(Poema)
Jalǵyz júrip keledi Januzaq,
Jym-jyrt jatyr aldynda jasyl taý.
Dirildep tolqıdy jyr-qýystarda
Kúlgin saǵym
Juqa perdedeı túski alaý.
Kókshil jýsan ezilip
Nasybaı bolady at tuıaǵynda.
Qyzǵysh ızen boıaýymen
Tynymsyz úıkeıdi
Ashty tozańyn
Qyr qıaǵyna.
Qoıandar shońqıyp,
Túlkiler bulań etip burylǵansha,
Kelip jetken edi
Taý ańǵaryna
Qoınaýlar samaly betine urylǵansha.
Óshkin tartqanda bókter taý
Kóktemniń alǵashqy sonysyn basyp
Jylqyshy emes edi ol joq joǵaltqan,
Ǵaıyp bolǵan bir túnde
Jylqysy jaılaýǵa qashyp.
jylqyshy emes edi ol joq joǵaltqan-
óshkin tartqanda bókter taý
kóktemniń alǵashqy sonysyn basyp,
ǵaıyp bolǵan bir túnde
jylqysy jaılaýǵa qashyp.
Mal emes qoı onyń izdegeni,
Mal bolmasa nege munshalyq
(Jas topyraq,
Japyrylǵan shópterge úńilip,)
At sabyltady iz shalyp?!
Jalǵyz uly edi joǵaltqany,
Qandaı taǵdyr eken ony tilegen
Mahabbatyń qyz talasyna ?
Ushqan qustyń zary ma,
Kóshken bulttyń tabasy ma ?
Shırek ǵasyr ótkende-
jıyrma beske kelip,
otaý tigip,
otyrsa bolmas pa edi
kempir-shal
el sıaqty qyzǵyn kórip!
Qysqa jip eken ǵoı ómir qurǵyr,
Amalyń ne
Kórmeýge kelmeı;
Ógiz aıańdaı
Tıtyqtatsa seni,
Tasbaqadaı qybyr ónbeı.
Aqsha bolsa bánkede,
Ne shara
Otyrmasqa otbasynda oıǵa qalyp,
Bar bolsa eger
Tikpes pe edi áıeli
Qara maqpalǵa
Áppaq kúmis keste salyp.
Ońaı ma bir otaý turǵyzý,
Óltirsi-ógiz.
Kıti qansha?
«jut jeti aǵaıyndy,
Aına kózben segiz.»
Ol jıyrma beske kelgenshe,
Bir tirligiń bolmasa,
Uıat qoı ata-anaǵa,
«qur qasyq aýyz jyrtady»,
«bata júrer me qur aıaǵyńa?»
Bıyl ǵana ediǵoı
Jalǵyz at, bir ekili saýyn sıyr,
Az ǵana eshki laq bitip;
Ólimnen, kúpirlikten saqtasa,
Birdeme bop qalar degeni
Osy kúzde
Temir maldan úmit kútip.
-balam-aı,-dedi Januzaq.-átteń...
Surap mingen syry jat
Úzip ketti onyń oıyn,
Eti semiz úrkek at.
Jatyr tómende aǵyndy ózen
Qoı tastardan ıir ótip,
Shyqqan edi endi ǵana bir moınaqqa,
Óltirip kete jazdady-aý haıýan
Úzeńgide súıretip!
Kúdikten be, álde qaýipten be?
toqtaǵanda bir qyrqaǵa
Jalǵyz maral sekirip,
Kim aıyptar ony
Yshqyna qalsa bir buǵy
Qarsy betten ókirip.
Sybyrlaıdy japyraqtar,
Jym-jyrt jatyr jalpaq tas,
Ushyp ótse qos kóksil,
Ashyq aspan, seni kim unatpas.
Aqyn emes qoı Januzaq,
Kórmegen ómirinde
Eki aýyz jyr jazyp.
Esine túsirdi, biraq,
Tabıǵat aldyndaǵy
Óz sezimin tym názik.
Kim elikpesin mundaıda?
Bolsada meıli ol
Ata ornyndaǵy bir adam.
-ań bolsada
Erkindigi ǵoı bul onyń
Óz taǵdyryna unaǵan.
Osy edi onyń bar aıtqany,
Toqtap qaldy,
Sókpedi ulyn aıypqa buıyryp.
Demekshi edi bolmasa:
-átteń, balam, shydasań edi
Bıylsha nápsiden tıylyp.
Oı salmaı ma bir kıik,
Sergitpeı me
Tap-taza bir qaraǵaı
Kir tımegen.
Jańbyrdan qalǵan tamshy shyq,
Butaqtaǵy qus balasy-
Osy uly poezıa,
Seni, kim súımegen?!
Qarap kóziń toıarma
Sol ásem tulǵaǵa,
Jańa ǵana qaýyzynan arshylyp,
Túsip turǵandaı beıisten
Bir perishte
Jer betine
Tórt aıaǵymen tik shánshylyp.
Iip turǵanda ol sulý moıynyn,
Sýdyrap tógiledi asyl túgi.
Jup-jumyr bir músin,
Symǵa tartqandaı,
Bilinbeıdi tal boıynyń jigi.
Qandaı aıaýly,
Túspese eken qap-qara kózderge
Úreı kóleńkesi!
Osy izgi baqytymen
Jasaı berse eken máńgilik
Tabıǵattyń sol erkesi!
Nege shyqynady eken sonsha
Taý myrzasy
Altyn tájin aspanǵa kóterip№!
Qaınap qozdanýly ma álde,
Tula boıynda ystyq qan órtenip.
Qaýǵadaı
Basynda jasandy buıra shash kıgen
Bir kezdergi
Evropa serileri emes pe álde,
Shyǵyp turǵan
Jekpe-jekke túsip,
Sezim mastyǵynda jan úzgeli?!
Balet oınasa eger
Osy buǵy
Bir operada jigit ornyna shyǵyp,
Túsiner edi
Zaýyq esiriginiń
Sol jasyryn syryn uǵyp.
Kúrkirep estilgende
Sonda onyń jýan úni
Mýzıkadaı beıne
Pýshkın lıbrettosyna jazylǵan,
Kem bolmas edi ol grek mıfologıasyndaǵy
Altyn arpanyń ıon sazanynan.(1)
*(altyn arpa – grek ańyzyndaǵy mýzıka aspabynyń aty, Ion sazy kúı aty)
Shyǵyp kelse sol sát ashyq alańqyǵa
Múk basqan butalar arasynan
Syndardaı bir kermaral;
Saqtasyn ony bir taǵdyr
Jat nıet,
Jaý kózderdiń jalasynan!
Jym-jyrt oıǵa batty Januzaq,
Sabyry ketti-aý,
Sol erkek janýardyń
Tóskeıde tosyp
Qup jarasqandaı, eki áriptes-
Biri buǵy, biri maral,
Esińe túserdeı qaı-qaıdaǵyń,
Adamzat seniń de
Kóńiliń ósip.
Júrmesede ol ekeýi
Bir qaltarysta búldirgen terip,
Uqsamasada mahabbat qashqynyna,
Kim qyzyqtamaı tura alar
Kóńildi bir teatrdaı
Ǵıbrat etip óz jastyǵyna?!
Qus daýysty ándeı, syńsıdy tómende
Sý syldyry
Eki bulaq birigip
Eki asha qonystaǵy.
Otyz jyl sheginip
Esine tústi Januzaqtyń
Birinshi ret
Jigit bop tolysqany.
Ońaı aq kóringen onda,
Mahabbatqa emes,
Ómirge yntyǵyp aldymen.
Tuńǵysh ret tyńdaǵan neke zańyn
Qatar otyryp qalyńdyǵymen.
Dál osy qonys –osy saı,
Bir kirip qaıta shyqqanda
Raıondyq úkimettiń áppaq úıinde
On metr kók tyrıke
Jetken edi ekeýiniń toı kıimine.
Qalyńy joq, qasireti joq,
Kirlemegen eshbir jasandy zat
Qaıda endi sondaǵy
Sap altyndaı saýdyraǵan
Qadirmendi izgi mahabbat?!
Tili bolsa eger
Aıtar ediǵoı
Jas taldar sý boıyndaǵy.
Umytylmasa amal ne,
Óshpeıdi-aq ekenǵoı
Tabıǵat kóleńkesi adam oıyndaǵy.
İz túspegen áli
Tur eken jaılaý sonysy
Áldeneni jańǵyrtyp?
Jarty ǵasyr jasaǵanda,
Qudaı ǵoı ony alyp kelgen
Ien taýǵa qańǵyrtyp.
Ashýdan ba, ashýdan ba:
-otyr jyl ótkende-
Otyz jyl sosıalızm quryp,
Kimder eken,- dep qaldy ol
Sonaý oı jaqqa qarap,-
Ǵashyqtar mahabbatyn saýdalaǵan
Feodolızm bazaryna kirip.
Aıta almady ol onan arǵysyn,
Aıta alǵan bolsa eger
Fılosofıa tilimen,
Der edi:
Mahabbat –
Semiz ógiz júırik at, qyzyl aqsha emes,
Iakı bir dyrap palto
Qabyrǵaǵa ilingen.
Dirildep turǵan bir aq sáýle,
Bóle almaıdy ony eshkim
Qylyshpen kesip
Aqsha bult emes jáne
Iesiz shólde
Adasqan kóship.
Uqsaıdy ol aqqan sýǵa,
Aspandaı ashyq
Turar máńgi
Óz tunyq tazalyǵymen.
Altyn sáýkeledeı
Aıly keshte
Bizge jetken
Myń jylǵy ajarymen.
***
2
Ótip ketti úreıli bir tún,
Alǵashqy túni edi ol biraq
Mahabbattyń.
Juldyzdy aspan astyndatereń shatqal
Uqsaıdy otaý úıine adamzattyń.
Saqyldap kúlgende úkiler,
Bir búrshik qabyǵynan jarylyp؛
bozaryp óshkindeıdi qaıyńdar
Kúndizgi appaq jalańash!
Uıatynan arylyp.
jartastar betiniń qaıaý syzaty ma,
ne eken ol
aqqan juldyz ornynda óshken?
sol jasyl syzyqtar
jazýy ma álde,
qupá bir tarıhtyń bastan keshken?
otyrǵanda ekeýi
byr-birine únsiz súıenip,
ormandar ústinde qalqıdy
aı sáýlesi
qaraı almaı turǵandaı
byr aqsha dıdar
jar tóseginen ımenip.
kózi ilinip ketti kúldákenniń,
otyr taıbulan oıaý
qımylsyz qushaqtap mahabbatyn.
azaby joq bir ystyq salmaq
aýyrlyǵyn emes,
qushaqtatqandaı oǵan
taza raqatyn.-
aı boıaýy ma suıylǵan-
japyraqtar teńbiliniń aq saǵymy
buzylyp qubylady,
balǵyn shyraıda,
qansha jyldarǵa teń
uıqyly tánniń bir qas qaǵymy?!
qaısy qus eken
butaqtar arasynan.
talmaı qaraǵan
tuzdaı kózin kógertip?
qandaı zar eken ol-
baıǵuz zary,
jatyrma eken jas sulý
álde oǵan birge elitip?
qara aıýma qorqytqan
tun denesiniń
júndes tonyn aýdaryp kıip?"
salaqtap turma álde bir maımyl
jeńil salmaǵymen butaqtardy ıip!
oılanyp qaldy taıbulan ózi de,
toqtaǵanda baǵana
byr jaqpardan jaıaý ótip,
adam izi túspegen
osynaý ıen shatqal jáıin
aıtqan edi kúldákenge áńgime etip.
erip kelipti onda ákesimen,
eki aıý atyp
osynda úsh kún jatqanda,
eń sońǵy bir túni
bolǵan edi sol oqıǵa
torǵaı shyryldap,
tań aǵaryp atqanda.
dal osy tuıyq jartas túbi,
tabıǵattyń tábıǵı qorǵany.
bes jyl buryn munan-
byr tal shóp, bir butasy
ózgermegen sondaǵy.
qaısy teńizdiń sýy eken
tesip shyqqan
biteý tas betinen?
uqsaıdy-
betine bir shoıyn shúmekke,
mádenıetti
áteı jasaǵandaı:
byr kezderde ór qúdiretimen.
úırengen sonda taıbulan.
qoryqpaı otyrýdy/
qap-qar quz jaqparlar tóbeden tóngende,
kıik etin borshalap,
qaryn toly jas qýyrdaqty
ústine ot jaǵyp"
ákesi qum astyna kómgende.
eń sońǵy sol túni)
bolǵan edi sol oqıǵa
qarsydaǵy biteýshát)
qalyń ný ishinen
estip qalǵan taıbulan jat bir úndi,
dyr ete túsken tula boıy"
shoshynǵandaı bir jan ıesi beıne túsinen.
Óksıdi, kemseńdeıdi
Qınalǵandaı beıne
Jylaı almaı yshqynyp.
Uqsamaıdy sózge de,
Býlyqqandaı
Álde nege qystyǵyp.
aıý emes aqyrǵan,
yryly da emes qasqyrdyń,
emes qoı jolbarys gúrili de,
saqaýlary ma álde táńiriniń
adamzattyń alǵashqy sózderi
qalyp qoıǵan uǵynylmaı,
tańdaı dirilinde.
aıtyp bergenshe taıbulan
ákesin oıatyp,
sap bolyp tynyp qalǵan sol úreıli ún.
-qus shyǵar, - degen basta Januzaq,
jasyrmady sońynan
-kisi kıik ...- dedi Taıbulan,-
ózi oqyǵan
shimpenze, orangýtandardyń biri
elikteı qalǵandaı ózine
elestelgendeı bir kishkene
júndes adamnyń túri,-
maımyl ǵoı ol baıaǵy,
qorqynyshy ne onyń?
İlip áketti biraq ákesi:
-kesiri bolyp júrmesin sonyń.
jolbarys, aıý, jyn bolsa da meıli ǵoı,
turyp qalǵan
adam men ańnyń arasynda
qudaı saqtasyn maımyldan
qaldyrmasyn onyń
zar joldy tabasyna!
Jylan ótsede aldyńnan,
Qasqyr ótse «a qudaı» de.
Ashylady qadamyń,
Jolyqtyrmasyn jolaýshyǵa
Ondaı azǵyndaryn adamnyń...
beker aıtyla salmaǵan shyǵar-aý tegi
osy shat- «kisi kıik shaty» delinip,
kimder eken sol óz zamanynda
taǵy bolǵan
osynaý ıende adamzattan bólinip?!
bálkim ol eki ǵashyq pa,
ashyq jerden pana tappaı,
taý úńgirlerin meken etken
astyna tósek joq,-
ústine kórpe jappaı.
eske túsirgende sol
taǵylyq zamandardy,
azdyrǵanyn olardyń
adamdy áshaıtan» etip,
oıǵa batasyń
«aq shashti qyz» operasy
kóz aldyńnan ótip.
«osydan bes jyl buryn
múmkin be saqyldap kúlýi
álde kimderdiń kisi kıikke aınalyp?-
albyrap uıyqtap jatqan kúldáken,
tań aǵaryp kele jatqanda taǵy da,
otyrǵanda taıbulan únsiz oılanyp,
kórdi ol bir qusty
qalbań qaǵyp ushyp júrgen
qoıý orman ústinde
bir parsha kóleńke bolyp,
o, ǵajap!
kúlip jibere jazdady ózi de,
saqyldap kúlgende ol.
teriskeı jartasqa qonyp.
dal ózi sonyń:
kemseńdep qylǵynǵanda
tańdaıyn taqyldatyp,
múmkin emes edi ony oıǵa keltirý
esh qandaı qus balasyna uqsatyp!
qaıdan bilsin taıbulan-
dalaǵa túnep,
úki daýysyn estip kórmegen.,
talaı estip júrse de bul daýysty,
matqapy da ol
Januzaqtyń da esine kelmegen.
kisi kıik, maımyl da emes
otyr mine tas ústinde
endi sol úreı qusy.
qýanýǵa bolar edi qansha bóıjetkendi
qolǵa tússe, átteń,
ulpadaı jumsaq ýys-ýys úkisi!
oıatyp ketti kúldáken,
jaqyndatyp ózin ystyq demimen,
qaraı berdi taıbulanǵa,
mahabbat qana emes,
kórip turǵandaı
adal dosqa tán bir uly qásıetti
onyń óńinen.
-ne bolady-dedi ol,- maımyl jylasa?
maımyl emes,
kelip turǵandaı jylaǵysy óziniń.
kórgen edi túsinde....
sýreti me eken ol álde
óz sezimniń!?
kemseńdeıdi syńar maımyl,
kim shydar!
bul qaıǵysyna sarǵysh kóziniń!?
kórinip turǵandaı onan
asyl izgiligi
mıllıon jylǵy adam mineziniń.
uqtyra almaıdy biráq,
aıta almaıdy....
qudaı oǵan til bermegen.
aıanysh bardaı juqa erninde,
sirilengenshe ábden sábı alaqany,
shot mańdaıy onyń ne kórmegen?
-qoryqsań kúlkiden qoryq,
qorqynysh emes kóz jas
adam túsindegi.-
kóleńkesi ǵoı ol
kúndizgi jaryq sáýleniń
qara qaǵazyndaı sýretshiniń
kóringen
maımul músinindegi.
shyǵyp ketti taıbulan osyny aıtyp)
qarsy betke-
oq qapshyǵyn myltyǵyn alyp.
umytyp ketti kúldáken bárin,
óz kúıbińimen
jalańash qosta qalyp.
tuńǵysh táńerteńgiligi edi bul)
áıel bolýdyń,
tuńǵysh ret tamaq pysyryp.
keshe keshte atylǵan
eliktiń salqyn eti
shymyrlap qaınaǵanda,
otyrdy ol
álde neni eske túsirip.
myń toǵyz júz
seksen ekinshi jyly
eki ǵashyq,
kim sener,"
el jáıláýǵá shyǵar aldy
keldi dese
osylaı ıen taýǵa qashyp!?
baıan emes kúldáken,
turmasada ol
jasty kózimen
qozynyń qabyrynda
qurban bolǵaly
mahabbattyń eń sońǵy sezimimen.
tonyp kep qalǵan edi
oǵan da bir
taǵdyrdyń sýyq yzǵary
kúzdiń sur bultyndaı,
ilinip turǵanda da jelbezeginen,
jan bermeıdi ǵoı
balyq ekesh balyq ta
bir bulqynbaı.
aıtqan sheshesi oǵan
kelip jatqanda
kıt, káde,
toılyqtar kesegimen:
-uıalyp ólip baramyn
jalańaıaq táıbúlánmen ósegińnen.
kór óziń myna jańa kúıeýdi -
myrzasy eken jeti uldyń.
ońaı ma
jeti birdeı jup qol:
qur qalma, balam,-
buıyrǵan dastarqannan ondaı yrysy mol.
suıyp tıgen sol sheshe
byr kezde
ózi de teńin taýyp,
qaıtyp aıtty eken osyny!
qandaı nápsige nıeti aýyp?!
syńysyp ketken edi bul kezde
eki sezim
altyn shapqandaı aq kúmiske."
áreń turmaı ma syńǵyr etýge
kúıine kelgende
dombyranyń qos ishegi de jińishke.
áldebir qustyń jup qanatyndaı
ushyp júrgende mahabbat
kóńil keńisinde
bir dene bolyp,
óltirmekshi me
áke qoly, sheshe qoly
aıaýly sol ǵázez tulǵany
ekige bólip!?
jyrtylǵan kóńil ǵoı bul buda bir
jyrtylmaı ma kóılegiń de
ústińde tozyp.
úrkip ushpaı ma qus balasy da,
shyn shoshynǵanda
óz uıasynan bezip.
Ádil zań qaıda ?
Jazylǵan edi ǵoı ol
Tarmaq-tarmaǵymen.
Basyp turǵandaı beıne
Tarazynyń bir basyn
Semiz at, atan ógizder
Pildeı salmaǵymen.
Kimge aıtar dátin
Bul qarbalasta
Bar týystary ózi quda bolyp,
Araqqa toıyp qaıtqan
Qoıny-qonyshy syı qurmetke tolyp.
Kelip jatqanda quda-qudaǵılar
Kúıeýge bólek úı tigilip;
Sol kúni keshte
Turǵan jaraý eki at
Orman arasynda
Or qoıandaı buǵynyp.
Mynaý edi sonda
Taıbulannyń
Dostarymen qoshtasyp turyp,
Bar aıtqany:
-« kisi kıik shatynan» tabyńdar bizdi,
Turmyn betimdi soǵan buryp.
Aıtyńdar jáne ákeme,
Urlyq emes,
Barymta emes bul,
Júrmeıdi barymta mahabbatqa.
Uqsatamyn men ózimdi qazir
Sýdaı tunyq,
Sútteı taza bir zatqa.
Eńilik-Kebek emespiz biz
Ekil edi egerge salatyn,
Emes qoı eki gýńshy
Mataı men tobyqty
Basy qatyp
Eki rý daýǵa qalatyn,
Zamany da emes bul Ánet babańnyń,
Óltire almas bizdi eshkim
At quıryǵyna taǵyp.
Jaltarady ǵoı dóńbek te
Balta tıgenshe,
Jaltarýǵoı buda bir
Ázirshe is artyn, ańsyn baǵyp.
Desken de sonda dostar jón kórisip;
-jaýapty ǵoı barǵanyńmen
Qalaǵa qashyp.
Dińkelep qurtar seni óńkeı sumdar
Bitisip bolǵanyńsha ábden arazdasyp.
-laq emes mahabbat
Alyp shyǵatyn arqaly atpen
Myqty jigit taqymǵa basyp.
Ketkenimiz jón sol ıenge
Uıatqa qalǵanymyzsha el aldynda
Jyrtqysh ańdaı yryldasyp.
Iilip synardaı tal boıy uıattan
Dedi Kúldaken oǵan áreń qıylyp :
-jylaıdyǵoı apań.
Sókpes bizdi biraq aıypqa buıyryp.
Kúná emesqoı kelin bolý!-
Osyny aıtty da bir qurbysy
Tizginin qolyna berip ,
Attandyryp qoıdy,
Aq jol tilep,
Atynyń aıylyn ustap kórip.
Ne oıǵa shomdy eke Taıbulan?
Sál tynyp,
Sezilgende óńinde kúńgirt kirbeńki!
Qalyp bara ma,
Osy syrt kóleńkesinde
Kóńiliniń álde bir
Sheshilmegen ilmegi.
Alyp berdi bir nárseni,
Qarańǵyda
At ústinen úńilip.
Jaqyndap kelgen edi ol jigit,
Dedi oǵan:
Bara jatqam joq qoı ómirden túńilip.
Kilt mynaý,
Óziń emdep turarsyń
Álgi jaýyr attardy.
Orap qoıǵam bárin shkafqa salyp,
Dári-dárimek kerek zattardy.
Kidire qaldy Kúldaken de ,
Bir ketip,
Beıne ómirge qaıta oralyp
Tirshilik esiginde turǵan adamdaı,
Áldeneni esine alyp:
-aldyryp alsyn álgi sút mashınany,
Tur deıdi shúımúmkide(1)
- Shúımúmki-mal sharýashylyq bólimi degen maǵynada
Taıaqtary kem qalmasyn ,
Aıtyp qoı Ǵazızaǵa osyny ,
Ózi biledi kúndik sary maı normasyn.
Meske emes qaınap tasyǵan,
Óziniń de kóńil kóbigi tasyp,
Shoshyp oıanǵandaı boldy Kúldaken,
Áreń úlgirdi shoǵyn basyp.
-Al kettik!- degen Taıbulan onda,
Este qaldy ǵoı sol qurbylar
Qaraıyp qarsy kózden úzilgenshe.
Otyr endi aıaýly kelin
Ien shatqalda,
Ótip ketti eki tún,
Saýapqa toly bir kún keshe.
Emes pe eken sondaǵy bıik shoqylar
Tymaqty qazaqtar
Otyrǵan maldas quryp ?!
Jeńgeler me álde jasyl betkeıler
Súıenish bolǵan jas kelinge
Qatar turyp.
Múlgigende ormandar
Túngi meshitteı
Qarańǵy kúńgirimen;
Ózi oqyǵan sonda tabıǵat
Urlap nekesin
Qasıetti duǵadaı
Qupıa bildirgen.
Aıtylýshy edi ǵoı eski kitaptarda,
Osyndaı bir jas kelinshek
Kúıeýi ańǵa ketkende,
Otyrady dep jalǵyzdyqta,
Tógedi dep kóz jasyn
Saǵynysh zary ábden ótkende.
Ketti eken qansha olardyń
O dúnıege
Qaıta orala almaı
Jyrtqysh ańdar aýyzynda ?!
Qudaı saqtasyn Taıbulandy,
Jolyqtyrmasyn taǵdyrdyń
Ondaı jazýyna !
Titirep ketti taǵy boıy
Osyny oılaǵanda,
Aqsıyp kóringendeı
Bir azý tis aranyn ashyp,
Sheńbektegendeı bir ótkir tuıaq
Óz júregin,
Turyp ketti ornynan
Áppaq qýdaı óńi qashyp.
Saqtasyn ondaı kóz jastan,
Qıyn ǵoı oılap-
Adam esine alýǵa,
Keshe-qyz, búgin-kelinshek,
Qospasyn táńirim ony
Osynaý ıen shatqalda
Jesir qalýǵa!
Kim bilgen qadryn adamdardyń
Sabaqtastar qaıda eken
Bir kezde
Oınaıtyn mektep aldynda shurqyrap;
Nege renjigen eken sonda,
Tentekteý bireýleri
Óte shyqqanda
Qaǵyp soǵyp,
Iyǵynan julqylap,
Ǵazız qaıda,
Óńkeı jas qyz, jas kelinshekter
Shelekterin qolyna alyp,
Aıtýshy edi ǵoı qaı-qaıdaǵyny
Qatar turǵanda
Jas buzaýlardy
Enesiniń baýyryna salyp.
Az edi onyń biletini
Adamzat tarıhynan,
Adamdar qoǵamy,
Ystyqsyń sen netken aıaýly?!
Qandaı tózimder eken
Emdep saýyqtyrǵan
Sol qoǵam denesindegi
Myń jyldyq qaıaýdy.
Basyn qosýdy kóksep
Kim eken oılap tapqan
Alǵashqy qaýymdardy?
Jáı toby bolsa adamdardyń
Bolar ediǵoı qazir
Solardy da saǵynǵaly.
Tym qurysa úı mysyǵy bolsada,
Sháýildep úrgen bir bala kúshik,
Jáınap shyǵa keldi óńi birdemde
Kóldi ákeniń,
Kózine shalynǵanda
Arqandaýly eki at
Taıaýda turǵan qasynysyp.
Minip shaba jónelýge,
Qýyp jetýge bolady ǵoı atpen,
qaısy aqyn jyr etip qaldyrǵan onyń
izgi jaqyndyǵyn adamzatpen?!
Tup-tunyq kózderin aıtsańshy,
Qandaı jylylyq eken túrǵan ondaǵy ondaǵy?İ
Sol adaldyq qoı
Qanat bolǵan adamǵa
Jylqy- jylqy bolǵaly.
Emespe edi osy attar
Ǵashyqtardy talaı azaptan arqalap qashqan.
Tas qarańǵy;
Shytyrman toǵaı,
Tik qorymdarda aıaǵyn eppen basqan,
Jaqyndap kelgende ol,
Sıpap turǵanda jalyn,
Taza tumsyǵy, moınyn buryp;
Qaraı qaldy eken selt etip
Sonaý arǵy aǵysqa
Esti janýar
Áldeneniń sybdyryn bilip ?!
Tip-tik tigilgende
Qatar eki qos qulaǵy
Qamystaı qıylyp,
Qatyp qalǵan edi qazyqtaı
Bar túısigi boıyna jıylyp.
Tanyp turma,
Álde qorqynyshty bir úreı me
Elbeńdep kóringen?
Kóre almady Kúldaken,
Joq edi,
Ondaıǵy bul sezgishtik
Tek jylqyǵa berligen.
Alystan baǵyp,
Órmelep turǵada áreń jetkende,
Úrkitip aldy aý jas ańshy
Endi ǵana qylańy elp etkende.
Ne shara otyrmasqa
Salqyn tas ústinde solǵyn kóńilmen!
Kórinip turǵanda
Saı sala, qarsy jotalar
Ketik ydystaı
Jańa ǵana nesibesi tógilgen.
Kim eken ol atyn jetelep
Túsin tikken,
Ózderi ótken
Keshegi sol tanys jańqaǵa
Taǵy qanshasy...
Múmkin, buryn kelip,
Buǵynyp otyrǵan shyǵar qalqada,
Osy edi Taıbulannyń
Tastan-tasqa sekire
Kele jatqany jan ushyryp,
Sol beıne ǵoı
Qara kóbelekteı eles bolǵan attarǵa
Alystan dúbir kóleńkesin túsirip.
Elesteı qaldy Eńilik-Kebek ,
Qandaı ókinishti
Qaıda jaý kelip basqany.
Sol edi ǵoı onyń da
Bala kezinen
(osy bir tragedıa)
Kóp oqyǵan dastany.
Bolmasada sodyrlar zamany,
Memilekettik sodyrlyqtyń
Tutas on jyly
Ne qaldyrǵan edi bizge ?
Qulaqta turmaı ma álde sonyń
Qaldyq dyńǵyry.
Kek almaıdy deýge bolar ma,
Ońaı ma jesiri ketip,
Zaıa bolǵan
Kıt, káde, mal ashýy?
Osy bir byqsyq namyspen
Qaıtalanbaqshy ma endi qazaqtyń
Baıaǵy sol
Qyrqysyp ańdaı talasýy
Elestep ketti áldeneler,
Súrinip jyǵyla jazdady
Bir qarǵymadan
Sypyrylyp qalǵan ǵoı Eńilik,
Kim umytar sol sábı náresteni,
Silesi qatqansha ińgáláp
Besigimen taý basynda qalǵan.
Kim kepil qoǵa tússe,
Kúldakendi shashynan súırep,
Toqtydaı óńgermeske aldaryna;
Dopsha teýip,
Doıyr qoldar balshyqtaı ılep.
Kim shydar óz aıaýlysy -mahabbatynyń
Maılyq oramaldaı
Jat qolda kirleýine!?
Sol mahabbat qoı
Shamshyraq bolǵan
Qozy men baıannyń
Bir molaǵa kirip –birge ólýine.
Bar ekeni ras bolsa eger
Osynda maımyldar
Tabalar ma edi álde,
Ashty kúlkisimen júndes betindegi.
«osy ma, - dep,- senderdiń
Adam bolyp
Aqyl esterińniń jetilgeni ?!»
Uıat qoı
Adasqan kúshik sekildi
Kóshken jurtqa qańǵyryp,
Qý súıekteı kemirý
Qyna basqan kóne salttardy.
Baıly biltedeı
Eski jańjaldardy
Shyraq etip jandyryp.
Ashynysh sezimindegi ashty oı
Úreı kóleńkesinde
Ash qasqyrdaı qamalap,
Osy edi Taıbulandy
Qosqa jetkenshe
Zyr júgirtken
Qyrly qamshysymen tynbaı sabalap.
«kep qaldy!» degen bir aýyz sóz
Qandaı susty estilýshi edi
Baıaǵy jortýyl- joryqtarda.
Naǵashysyna alǵansha,
Qus ekesh qus ta
Ushyp úlgerdi ǵoı
Bir qaterge jolyqqanda .
Attar tez erttelip,
Ene bergende ekeýi
Qalyń toǵaıdyń ıin ózeginde,
Shyǵa keldi bir adam
Qarsy jotanyń jaqyn kezeńine.
Uran salmady ol biraq «attan!» dep ,
Kórinbeıdi qolynda
Soıyl, shoqpary.
Toqtaı qalǵanda Taıbulan tez tanyp,
Kisinep jiberdi attary.
Kelgen edi Januzaq tań ata
Bir ǵana qupıa jolymen
Shat basyndaǵy.
Bes jyl buryn...
Ertip kelgen Taıbulandy osy jolmen .
Tas joly óziniń de
Talaı júrgen jasyndaǵy.
Bilgen keshe
Soıǵaqtaǵan eki izderi
Jaılaý sonysyndaǵy.
Mahabbattyń eki jasyl izi ǵoı ol
Qatar tartylǵan
Ata-ananyń baıyrǵy qonysyndaǵy.
Qorqyp kelgen joq ol shabyndydan,
Qorqady kıeli kárinen
Tabıǵattyń
Ne keremet joq deısiń
Jan baspaǵan
Túkpir-túkpirinde
Bul ıen shattyń.
Kim bilgen jaıshlyqta
Kesip alyp laqtyrǵandaı bireý
Baýyr etin,
Egilip opyrylǵanda ata-ana,
Baǵalap jetkizýge bolar ma
Sol ǵazez jandardyń
Balaǵa degen aıanysh qudiretin ?!
Talap jep jatqandaı jyrtqysh ańǵ
Estilip turǵandaı bir ún
Jeti túnde shyrqyrap
Kúldáken emes pe álde ol ?
Jylap jiberdi naýsharban
Saı-súıegi syrqyrap.
Biletin ol ózi de
Talaı-talaı jatqa oqyp
«quralaı» dastanyn .
Oıyna oraldy ma álde
«sulýshash» romany,
Kórip turǵandaı altaıdyń
Jolbaryspen alysqanyn.
Birde kúlkiden, birde Taıbulan
Birde júrek ekige jarylyp,
Qandaı izgi ana meıiri,
Birdemde
Bul dúnıeniń
Qoqyr-qoqsyq boqshylyǵynan arylyp.
Egiz qozydaı teń ósirip,
Sút bergendeı
Ózi qatar emizip,
Keshe ǵana jat bireýdiń qyzyn,
Qandaı sezimder eken búgin
Eljiretip turǵan
Qozym, qulynym, kelinim degizip?!
Aıtyp túsindirý qıyn
Azǵyn kisi kıikterge
Adamzat súıispenshiliginiń
Mundaı ulylyǵyn,
Ata-ene, kelin , mahabbat-
Máńgi óshpeıdi
Júrekterden
Bul aıaýly uǵym.
Qońyz emes adam qybyrlaıtyn
Astynda boqtyqtyń.
Birge tartqan otyz jal
Shal-kempir
Ystyq sýyǵyn
Ashtyq pen toqtyqtyń.
Qyzyǵym deýshi edi ǵoı ata –ana
Kelin túsirgende
Pák tilegimen mahabbatyń.
Osy mahabbat qoı
Bizge jetkizgen
Myń jyl arqalap
Sol pák sezimin adamzattyń.
Qalyńsyz, kádesiz
Ne arman bar qyzda
Teńine barǵan?!
Kimder eken bul kúnde
Óz qyzyn
Jetim serkesh ıakı bir toqtydaı
Adamdyqtan bezip
Saýdaǵa salǵan?
Qarǵar-aý olardy
Mahabbat qurbandary
Talaı aqyn jyr etken zar muńyn qosyp.
Qaıtalamasa eken tarıh,
Oıanbasynshy arýlar
Túsinen shoshyp!
Aıta almasada naýsharban
Óz túsinigin
Dál mundaı júıege túsirip,
Aqylǵa jeńdirgen edi
Sol aýyr shaqta da
Óz tilegin ózi túsinip.
Talaspady ol bar jyltyrary
Jalǵyz kemeline de úıindegi.
Kelin túsirsem dep,
Bar edi saqtap júrgen
Tekemet, syrmaq, bir qabat kıimderdi.
Qolyn tartpady sum áýlekerlerdiń,
Shyqpyrtqanda eki sıyryn
Úı aınala qýalap,
Shydaı almaı Januzaq
Otyra ketkende aqyldan turalap.
Ózi sheship berip eki buzaýyn
Dedi sonda olarǵa Naýsharban:
-alyńdar, bárin al!
Aman bolsyn qulyndarym.
Nege jetkizdi haıýan –mal!
Osy edi bolǵan oqıǵa,
Atpen tebitkende
Jeti birdeı jel okpe úı sabalap,
Kim teń kele alar olarǵa,
Minezge minez kórsetti
Tek ıtter ǵana tynbaı abalap.
Kúlkisi keldi adamnyń:
Juqpaly aýyrýdaı
Umyt bolǵan
Áldeqashan mıkroby quryp,
«qyryq baıtal», «jesir daýy»
Shyǵa kelgende oıda joqta,
Otyz jyl ótkende,
Dál aýyl qasynda buǵynyp turyp.
Súzisip jatqandaı munda mal men adam,
Teń tura alsa eger ekeýi
Tarazynyń eki tabaǵynda,
Topyraq shashpas dedi Qarabaı
Óz qyzyna,
Tap bolma edi Mamyr
Kókenaıdyń qarǵys sadaǵyna.
Joq edi Januzaqtyń óńinde
Qurlaný ıakı bir keıis kóleńkesi.
Qýanysh nuryna shomǵan
Ata meıirinen
Kórinip turǵan edi kóńil jármeńkesi.
Jaıaýlap atynan túsip,
Keldi kúlkiden de
Ibadan qysylyp.
Maıyspaı ma bir jas shybyq,
Úkili basymen
Jeńil samalǵa ıilip.
Keshe túsken kelin ǵoı,
Otysa bolmas pa edi ol
Óz taýynda ońasha.
Qalqalady ony biraq
Jańa ǵana búrshik atqan
Tobylǵy men ushqattyń
Jasyl búrleri balaýsa.
-qoryqpady ma ? –depti januzaq,
Aıaý ǵoı ondaǵysy jalǵyz kelinin.
Qarap qoıdy qarsydaǵy
«kisi kıik shatyna»
Ashty tútindeı áreń jutyp
Kúdik senimin,-
Ý jutqandaı boldyq
Shal-kempir,
Estilmedi me ondaı bir
Úreıli bóten bir ún?
-úki eken ǵoı, áke ol...
Aıtyp berdi Taıbulan
Óz kórgenin.
-ıen jerǵoı degenmen,
Jolyǵyp qala ma dep te
Jabaıy ańdardyń birine,
Kempirde toqtatpady meni oıbaılap.
Sender ketken túninde...
Áreń aıtty aqyryn Januzaq
Báseńdeı berdi únide
Mińgir aralasyp,
Túz qusy ǵoı ol jas kelin,
Qaıaý túspesin degen shyǵar bálkim
Kóńili jasyp,
Estip qaldy biraq ol,
Dirildep ketkendeı boldy
Aq saýsaqtary
«jýńhýa» markaly kók sirinke ot alyp,
Eńkeıgen edi
Qý shómshekterdi endi jaqqaly,
«sumdyq qo» úı shaýyp,
Beıbit kúnde
Qoradar mal qýǵany!»-
Aq tumandaı ulǵaıyp kóz aıasy,
Osyny oılaǵanda
Qý shúperekteı qýaryp
Biline qalǵan edi óńinde
Áldeneniń óshkin daǵy.
Qymbatqa tússe sonsha – kelin bolý,
Azapqa salsa ata-enesin
Kelmeı jatyp,
Qasiret tartpaǵan qaısy arý,
Qaraly bolǵandaı beıne
Óz toıynda ózi qaıǵyǵa batyp.
-ketti asyǵys aýdanǵa tań jaryǵymen
Álgi eki jigit
Senderdi shyǵaryp salǵan,-
Aıtty osyny Januzaq,
Kóterip kelgende Kúldaken
Bir meske qoıý úshin shaıdy
Jańa ǵana ottan alǵan,-
Bolar «asqanǵa da tosqan»,
Jep boldy ózderi de
Jemtik-qoegin.
Ne bar deısiń endi jasqanatyn,
Aıtar el jurt ózi-aq
Ádil tóreligin!
Ushshandaı qaldy sonda
Ortaq bir qýanysh
Úsh adam óńine qatar shyǵyp.
Qupıa jatsa da sol sezimder,
Túsinýge bolar edi ony
Tilsiz uǵyp.
Bir beimge kelgendeı kelin men ul,
Qomdalǵandaı qatar ushýǵa
Eki jubaı-eki qus.
Prology edi erteńgi zańdy toıdyń
Ashyq óńderdegi bl-
Alǵashqy jaıdary kórinisin.
Imenir otyrǵoı olar ata aldynda,
Aıtar edi bolmasa:
Atpen júrip,
Qatar baryp túsemiz, dep,
Dúı keńsesine.
Kúlip turyp alamyz, der jáne
Qyp-qyzyl toı qaǵazyn
Qoıý shashtaryn quıylǵan
Mahabbattyń altyn kesesine.
Ashyp qoıdy Taıbulan –
Emenniń aıyr butaǵyna quıylǵan
Aqyryn kúńgirleıdi
Sarala bandaýtı
Betine mysyq aıý sýreti oıylǵan.
Túz taǵamdary,
Ortaǵa
Juqa torǵyn dastarhan jaılyp,
Syńǵyrlap toqtatty bir ánshi qyz
Jasyl orman ústinde
« aýmaptynyń»
Sońǵy bir shýmaǵyn baıaý qaıyryp.
Turan ba, Kúlmán ba, Rápılama,
Joq álde Fatıha ma?
Qýanysh áni ǵoı bul
Teńin tapqan.
Jylap turǵan joq olar ,
Ne jetsin asqan áýenge,
Ýaqyt qyzýymen sezimge shapqan.
Kim qyzqpasyn
Ushyp júrgeninde.
Qos kóksil erkindik aspanynda .
Sol sýret qoı
Qatar eki uıqastaı
Arqaý bolǵan
Aqynnyń aq kóńil dastanyna.
Qaıyrly bolar –aý
Qasıetti duǵadaı
Mahabbat kásibindegi bul toı
Tabıǵattyń óz qushaǵynda ótken.
Kúmis sólkebaı, zer monshaqtaryndaı
Kúndizgi altyn sáýle
Taza boıaýyn
Japyraqtar betinde dirildetken.
Júgirip ótkende eki shybar elik,
Sońynda
Jaılaý sonysynda jasyl izi qalyp.
Qońyraýlap turǵan edi taý samaly
Jeńil mýzıkadaı saı ishinde gúl shoqtary
Qyzaryp.
Qustar qaıda,
Qosylsyn barsha shattyq únder,
Kórsetshi kók aspan
Sen de bar asyl aıańdy!!!
Jotalardan salmaqty,
Bastaý sýyndaı tunyq
Mahabbat, erkindik , poezıa,
Sosıalızm qushaǵy
Bolsyn bárimizge baıandy!
1984jyl
Tóte jazýdan daıyndaǵan: Tilek YRYSBEK
