(Poema )
 

---

 

 

Bastalǵanda shyǵystan

Bir dúbir,

Álemniń jaryp sheńberi-

Sheksiz keńistikte ıdeıalar shaıqasyp.

Orman teńselip,shSHaıqalyp ketti taýlar,

Ózender arnasynan tasyp.

 

Taýsylmas teńizderdiń uly sybyry,

Tolqyndar ornynan aýnap túskenshe.

Kim toqtatar

Yntyǵyp ótken ýaqyttyń altyn strelkasyn,

Aqıqat sharabyn qanyp ishkenshe?!

Buljymas

Materıanyń tentek minezi,

Ońaı ma

Boljaýsyz bir oıdyń jetilmegi?!

Asaý attaı

Beıne jańa ǵana úıretilgen,

Adamzat qoǵamy sosıalızm erkindigi.

 

Kezip júrgen edi

Jer men kóktiń arasynda

Quıturqy ýasýsy jyn- periler qastyǵynyń.

Aryltýǵa bolama tez aıyqtyryp,

Buzylǵan qandardaǵy

Ýly rahatyn nıkotın mastyǵynyń?!

 

***

Asýly edi qabyrǵada

Jasyl qarıtasy qus joly júıesiniń,

Juldyzdar beıne qozydaı kógendelgen

Kúmis kógenine

Uly táńir-aspan ıesiniń.

Túskıiz emes edi ol

Iákı bir kilem,

Jas jubaılar tusyna ustap,

Rahat sezimimen uıqyǵa batqan

Álde bir jigit jar qushaǵynda tynystap.

jym-jyrt tún,

qatty kireýette

bir qabat boıra ústinde- sonda jatyp,

sharshap uıyqtaǵan edi ǵalym

aryq,

uzyn denesin sulatyp.

 

Kóterip júrgendeı

Túsinde ony bireý

Keńistikke jep-jeńil serkýl etip,

Iakı

Alyp bolat syzǵyshtaı

Dóp-dóńgelek

Jasyl jazyqtar ústinde kólbetip.

 

Oınaǵandaı nemese laqtyryp,

Kún orbıtasynda

Núton onyń eki aıaǵyn kókten keltirip

Bas salǵaly turǵandaı edi.

«Temir qazyq» túbinde

«Úlken aıý» ony talap óltirip.

Juldyzdardan juldyzdarǵa sekirip,

Bara jatqandaı keıde

Túpsiz shyńyraýǵa qulap.

Aınaldyryp jiberdi me ken álde

Ptolomeı ornyna keltirgenshe

Osy sátte

Kún júıesiniń qupıa tutqasyn

Teris burap

Beısharalar planetalardy

Kopernık ornyna keltirgenshe

Jerden emes, kúnnen aınaldyryp,

Órtep óltirgen edi qansha ǵalymdardy

Shirkeý jendetteri

Tirideı otqa jandyryp?!

 

Shoshyp oıandy ǵalym,

Juldyzdar soǵylysyp,

Aı óziniń altyn tabaǵyn syndyrdy ma ?

Perishteler aspan aıasynan qashyp shyǵyp,

Kúnásiz sábıler tozaq otynda shyńǵyrdy ma ?!

 

Kimder eken ol dańǵyrlatqan,

Juqa qańyltyrdaı

Kók kúmbezin qolymen ıip?

Kele jatqandaı edi

Bir qara bult,

Kún kúrkirep,

Naızaǵaı ótkir qamshysyn úıirip.

 

Ornynan turǵansha ǵalym

Kıimin kıip,

Eski das, shelekterdi uryp,

Kelgen edi óńkeı bir qubyjyqtar

Ash qasqyrdaı,

Esikten atylyp kirip.

 

Julyp úzip aldy bir uzyn qol

«qus joly» qarıtasyn,

Julyp alǵandaı

Ǵaryshtyń bir qabat terisin sydyryp.

Úlgergen edi olar

Aspannyń osy juqa jasyl terisin

Ǵalymǵa qyp qyp kıdirip.

 

«Biteý úıde jatqan bir qylmysty,

Sıfrlarmen azǵyndaǵan,

Bu dúnıeden,

Ómirden, turmystan bezip.

Qaıtaryp ákelińder onyń ıt janyn,

Taptyq kúresten qashyp,

Juldyzdar arasynda júrgen kezip!

 

Masqaralańdar,

Moınyna jip taǵyp!

Eńkeıtińder

Basyn ıip, taǵyzym etkizip!.. –»

Osy sózder edi sonda olardyń aıtqany,

Aıǵaılap turyp,

Kúres jıynynda súıeginen ótkizip.

 

 

 

 

 

***

Jyǵylyp jatty kitap sóreleri,

Laboratorıa ydystary ıesiz buzylyp.

Bolsa eger

Ǵylymdardyń kóz jasy,

Túser edi ol uly jýń go aspanynan,

Juldyzdaı úzilip!

 

Doıyr kúsh dáýirlegende,

Erte zamandardan qalǵan bir soıyl,

Qoldaryna shashaqty naıza alyp.

Aqyl-oı, bilim aıaq asty etilip,

Masaıraǵan edi

Óńkeı buzyq, sodyrlar jınalyp.

 

Álde bir jyrtqysh ań,

Iakı varvarlar basyp kirdi me ?

Kúnáǵa batpaǵan bir jas qyz

Tar buryshta tyǵylyp;

Shoshyndy ma álde bir kıik,

Súrindi me bir tulpar

Jolda jyǵylyp?

 

Tiksindi me bir rýh,

Shoshyndy ma álde

Bir qarlyǵash uıasynan ushyp?

Shoshynǵandaı bir sábı

Aı jaryǵynda

Besigine

Álde bir úreıli kóleńke túsip.

 

Saýyqtyrmaı ma bir kıik

Óz jaraqatyn tilimen jalap,

Soıylǵa jyǵylsa bir ǵalym

Tán jarasynan meńdep,

Saqaıtýǵa bolar edi ony

San, tańba, teńeýler qýanyshymen emdep!

 

Qansha ret ólip,

Qansha ret tirildi eken sol adam,

Bir ret ólip,

Bir ret tirilgende esin jıyp.

Kórden turǵan bir árýaqtaı

Basyn kóterip,

Talshyq etý qandaı rahat óh kásibin súıip.

***

Jym-jyrt bólme.

Aqyn qıaly emes,

Sıfrlar qıalynyń názik sezimine malynyp,

Otyrǵan edi ǵalym

Bul dúnıeniń

Arzan áýes, mazasyz qaıǵysynan arylyp.

 

Tik turǵyzyldy sonda

Alyp bir forýmla

Uzaq qazyp,

Jer qabatynan jańa ǵana sýyrylyp alynyp.

Tik turǵyzylǵandaı

Alyp ıhtıozavr,

Álde bir ushqysh kesirtki áınekke salynyp.

Qyldaı názik bir syzyq ústinde otyryp,

Dereksiz logıkasymen adamzat aqylynyń

Abstarksıalar saýyrynan sıpap,

Ońaı ma,

Sheksiz keńistikke qýalaý

Zárda depferetsıasyn

Qıaldar jarqylynyń!

 

Ertegi ógizindeı

Iks múıizinen ustap,

Kosınýs doǵalarynyń

Záýlim esiginen endirgenshe,

Álemniń osy oılaryn

Asaý taǵydaı jýasytyp,

Óz yrqyńa kóndirgenshe.

 

Beıis rahaty,

Iakı bir sulý jar,

Tátti uıqy emes,

Qansha kletkalar tozyp,

Qansha nerv talshyqtary úzilip.

Azaıyp,

Taýsyly,

Sarylý ońaı ma ?

Kún batyp,

Aı týyp,

Juldyzdar sónip,

Tań aǵarǵansha sheti súzilip!

 

Buzylmasa edi- aý,

Tańǵy tústeı,

Bir adam basynda tırmen tasyndaı aınalǵan,

Teńdeýler sıstemasyndaǵy

Sol úlken fıgýra

Táńirdiń altyn tarazysynyń

Jalǵyz tal qylyna baılanǵan!

 

Boztorǵaı shyryldap,

Qyran qus ushpaı kókte qanatyn qaǵyp,

Namazǵa uıyǵandaı

Shyǵystyń bir musylmany!

Dirildep turǵan shaǵy edi

Tabıǵattyń tup-tunyq nesibesi

Planetanyń tap-taza dóńgelek ydysyndaǵy...

Álde bir jyrtqysh ań,

Iakı  varvarlar basyp kirdi me ?

Aq qaǵaz ústinde aıaǵy synǵandaı

Áljabr tuıaǵy ketilip!

Epıkýr

Pıfagor

Esinen tanǵandaı,

Evklıd postýlaty tamyzyq etilip.

 

Jatty buryshta Gýgo teoremasy jyrtylyp,

Djordano Brýno ot ishinen túregelgendeı.

Lı Sygýań túsken parohod.

 

Tolqyndarda dóńbekship,

Galıleı aqıqat úshin ólgendeı.

Teńseltip jibergen edi qansha bastyrdy ?

Tropıka toǵaıyndaı

«fılosofıa» torǵaıy-  shytyrman ishinen.

Shyǵyp kelgen edi ne bir surqıa

Ash qasqyrdaı,

Qý túlkideı sumyraı pishinmen.

 

Júredi óńkeı alaıaqtar

Qara kóleńkedeı,

Jyndaı kezip,

Otannyń ońtústigi men soltústiginde.

Ar-namystan,

Ojdannan,

Uıattan bezip.

 

Keshirmes jýyńhýa ulty,

Qaǵaz órtep,

Arsha tutatyp,

jyn-shaıtandardy tozaq otyna qýyp;

kıgizer áli-aq sosıalızmniń aq kóılegin

qasıetti otanǵa qaıtadan jýyp!

 

Ne kórmedi jýńhýa perzentteri:

Ylǵı bozdaq,

Er arystary;

Qart komýnıst

Uzaq joryqtardan ótken,

Talaı bilgir,

Ónerpaz,

Danyshpany!

 

Alyp ketti ǵylymdy,

Kúz aıynyń bir kúni edi...

Qaldy ydysta qaınaq sýy ishilmeı;

Aq qaǵaz ústinde armany.

Eski prımos,

Qaldy ústelde

Jelinbeı kepken qara nany.

 

Qosh bol,

Aspan tulparynyń ıgirik quıryǵy,

Aqqan juldyzdaı

Álem keńisinde bir jarq etip joǵalǵan!

Qosh bol,

Teńdeýlerdiń ıks basy

Taýteke múıizindeı

Saı ishinde

Kógerip shalǵynda qalǵan.

 

Qaıda, meıirban ýıanjańy,

Sábılik zamandaryń bir elindegi;

Rý aqsaqalyndaı-

Qurmetti basıleýsteı

Otyratyn ǵylym tórindegi!

 

Qaıda, qasıetti akademıa,

Kafedralar qańyrap bos qalǵan,

Qansha ǵalymǵa

Esik aldynda

Ol-pulyn arqalatyp;

Qor boldy-aý sonda

Myń jyldar mádenıeti

Silkip laqtyrǵandaı,

Otan dańqyn

Orta ǵasyr nadandyǵyna qaıtadan bir shalqalatyp!

 

Adam ata beıisten qýylǵanda,

Adamzat nápsisiniń alǵashqy kúnásimen.

Kim eken

Kelgen

Osy baıtaq topyraqqa?

Alǵan edi nendeı asyl zat

Jer táńiri úlesinen?!

 

Jýkoýdıannan shyqqan bir er, bir áıel
úırengende san sanaýdy,

Sary ózen boıynda jer ólshep,

Úı salyp, aryq qazyp;

Qaǵaz jasap,

Qolyna qyl qalam ustap,

Ketken edi talaı sarbaz,

Er-danyshpandar

Matematıka zańdaryn kitapqa jazyp!

 

Jasandy juldyzdar shyǵys aspanyn aınalyp,

Myńdaǵan jyldar ótip ketkende,

Jalǵyz taý synyǵymen nurlar jarqashynyń

Máńgilik tylymmattardy qolǵa úıretkende.

 

Nızam tarazysynyń mys tabaǵy synyp,

Elektron aspaptary esebinen jańyldy ma ?

Aqyl-oı órmeginiń arqaýy úzilip,

Mıkro syzyqtary ıesiz qaldy ma ?

 

***

Qum tóbelerdiń ar jaǵyndaǵy

Eski arba jolymen tozańy kóshken,

Alyp keldi ǵalymdy

Eń shalǵaı bir qystaqqa,

Aq tiken, jantaq ósken,

Adamzat qoǵamy tók aǵysy emes,

Magnıtter órisindegi;

Iakı bir daýystar tolqyny

Atmosfera keńisindegi.

 

Uqsamas sosıalızm

Uǵymdar jazyǵyndaǵy

Minsiz sheńberlerge;

Qolyna qalam alyp,

Ólshep shyqqan

Radıýstar boıymen

Serkýl bulttarynyń ashasyna salyp.

 

Jatar taýlar

Máńgi iz túspegen,

Aq qar, kók muz bolyp ırektelip.

Aǵar darıalar

Kúmis aıdaǵardaı

Jýastqanynsha sen ony súırep kelip.

Aralap kórseń ediń, qamysty túkpirlerdi

Jabaıy ormandar basqan!
 

Ońaı ma

Qoǵamdyq tús berip óńine keltirý

Tatyr dalalardy

Jel qaqtap,

Qunary qashqan ?!

 

Alyp keldi ǵalymdy

Dál sondaı bir qystaqqa,

Qum tóbelermen qorshalyp,

Umyt bolǵan

Otannyń shalǵaı bir túpkirinde qalyp.

 

Vagondar dońǵalyǵynan týylǵan izgi arman

Kóktemgi qazdaı tizilip,

Qalǵan edi

Sol jyldary bir qıyrda,

Realıser tabanynda jikteı úzilip.

 

Elektr symdary áli kelip jetpegen,

Bilte sham dáýirinde turyp qalǵandaı jalǵasy;

Ógiz arba ǵasyrynda uzaq jyl uıyqtap,

Matorlar elesimen tús kórip oıanǵandaı.

Alasa balshyq úıler,

Eski kúresin,

Kepter ushyp, taýyq órgen.

Kókshil túnder aspan bıigindegi

Uqsaıdy juqa torǵynǵa

Alysta kórgen.

 

Napoleon súrgini emes edi bul,

Elen aralyna uqsamas bul jer.

Bul jyldary

Týylǵan edi munda

Eń aıaýly izgi senimder!

 

Qurylǵan sonda kedeıler komıteti,

Jınalyp egin egip;

Otyrǵan edi qart dıqan

Qyr ústinde, oılanyp temeki shegip.

 

Qaıda, sondaǵy jas jigit,

On sharýany bastap,

Aryq qazǵan erte turyp ?

Qansha jyldar...

Ótip ketti...

Jybý shýjıi bolǵanynsha ol

Shashyna aq kirip?!

 

 

***

Alyp keldi ǵalymdy,

Úlken qyrmanǵa

Aýyl syrtyndaǵy

Baý jaıýly jatqan.

Jatty bir kesek tas,

Nánlıń taý bókterinen kelip

Osynda myń jyl aýnatqan.

 

Bir ǵalym, bir Jybý shýjıi

Tyń turǵyzyldy

Osy tas aldynda-

Aǵashtan bilik ótkizgen,

Balǵalap qyr shyǵaryp,

Qaıys baılap,

Qasharǵa súıretkizgen.

Ákeldi ǵalymdy

Eńkeıtip belin ıgizip,

Turǵyzdy Jybý shýjıyn qatar

Moınyna qamyt kıgizip.

 

Ketti eki aryq qashar,

Turdy qyrman shetinde ottap.

Masqaralaý edi bul,

Bir ǵalym, bir partıa uqyptysy-

Osy eki «qylmysty» ny sottap.

Kres tartyp, moıyndaryna taqtaı asqan,

Jip baılap tamaǵy astynan.

Qara jazý jazyp,

Aq shúperekke

Jonyna japsyrǵan.

 

Kúnáli etse ǵalymdy:

Buzylyp azǵyndaǵan,

Ylǵı bir sheteldik qısyq syzyqtardy syzyp,

Aıtpaǵan edi Jybý shýjıyn:

-Qulatpaq bolǵan, - dep, - sosıalızm irgesin

Sqema, chertejdarymen aýyldyń eski tamdaryn buzyp.

 

Ketti eki qashar

Alysqa jáıilip,

Tústi aýnap kók shybartas

Aǵashtan bilik ótkizgen;

Biri ǵalym, biri partıa uqyqtysy-

Osy eki «at» qa súıretkizgen.

 

Bir sheńber aınalý- ózi bir álem,

Úlken qyrmanda jaıýly baý jatqan.

Umytpas jýyńhýa urpaǵy

Bul qorlyqty

Osy aıaýly eki uly moınymen aýnatqan!

 

Kókpeńbek tańbasy

Siltengen taıaqpen úıirilgen qamshynyń,

İzinde qalar-aý

Altyn monshaqtaı qyp-qyzyl tamshynyń!

 

Aıanysh belgisi ashýly kózderdiń

Kirpikter torynda qamaýly turǵandaı;

Kekti bir doly arystan

Sol torǵa keýdesin urǵandaı!

 

Toqyrap qaldy-aý ǵalym

Aryq attaı eki búktelip.

Qos tizginmen

Moınynan basqanda aýyr júrek kelip.

 

Kim aıamas osy beıýaz pendeni,

Shybyndaı qaýqary joq,

Jyǵylyp jerde jatqan!

Qyzyl jyl kitap ashyp,

Juldyz sanap,

Formýlalar túneginde qıalǵa batqan.

 

Qorlap qurtý múmkin be,

Aspan kitabyndaı

Álemdik oılardyń osy uly «kúná» -sin ?!

Jyrtyp órtegen edi olar

Qansha sıfr, kalendarlardy, ...

Jýńhýa ultynyń ne asyl murasyn!

 

Doıyr kúsh dáýrendegende,

Aqyl-oı

Jas sábıdi besiginde qınalyp.

Turǵan edi sonda

Jyndaı órekpip

Óńkeı buzyq,

Azǵyn, esýastar jınalyp.

 

Aıtyp jatty olar ǵalymǵa

Qarǵys laǵynatyn,

Topyraq shashyp, «shaıtanǵa tas atyp»;

Beıne bádduǵa oqyǵandaı

Kúnáli bir jigit ólikke

Qoldaryn teris qaratyp.

 

***

Jatty jerde miz baqpaı

Úlken, aýyr qyrly tas,

Osynda myń jyl aýnatqan.

Úzilip keterdeı boldy sonda

Jýan kendir arqan

Jybý shýjı moınymen tartqan.

 

Qyrmandy bir aınalǵansha ýaqyt

Sherik ǵasyrǵa teń,

Shashyna aq kirgizip.

Qulatyp jyqqandaı edi bir sheńber boıymen

Bir bútin ómirdi

Mańdaıyn jerge tıgizip.

 

Súıikti osy adam

Shalǵaı qalalarǵa ózi baryp,

Kórip qaıtqan emes pe edi

Talaı cheretejderdi syzdyryp alyp?!

 

Qaıda, sondaǵy sýret-sqemalar,

Taǵy bir tıyrmen úlgisi

Tókpen júrgiziletin?

Laqtyryp tastalǵan edi

Osy izgi jobalar

Kitaptar úıindisiniń ústinde

Órtep kúıgiziletin.

 

Generator oqýyna ózi jibergen bir jigit

Óshikti eken buǵan

Nege sonsha ashýy kelip ?

-ishkizbek boldy dedi aý, - dedi-aý

Uıalmaı, -

Tehnıka zaharyn sharap ornyna berip.

Bar edi

Kómeski istelingen hat nıet quly

Asqynǵan ýytymen kek alý óshtiginiń;

Qosylyp ketti oǵan

Tuzdyqtalyp

Ashty dámi

Mánsip kúndestiginiń.

 

Júgeri sobyǵy shashylǵan túpkirge

Tastaǵan edi

Tirideı súıretip,

Ólik qyp aparyp.

Jatqandaı edi bir alyp, ózin kóleńke

Aryq boıynda

Osy naqaq ǵazez tándi

Juta almaı qaqalyp.

 

Juldyzdar jamyrap,

Birdemde-aq kóbeıip;

Tabıǵat tóńkergende,

Qara tastaı

sap-salqyn jyltyr ishinen.

Átteń-aı,

Qaıtaryp ákeler me edi

tap-taza tánine

yp-ystyq tirshilik tynysyn?!

 

Altyn zerindeı

«qus joly» tósegindegi salqyn aspannyń,

Kim eken japqan

Aıaýly sol tánge

Álemdik kórpesiniń myń qulash astaryn?

 

Kimder eken ol tyqyrlatqan,

Jer betiniń túngi boıaýynda-

Barlyq tabıǵat múlgigen, uıqyǵa batyp.

Ushyp keldi me álde

Táńirdiń elshi qustary

jup-juqa qanatyn jeńil qımyldatyp?

 

Baıaǵy on sharýa ...

Kelgen edi,

Urdalyp kirgendeı

Sol túnniń qarańǵy irgesinen.

Jol tapqandaı

Aqyryn júrip,

Ejelgi dostyqtyń altyn júlgesinen.

 

Turdy úńilip súıikti adamyna

Óńkeı bir meıirban,

qop-qońyr denelerimen eńkeıip.

Aldy kóterip jerden

Óz Jybý shýjılaryn.

Bir úlken qaıyqtaı

Shyqty qosylyp on qushaqtan

Bir qushaq úlkeıip.

 

Júzdi qara jerde jyǵylyp,

Barar eken endi olar

Qaısy jasyl jaǵaǵa jetip?

Teńiz qaraqshysy emes edi,

Tek qana qutqarýshy

Óz súıikti adamyn urlap áketip.

 

Jiberer múmkin poezǵa shyǵaryp;

Jetkize alarma álde

Beıjińge aryzyn aıtyp ?

Iakı bir shalǵaı shettegi dıhannyń úıinde

Jatqyzar múmkin

Emdep,

Jarasyn saqaıtyp?!

 

***

 

Oılaýdan toqtap,

Aıyrylsa eger bir ǵalym

Sandy sanǵa qosý erkinen.

Uqsar ol beıne kóbelekke

Keshki jańbyrǵa túsip,

Jańa ǵana aıyrylǵan

Kúndizgi ásem kórkinen.

 

Aq qaǵaz qaıda ?

Qalam, qaryndashy tartyp alynǵan.

Juldyzdarǵa qarap oılaný – kúná,

Buyshtardy ólshep,

Eki núkteni qosyp syzýǵa tıym salynǵan.

 

Qurt-qońyzdardyń uqyǵyndaı

Jaı ǵana bir tirshilik,

Tabıǵattyń ádil zańymen

Bekitilgen emes pe edi ejelden.

Qaıda endi sol uly nesibe,

Sosıalısik  altyn tún kıgizip,

Adamzat aqylynyń nurymen bezilgen ?

 

Gúl qaıda

Jamyraı shashylǵan ?

Torǵaılar qaıda erkin shyryldaıtyn

Butaqtarda otyryp ?

Kúı qaıda

Shatyqqa bóleıtin,

Otan dańqyn maqtanyshqa toltyryp ?

 

Ǵylym qaıda ?

Tirilte alsa edi ony tabıǵat,

Ózine qaıtaryp

Bar shabyt-darynyn;

Arnar edi onda oǵan

Táńirim,

Eń taza sezimderin-

Kúnádin pák bir jas sábı janynyń!

Aı altyn saqınadaı

Jańa ǵana syrylyp,

Aspannyń qarańǵy barmaǵynan,

Shyǵyp kele jatqan edi

Qum tóbeler ar jaǵynan.

Boıalyp qubylǵan áshekeı órmegi

Áppaq, taza jińishke jibimen

Toqyp jatqan edi,

Kúmis arqaýdaı

yp-ystyq nár bolyp

óli tánge júgirgen.

 

 

***

Otryrǵan edi on sharýa ...

Jan jarasynyń alǵashqy bilinýimen.

Esin jıǵanda Jybý shýjıi

Aıtqan edi olarǵa

Tán azabynyń qınalǵan dirilimen:

 

«Bir qaraǵaı tamyr tartyp,

Bir shybyq óskenshe kókpen boı tiresip;

Bir ógiz buzaýdan úlkeıip;

Ońaı ma

Bir ǵylymnyń jetilýi baladan ósip ?!

 

Motorlarǵa jan berip,

Alyp dońǵalaqtardy qozǵaǵan

Ǵylymnyń uly kúshimen,

Kimder edi

Osy jansyz dúleı tabıǵatqa

Tirshilik otynyń nur sáýlesin túsirgen ?!

 

Emes bul erte zaman nadandyǵy,

Din jolymen qýǵyndap,

Óltiretin taspen atyp!

Bir senimdi joıý,

Bir ǵalymdy óltiriý-

Shaqqanmen teń

Bir zavodty qulatyp.

 

Ormandardy qorǵaý

Bolsa edi-aý ádiletti,

Bir buǵynyń syndyrmaý bir tal múızin!

Kem bolmas edi onan,

Saqtaı alsań eger

Bir ǵalymnyń ómirin on jyl uzyn!»...

 

Aıtyp bolǵansha ol osyny

Bir ret tynys alyp, aıaǵyn bitirip.

İshilmeı qaldy on shyny salqyn sháı,

Daıyn boldy

On sharýa

Esik aldynda tik turyp.

***

Bir tynystap yńyraný-

Bir sekýnd toqtap,

Qaıtadan kirpigin qımyldatyp;

Tutas ómirge,

Bútin bir tirshilikke teń edi

Aryq boıynda jetpis gradýs kólbeý jatyp.

 

Kózin ashqanda bir bóbek,

Juldyzdy aspan astynda

Shyr etip týylyp;

Qaýyzynan arshylǵandaı edi bir jas perishte,

jym-jyrt túnde

aı sáýlesimen jýynyp.

 

Kózin ashty ǵalym,

Birinshi kirpik oılaýmen qaǵylǵan,

Álsiz edi ol, biraq

Qara shyraqtaı

Qarańǵy dúnıeniń eń túpkirinde jaǵylǵan.

 

Oılamady ol tamaqty,

Juldyzdar sáýlesimen qandyrǵandaı

Shólin basyp,

Eseńgirep ketti meken álde,

Qınady ma

Tán jarasy ýdaı ashyp ?

 

Qýalaı alarma endi ol

Taq sandardy qarmalap,

Alǵashqy sezimmen úmitti kózderdiń!

Turǵan edi sonda

Bir qıyrda,

«Tarazy shoq juldyzy(1)»

Áreń kóterip

Aspannyń aýyr bezbenin.

 

Jıyp alynbady áli bir qoly

Astynda qalǵan

Basylyp, qan uıyp.

Tynbaı soǵýda edi

Geometıalyq bir úlken júrek,

Alysta

Zodıak (2)  sheńberine áreń sıyp.

 

Ketti syǵysyp «jeti qaraqshy (3)»,

«úrker aýyp,(4)»

Qaısy jambasqa tústi eken ?!

Aıly keshte «alty arqar(1)» adasyp,

Eńkeıip qaısy muqıttan sý ishti eken ?!

Bir juldyzdy bir juldyzǵa qosý,

Myńdaǵan juldyzdardy buryshtyq ólshemge túsiriý;

Ońaı emes edi ol endi oǵan

Sheksiz keńistikte syrǵanaý,

Álem syryn burynǵydaı túsinip.

 

Mundada bir sheńber- muz qyrman elester,

Kim eken

Radıýstar tizgininen ustap,

«shańtas» súıretken ?

Múmkin sol shyǵar:

«temir qazyq» túbinde tik turyp,

«aq sary at(3)», «kók sary at»(3) –

Eki atyn bojyǵa úıretken!

 

Tán aýyrýy ma,

Álde jan azaby ma ?

Qınalǵanda ǵalym

Qaıtadan esebinen jańylyp,

Ketti jazylyp búginge tizesi,

Bastyrylǵan qoly

Jambasy astynan sýyrylyp alynyp.

 

Álem osy (1) jatqan baǵyt qaısy ?

Uqsap ketti ózi de bir túzý kesindige,

Aı astynda aryq denesi bozaryp.

Turǵan shaq edi

Tań aldynda kúmis quıysqandaı

«qus joly» bozaryp.

 

Alyp ketkisi keldi meken álde,

Shalǵaı bir keńistikke

Jer sharyn arqalap.

Temir qyshqashtaı siresip,

Jatty

Tabyttaı shalqalap.

 

Qaısy dúnıe bul ?

Múmkin

Jer men kóktiń arasy ma ?

Aparyp tastar ma edi, átteń,

Bir qudiret ony

Sonaý alys

«qus joly» ózenniń jaǵasynda!

 

Kúz aıy edi ǵoı keshe,

Esinen tanyp jyǵylǵanda,

Qustar qaıda

Ketetin osy jel qaıtyp ?

Kelýshi ediǵoı

Qazdar ushyp osy jolmen,

Tyrnalar kóktemde

Sap-sap bolyp,

Saǵynysh aıtyp.

 

Kete alar deısiń

Kim qıyp osy jasyl shardy?!

Jatyr eken ǵalym kimge ókpelep

Ne bar deısiń oǵan

Sup-sýyq keńistikte kókpeńbek!

Joq dedi onyń qatyn-balasy;

Bar múlki – baılyǵy:

Qaǵazdar men kitaptar ǵana.

Mahabbat edi onyń-

«ǵashyq jary»:

Áli jazylyp bitpeı,

Shala qalǵan bir formýla.

 

Uqsaıdy ol bir dindár sopyǵa;

«Kúná» ǵa batpady-aý tym qurysa

Ómirinde bir ret araqqa toıyp!

Kimder eken ony beıisten qýalaǵan,

Bul dúnıedegi bar senimin, qýanyshyn joıyp?

 

Jatpaǵan shyǵar álde eshkim,

Dál osyndaı

Jetim bala sekildi

Jer betinde

 Adamzatqa  teris qarap!

Oılaı alsa eger ol,

Sóıler edi

Osy bir sıqyrly tilde

Ózin álde bir áýlıege balap!...

 

Múmkin osy tún emes pe eken,

Muhammed muqyrajǵa(1) shyǵyp qaıtqan ?

Álde bir sahaba túsinde aıan berip allaǵa mináját aıtqan

 

Júr eken qaısy planetada adam janyn izdep,

Ázireıl (2) uıyqtamaı aı jaryǵymen ?

Lı Baı ushyp tústi eken qaısy keńistikten(1)

Poezıanyń kók pen kók, jep-jeńil salmaǵymen ?

 

Aqyn bolsa eger sýrettep jazar edi,

Qalam joq

Iakı bir tarydaı qorǵasyn!

Álemniń(2) núktesin taýyp,

Ashar edi ǵalym kók túndigin,

Ótkizer edi sonan

Ǵaısanyń eki ıyǵyn shaýyp(3)

 

Aspan ıti(4) meken álde otyrǵan

Quıryǵyn sup-sýyq muzǵa basyp ?

Qaıda ketti eken «tyrnalar shoq juldyzy»(5),

Júrmeken álde basqa bir galaktıkada(6) adasyp ?

 

Álem orbıtasynda shapqan

Sol júırik oı,

Myń parsak(7) nuralar qadamymen

Kezigip júrgendeı edi,

Qol ustasyp

Shalǵaı bir dúnıeniń aq kóńilimen adasyp!

 

Zevs(1) oty tur eken qaısy juldyzda ?

Ornyn tapqandaı

Eń sońǵy bir planetanyń,

Bolar edi eseptep tabýǵa:

Qolyna shyraq alyp,

Otyr eken Prometeı (2)

Eń ústinde qaı jotanyń

 

Ushyp keldi me

Óńkeı bir alyp qara qustar.

Qap-qara kóleńke bolyp ?!

Jullyp jep jatqandaı edi olar,

Álde bir ańqaý prometestiń

Ókpe baýyryn,

Qarańǵy jartastarǵa qonyp.

 

Juldyzdar

Tamshy qandary emes pe eken onyń,

Qus joly qý súıekteı aǵaryp;

Adamzatqa arnap,

Ornynan turar eken

Sorly prometes

Qaısy tańerteń ońalyp ?

 

***

 

Kóringen edi on sharýa

Dóń ústinen

Altyn tireýdeı beıne

Tirelgen aspanǵa.

Kim biledi ol

Kótere alar ma tún salmaǵyn,

Osy bir

Eń sońǵy tań qarańǵylyǵy ıyǵynan basqanda ?

Bastalar ma álde

Taǵy bir aıǵaı-shý

Eki jaq kerisip ?

Beıne bir doǵaǵa túskendeı

Eki rý

Atoı berisip.

 

Avtomat ıakı myltyq emes,

Úsh kózder atysqanda,

Ideıa, túsinikter talasymen;

Kórip edik qoı talaı

Doıyr kúshterdi

Kijinip turǵanda,

Tisin qaırap jan ashýymen!

 

Kim toqtata alǵan onda,

Judyryqtar túılip,

Shyǵa kelgende

Soıyl-shoqparlar men janasyp ?

Bolýshy ediǵoı

Ataq,dańq,mánsap sonyki,

Uryp qalsa eger

Kim buryn qolyna tas alyp!

 

 

***

Qolyn sozǵanda on sharýa,

(qolyn sozǵandaı on perishte aspan alqasynan.)

Bolsa edi eger aqyl-esi

Ne dep oılar edi ǵalym

Jer betinde jatqan shalqasynan ?

 

Osylar ma eken múmkin,

Álemdi arqalaǵan,

Juldyzdar qaıǵysy arqasyna batyp?

Kótere jónelgen edi olar ǵalymdy,

Kótere jónelgendeı bir altyn sandyqty

Umyt bolǵan,

Sýyq saraıda myń jyl jatyp.

 

Qylańdaǵanda eń alǵash

Uly shyǵys irgeden,

Kúmis kireýkedeı tań raýany bilinip,

Qulap kete jazdady

Eń aqyrǵy bir juldyz

Bir tamshy jastaı

Bir tal kirpikke turǵan áreń ilinip

 

Shópter men aǵashtarǵa arqasy súıeýli,

Qara adamdardaı otyrǵan kósilip,

Óńsheń úreı – qara kóleńkeler

Buǵa tústi,

Osy baıtaq óńirdegi

Sútteı taza,  appaq sáýleden shoshynyp.

 

Formýla, syzyqtarǵa jan berip,

Turlaýsyz sandardyń

Dereksiz logıkasymen

Ólshep shyǵý ózi bir romantıka,

Nurlar qadamyn

Ýaqyt tarazysynyń jalǵyz tal tasymen.

Syzyp sýret etýge bolar ma,

Bir tún kartınasyn-

Osy uly keńistiktiń

«qus joly» tulǵasyndaǵy ?

Eseptep, óleń etip,

Uıqasqa sıǵyzý múmkinbe

Sıfrlar azabyn bir ǵalym basyndaǵy ?

 

Ǵylymnyń taýdaı salmaǵyn

Kóterip turý ońaı ma,

Aqyldyń qyldaı jibimen ?!

Baǵalap jetkizer

Osy izgi isterdi

Komýnıstik ıdeıa

Aqyr bir kún óz ulylyǵymen !!!

 

1978-jyl 

Qus joly

 

Bastalǵanda shyǵystan

Bir dúbir,

Álemniń jaryp sheńberi-

Sheksiz keńistikte ıdeıalar shaıqasyp.

Orman teńselip,shSHaıqalyp ketti taýlar,

Ózender arnasynan tasyp.

 

Taýsylmas teńizderdiń uly sybyry,

Tolqyndar ornynan aýnap túskenshe.

Kim toqtatar

Yntyǵyp ótken ýaqyttyń altyn strelkasyn,

Aqıqat sharabyn qanyp ishkenshe?!

Buljymas

Materıanyń tentek minezi,

Ońaı ma

Boljaýsyz bir oıdyń jetilmegi?!

Asaý attaı

Beıne jańa ǵana úıretilgen,

Adamzat qoǵamy sosıalızm erkindigi.

 

Kezip júrgen edi

Jer men kóktiń arasynda

Quıturqy ýasýsy jyn- periler qastyǵynyń.

Aryltýǵa bolama tez aıyqtyryp,

Buzylǵan qandardaǵy

Ýly rahatyn nıkotın mastyǵynyń?!

 

***

Asýly edi qabyrǵada

Jasyl qarıtasy qus joly júıesiniń,

Juldyzdar beıne qozydaı kógendelgen

Kúmis kógenine

Uly táńir-aspan ıesiniń.

Túskıiz emes edi ol

Iákı bir kilem,

Jas jubaılar tusyna ustap,

Rahat sezimimen uıqyǵa batqan

Álde bir jigit jar qushaǵynda tynystap.

jym-jyrt tún,

qatty kireýette

bir qabat boıra ústinde- sonda jatyp,

sharshap uıyqtaǵan edi ǵalym

aryq,

uzyn denesin sulatyp.

 

Kóterip júrgendeı

Túsinde ony bireý

Keńistikke jep-jeńil serkýl etip,

Iakı

Alyp bolat syzǵyshtaı

Dóp-dóńgelek

Jasyl jazyqtar ústinde kólbetip.

 

Oınaǵandaı nemese laqtyryp,

Kún orbıtasynda

Núton onyń eki aıaǵyn kókten keltirip

Bas salǵaly turǵandaı edi.

«Temir qazyq» túbinde

«Úlken aıý» ony talap óltirip.

Juldyzdardan juldyzdarǵa sekirip,

Bara jatqandaı keıde

Túpsiz shyńyraýǵa qulap.

Aınaldyryp jiberdi me ken álde

Ptolomeı ornyna keltirgenshe

Osy sátte

Kún júıesiniń qupıa tutqasyn

Teris burap

Beısharalar planetalardy

Kopernık ornyna keltirgenshe

Jerden emes, kúnnen aınaldyryp,

Órtep óltirgen edi qansha ǵalymdardy

Shirkeý jendetteri

Tirideı otqa jandyryp?!

 

Shoshyp oıandy ǵalym,

Juldyzdar soǵylysyp,

Aı óziniń altyn tabaǵyn syndyrdy ma ?

Perishteler aspan aıasynan qashyp shyǵyp,

Kúnásiz sábıler tozaq otynda shyńǵyrdy ma ?!

 

Kimder eken ol dańǵyrlatqan,

Juqa qańyltyrdaı

Kók kúmbezin qolymen ıip?

Kele jatqandaı edi

Bir qara bult,

Kún kúrkirep,

Naızaǵaı ótkir qamshysyn úıirip.

 

Ornynan turǵansha ǵalym

Kıimin kıip,

Eski das, shelekterdi uryp,

Kelgen edi óńkeı bir qubyjyqtar

Ash qasqyrdaı,

Esikten atylyp kirip.

 

Julyp úzip aldy bir uzyn qol

«qus joly» qarıtasyn,

Julyp alǵandaı

Ǵaryshtyń bir qabat terisin sydyryp.

Úlgergen edi olar

Aspannyń osy juqa jasyl terisin

Ǵalymǵa qyp qyp kıdirip.

 

«Biteý úıde jatqan bir qylmysty,

Sıfrlarmen azǵyndaǵan,

Bu dúnıeden,

Ómirden, turmystan bezip.

Qaıtaryp ákelińder onyń ıt janyn,

Taptyq kúresten qashyp,

Juldyzdar arasynda júrgen kezip!

 

Masqaralańdar,

Moınyna jip taǵyp!

Eńkeıtińder

Basyn ıip, taǵyzym etkizip!.. –»

Osy sózder edi sonda olardyń aıtqany,

Aıǵaılap turyp,

Kúres jıynynda súıeginen ótkizip.

 

 

 

 

 

***

Jyǵylyp jatty kitap sóreleri,

Laboratorıa ydystary ıesiz buzylyp.

Bolsa eger

Ǵylymdardyń kóz jasy,

Túser edi ol uly jýń go aspanynan,

Juldyzdaı úzilip!

 

Doıyr kúsh dáýirlegende,

Erte zamandardan qalǵan bir soıyl,

Qoldaryna shashaqty naıza alyp.

Aqyl-oı, bilim aıaq asty etilip,

Masaıraǵan edi

Óńkeı buzyq, sodyrlar jınalyp.

 

Álde bir jyrtqysh ań,

Iakı varvarlar basyp kirdi me ?

Kúnáǵa batpaǵan bir jas qyz

Tar buryshta tyǵylyp;

Shoshyndy ma álde bir kıik,

Súrindi me bir tulpar

Jolda jyǵylyp?

 

Tiksindi me bir rýh,

Shoshyndy ma álde

Bir qarlyǵash uıasynan ushyp?

Shoshynǵandaı bir sábı

Aı jaryǵynda

Besigine

Álde bir úreıli kóleńke túsip.

 

Saýyqtyrmaı ma bir kıik

Óz jaraqatyn tilimen jalap,

Soıylǵa jyǵylsa bir ǵalym

Tán jarasynan meńdep,

Saqaıtýǵa bolar edi ony

San, tańba, teńeýler qýanyshymen emdep!

 

Qansha ret ólip,

Qansha ret tirildi eken sol adam,

Bir ret ólip,

Bir ret tirilgende esin jıyp.

Kórden turǵan bir árýaqtaı

Basyn kóterip,

Talshyq etý qandaı rahat óh kásibin súıip.

***

Jym-jyrt bólme.

Aqyn qıaly emes,

Sıfrlar qıalynyń názik sezimine malynyp,

Otyrǵan edi ǵalym

Bul dúnıeniń

Arzan áýes, mazasyz qaıǵysynan arylyp.

 

Tik turǵyzyldy sonda

Alyp bir forýmla

Uzaq qazyp,

Jer qabatynan jańa ǵana sýyrylyp alynyp.

Tik turǵyzylǵandaı

Alyp ıhtıozavr,

Álde bir ushqysh kesirtki áınekke salynyp.

Qyldaı názik bir syzyq ústinde otyryp,

Dereksiz logıkasymen adamzat aqylynyń

Abstarksıalar saýyrynan sıpap,

Ońaı ma,

Sheksiz keńistikke qýalaý

Zárda depferetsıasyn

Qıaldar jarqylynyń!

 

Ertegi ógizindeı

Iks múıizinen ustap,

Kosınýs doǵalarynyń

Záýlim esiginen endirgenshe,

Álemniń osy oılaryn

Asaý taǵydaı jýasytyp,

Óz yrqyńa kóndirgenshe.

 

Beıis rahaty,

Iakı bir sulý jar,

Tátti uıqy emes,

Qansha kletkalar tozyp,

Qansha nerv talshyqtary úzilip.

Azaıyp,

Taýsyly,

Sarylý ońaı ma ?

Kún batyp,

Aı týyp,

Juldyzdar sónip,

Tań aǵarǵansha sheti súzilip!

 

Buzylmasa edi- aý,

Tańǵy tústeı,

Bir adam basynda tırmen tasyndaı aınalǵan,

Teńdeýler sıstemasyndaǵy

Sol úlken fıgýra

Táńirdiń altyn tarazysynyń

Jalǵyz tal qylyna baılanǵan!

 

Boztorǵaı shyryldap,

Qyran qus ushpaı kókte qanatyn qaǵyp,

Namazǵa uıyǵandaı

Shyǵystyń bir musylmany!

Dirildep turǵan shaǵy edi

Tabıǵattyń tup-tunyq nesibesi

Planetanyń tap-taza dóńgelek ydysyndaǵy...

Álde bir jyrtqysh ań,

Iakı  varvarlar basyp kirdi me ?

Aq qaǵaz ústinde aıaǵy synǵandaı

Áljabr tuıaǵy ketilip!

Epıkýr

Pıfagor

Esinen tanǵandaı,

Evklıd postýlaty tamyzyq etilip.

 

Jatty buryshta Gýgo teoremasy jyrtylyp,

Djordano Brýno ot ishinen túregelgendeı.

Lı Sygýań túsken parohod.

 

Tolqyndarda dóńbekship,

Galıleı aqıqat úshin ólgendeı.

Teńseltip jibergen edi qansha bastyrdy ?

Tropıka toǵaıyndaı

«fılosofıa» torǵaıy-  shytyrman ishinen.

Shyǵyp kelgen edi ne bir surqıa

Ash qasqyrdaı,

Qý túlkideı sumyraı pishinmen.

 

Júredi óńkeı alaıaqtar

Qara kóleńkedeı,

Jyndaı kezip,

Otannyń ońtústigi men soltústiginde.

Ar-namystan,

Ojdannan,

Uıattan bezip.

 

Keshirmes jýyńhýa ulty,

Qaǵaz órtep,

Arsha tutatyp,

jyn-shaıtandardy tozaq otyna qýyp;

kıgizer áli-aq sosıalızmniń aq kóılegin

qasıetti otanǵa qaıtadan jýyp!

 

Ne kórmedi jýńhýa perzentteri:

Ylǵı bozdaq,

Er arystary;

Qart komýnıst

Uzaq joryqtardan ótken,

Talaı bilgir,

Ónerpaz,

Danyshpany!

 

Alyp ketti ǵylymdy,

Kúz aıynyń bir kúni edi...

Qaldy ydysta qaınaq sýy ishilmeı;

Aq qaǵaz ústinde armany.

Eski prımos,

Qaldy ústelde

Jelinbeı kepken qara nany.

 

Qosh bol,

Aspan tulparynyń ıgirik quıryǵy,

Aqqan juldyzdaı

Álem keńisinde bir jarq etip joǵalǵan!

Qosh bol,

Teńdeýlerdiń ıks basy

Taýteke múıizindeı

Saı ishinde

Kógerip shalǵynda qalǵan.

 

Qaıda, meıirban ýıanjańy,

Sábılik zamandaryń bir elindegi;

Rý aqsaqalyndaı-

Qurmetti basıleýsteı

Otyratyn ǵylym tórindegi!

 

Qaıda, qasıetti akademıa,

Kafedralar qańyrap bos qalǵan,

Qansha ǵalymǵa

Esik aldynda

Ol-pulyn arqalatyp;

Qor boldy-aý sonda

Myń jyldar mádenıeti

Silkip laqtyrǵandaı,

Otan dańqyn

Orta ǵasyr nadandyǵyna qaıtadan bir shalqalatyp!

 

Adam ata beıisten qýylǵanda,

Adamzat nápsisiniń alǵashqy kúnásimen.

Kim eken

Kelgen

Osy baıtaq topyraqqa?

Alǵan edi nendeı asyl zat

Jer táńiri úlesinen?!

 

Jýkoýdıannan shyqqan bir er, bir áıel
úırengende san sanaýdy,

Sary ózen boıynda jer ólshep,

Úı salyp, aryq qazyp;

Qaǵaz jasap,

Qolyna qyl qalam ustap,

Ketken edi talaı sarbaz,

Er-danyshpandar

Matematıka zańdaryn kitapqa jazyp!

 

Jasandy juldyzdar shyǵys aspanyn aınalyp,

Myńdaǵan jyldar ótip ketkende,

Jalǵyz taý synyǵymen nurlar jarqashynyń

Máńgilik tylymmattardy qolǵa úıretkende.

 

Nızam tarazysynyń mys tabaǵy synyp,

Elektron aspaptary esebinen jańyldy ma ?

Aqyl-oı órmeginiń arqaýy úzilip,

Mıkro syzyqtary ıesiz qaldy ma ?

 

***

Qum tóbelerdiń ar jaǵyndaǵy

Eski arba jolymen tozańy kóshken,

Alyp keldi ǵalymdy

Eń shalǵaı bir qystaqqa,

Aq tiken, jantaq ósken,

Adamzat qoǵamy tók aǵysy emes,

Magnıtter órisindegi;

Iakı bir daýystar tolqyny

Atmosfera keńisindegi.

 

Uqsamas sosıalızm

Uǵymdar jazyǵyndaǵy

Minsiz sheńberlerge;

Qolyna qalam alyp,

Ólshep shyqqan

Radıýstar boıymen

Serkýl bulttarynyń ashasyna salyp.

 

Jatar taýlar

Máńgi iz túspegen,

Aq qar, kók muz bolyp ırektelip.

Aǵar darıalar

Kúmis aıdaǵardaı

Jýastqanynsha sen ony súırep kelip.

Aralap kórseń ediń, qamysty túkpirlerdi

Jabaıy ormandar basqan!
 

Ońaı ma

Qoǵamdyq tús berip óńine keltirý

Tatyr dalalardy

Jel qaqtap,

Qunary qashqan ?!

 

Alyp keldi ǵalymdy

Dál sondaı bir qystaqqa,

Qum tóbelermen qorshalyp,

Umyt bolǵan

Otannyń shalǵaı bir túpkirinde qalyp.

 

Vagondar dońǵalyǵynan týylǵan izgi arman

Kóktemgi qazdaı tizilip,

Qalǵan edi

Sol jyldary bir qıyrda,

Realıser tabanynda jikteı úzilip.

 

Elektr symdary áli kelip jetpegen,

Bilte sham dáýirinde turyp qalǵandaı jalǵasy;

Ógiz arba ǵasyrynda uzaq jyl uıyqtap,

Matorlar elesimen tús kórip oıanǵandaı.

Alasa balshyq úıler,

Eski kúresin,

Kepter ushyp, taýyq órgen.

Kókshil túnder aspan bıigindegi

Uqsa