatynyna kúmán joq.

Qazaq saharasynyń eldik fılosofıasy

Osydan bir-eki jyldaı buryn Nur­sultan Ábishulynyń qalamynan shyq­qan ózi týraly esteligin onyń tamasha baıandalǵan ómir fılosofıasy dep edim.

Mine, Elbasynyń qalamynan ta­ǵy bir tamasha týyndy jaryq kór­di. Oqydym, taqyryptaryna kóz jiberdim, tereń syrlaryna da boı­laýǵa tyrystym. Osylardan keı­in
«Uly dala ulaǵattary» qa­zaq saha­rasynyń ǵasyrlar boıy qa­lyp­tasqan eldik fılosofıasy degen tu­jyrymǵa keldim. Turmys, salt-dás­túr, darhan kóńil, qarıalar men jas ur­paq, jaqsy men jaman, úkilegen úmit, álem elderi men qazaq qoǵamy, Máń­gilik el bolý joldary, osylardyń bári de bizdiń dúnıetanymymyz ben asqaq armanymyzdy kórsete bi­le­tin uly dala perzentteriniń adamı qyr­la­ry. Olar tereń oı, sulý sózben erekshe be­zendirilgen.

Kez kelgen qoǵamnyń kemshiligi de bar. Prezıdent bul týyndysynda dál qazirgi kezdegi túıindi máselelerdi de, sheshýi qıyn problemalardy da sóz etken eken. Jáne olardy tarqatý joldaryn da egjeı-tegjeıli baıandaı ketedi. Sondyqtan qoǵam nazaryn tikken eńbekti endigi damý jolymyzdyń bir jos­pary dep te aıtýǵa bolady.

«Uly dala ulaǵattary» oqyr­ma­nyna oı salady, jas urpaqtyń óz Otanyna qurmetin arttyrady. El­di­gi­miz­di pash etken eńbek orys, aǵylshyn til­derine aýdaryp, álem jurtshylyǵy na­zaryna usynýǵa suranyp-aq tur. El­ba­synyń óz halqyn, onyń ómir fıloso­fıa­syn álemdik qoǵamdastyqtyń bi­lýine jasaǵan taǵy bir sátti qadamy bo­lar edi.

Kenjeǵalı SAǴADIEV,

Akademık

https://egemen.kz