Zabıra Oazalıeva, «Áleýmettik medısınalyq saqtandyrý qorynyń» basqarýshy dırektorymen mindetti medısınalyq saqtandyrýy týraly suhbattasqan edik.
- Mindetti medısınalyq saqtandyrýdy engizýge degen qajettilik neden týdy?
- Mindetti medısınalyq saqtandyrýdy ýaqyt talabynan týǵan reforma der edim. Eń aldymen jaqyn bolashaqta elimizdi kútip turǵan demografıalyq ózgeristerge toqtalaıyq. Ǵalamdy alańdatyp otyrǵan halyqtyń qartaıý problemasy Qazaqstanda da bar. Álbette, bul tabıǵattyń zańy. Degenmen, sońǵy kezde jumys isteıtin azamattarǵa qaraǵanda qarttar men balalar sany kóbeıip keledi. Halyqtyń qartaıý faktisin zeınetaqy júıesi men elimizde zeınet jasynyń ulǵaıtylýy da dáleldep otyr. Zertteýlerge súıensek, 2030 jylǵa qaraı Qazaqstandaǵy qart turǵyndardyń úlesi 11,2 paıyzǵa jetpek. 2014 jyly bul kórsetkish 6,9% bolatyn. Endeshe, osy úsh jylda memlekettiń densaýlyq saqtaý salasyna jumsaıtyn shyǵyny eki ese artady degen sóz. Al, munyń halyqty sapaly medısınalyq qyzmetpen qamtamasyz etýge keri áser etpeı qoımaıtyny túsinikti. Densaýlyq saqtaý salasy betpe-bet kelip otyrǵan ǵalamdyq problemalardyń bir shoǵyry júrek-qan tamyry júıesi, qaterli isik syndy juqpaly emes aýrýlardyń etek jaıýyna, únemi jańartyp otyrýdy qajet etetin tehnologıalar men emdeý qunynyń jyl saıyn qymbattaýyna baılanysty.
Jalpy, mindetti medısınalyq saqtandyrý álemde tıimdiligin dáleldegen, joǵaryda kórsetilgen máselelerdi sheshýge qaýqary baryn moıyndatqan júıe. Endeshe, bul reforma densaýlyq saqtaý salasynyń qarjylyq turaqtylyǵy úshin aýadaı qajet.
- Al, endi osy medısınalyq saqtandyrý júıesi bizge ne beredi?
- Qazir bizdiń medısına búdjet esebinen qarjylandyrylady. Qarjynyń jergilikti nemese respýblıkalyq búdjetten bólinýine qaraı bireý aqshany kóp alady, bireýge azdaý beriledi. Saldarynan Almaty men Astana syndy iri qalalarmen salystyrǵanda aýdandyq aýrýhanalardyń múmkindikteri shekteýli ekeni jasyryn emes. Jańadan engizilip otyrǵan áleýmettik saqtandyrý osy ádiletsizdikti joıyp, tarazy basyn teńestirýi tıis. Qarjylandyrýdyń jańa túri medısına salasyndaǵy tarıfterdi teńgerýge jáne halyqty biryńǵaı saqtandyrý paketimen qamtamasyz etýge múmkindik beredi. Qarapaıym tilmen aıtar bolsaq, munda jarnany árkim shama-sharqynsha tólep, medısınalyq kómekti qajetine qaraı alady. Jarna tóleıtin azamattar joǵary tehnologıalyq kómek túrlerin de paıdalanýǵa múmkindik alady. Onyń ústine, saqtandyrylǵan azamattarǵa emdeý mekemesin tańdaý quqyǵy beriledi. Jalpy alǵanda, mindetti saqtandyrý medısınalyq qyzmetterdiń sapasy men qoljetimdiligin arttyrady degen úmitimiz bar.
Mindetti áleýmettik medısınalyq saqtandyrý engizilgennen keıin azamattarymyzdyń densaýlyqqa jumsaıtyn shyǵyndary tómendeıdi. Dúnıejúzilik bank júrgizgen zertteýlerge súıensek, búgingi tańda Qazaqstan azamattarynyń medısınalyq qyzmetter úshin óz qaltasynan shyǵaratyn shyǵyny 35 paıyzdan asyp jyǵylady. Al, Ekonomıkalyq yntymaqtastyq jáne damý uıymy (OESR) elderinde bul kórsetkish 20 paıyzǵa da jetpeıdi.
Sapanyń artýyna mindetti saqtandyrý sheńberinde halyqqa qyzmet kórsetýge múmkindik alatyn jeke menshik klınıkalar da yqpal etpek. Iaǵnı, bolashaqta Áleýmettik medısınalyq saqtandyrý qory densaýlyq saqtaý sýbektileri arasynda konkýrs ótkizip, belgili bir talaptardan ótken klınıkalarmen kelisimsharttar bekitedi. Al, aýdandar men aýyldardaǵy jalǵyz emdeý mekemesi bolyp tabylatyn emhanalarǵa birtindep sapany arttyrý, qyzmet túrlerin kóbeıtý syndy talaptar qoıylady. Bul bastapqy sanıtarlyq-medısınalyq kómek sheńberinde halyqty dárigerlermen qamtý deńgeıin arttyrýy tıis. Qazir 1 jalpy praktıka dárigerine emhanaǵa tirkelgen 2000 adamnan keletin bolsa, bolashaqta bul kórsetkishti 1500-ge deıin tómendetý josparda bar.
- Jarna tóleý tártibi qandaı? Kim qansha tóleıdi?
«Mindetti áleýmettik medısınalyq saqtandyrý týraly» zańnyń 2015 jyly qabyldanǵany belgili. Keıin ekonomıkanyń tıisinshe turaqtana qoımaýyna baılanysty jáne jumys berýshilerge túsetin salmaqty tómendetý maqsatynda zańǵa túzetýler engizilgen bolatyn. Qazir joba májilistiń qaraýynda jatyr. Ol boıynsha 2017 jyldyń 1-shildesinen bastap jumys berýshiler: qaramaǵyndaǵy jumyskerdiń jalaqysynyń 1%, 2018 jyly – 1,5%, 2020 jyly – 2%, 2022 jyly – 3% kóleminde aqsha aýdaryp otyrýy tıis. Jeke kásibi bar azamattardyń jarnasy 2 tómengi jalaqynyń 5 paıyzyn quraıdy. 2018 jyldan bastap júıege memleket pen halyqtyń ekonomıkalyq belsendiligi tómen bóligi (ózin-ózi jumyspen qamtyp júrgender) tóleıdi. Memleket áleýmettik jaǵynan az qamtylǵan 14 sanattaǵy halyq úshin jarna tóleýdi óz moınyna alyp otyr. Olardyń qatarynda balalar, zeınetkerler, kóp balaly analar, múgedekter, 3 jasqa tolmaǵan bala kútimimen otyrǵan jáne júkti áıelder, stýdentter t.b. bar. Uzyn-sany 10,1 mln adam. Al, ózin-ózi jumyspen qamtyp júrgen turǵyndar 1 tómengi jalaqy nemese aıyna 1414 teńge jarna aýdaryp otyrýy tıis.
Jaldamaly jumyskerler júıege 2019 jyldan bastap qosylady. Jarna mólsheri aldymen jalaqynyń 1 paıyzyn, keıin 2% quramaq.
- Aýyrmaǵan azamattar qorǵa aýdarǵan aqshasyn keri qaıtaryp ala ala ma?
- Jalpy, bul áleýmettik, ıaǵnı, qalyń jurtshylyqqa arnalǵan saqtandyrý. Bir otbasynda zeınetker de, bala da, jumysker nemese múgedek te bolýy múmkin. Alyp qarasańyz, sizdiń zeınet jasyndaǵy áke-shesheńiz úshin de, 18 jasqa deıingi balalaryńyz úshin de jarnany úkimet tóleıdi. Siz aýyrmasańyz da qart kisilerdiń basy aýyryp, baltyry syzdamaı turmaıdy. Bireý dárigerge qaralmaǵanymen, bireýge kúrdeli de qymbat operasıa jasaý qajet bolýy múmkin. Mine, qorǵa jınalǵan aqsha osyndaıda qajet. Mysaly, kardıohırýrgıadaǵy bir operasıanyń ortasha quny 3,5 mln teńge turady. Mıdyń qaterli isigi dıagnozyn tekserýge ketetin aqsha da az emes. Al, muny halyqtyń basym bóliginiń qaltasy kótermeıtini ras. Iaǵnı, birimiz bárimiz úshin prınsıpi engiziledi. Densaýlyq úshin memleket qana emes, jumys berýshi men jumyskerlerdiń ózderi de jaýapty bolady. Mindetti saqtandyrý qoryna aýdarylǵan aqsha qaıtaryla ma degen suraqty túsindirý úshin bir mysal keltire keteıin. Eger biz ár adamdy óziniń jınaǵan aqshasyna emdeıtin bolsaq ol eshteńege jetpes edi. Máselen, jumys berýshi 2018 jyldyń 1-qańtarynan bastap ár qyzmetkerdiń jalaqysynyń 1,5 paıyzyn qorǵa aýdarady. Eger ortasha jalaqy deńgeıinde esepteıtin bolsaq, aıyna 2 282 teńge, jylyna 27 384 teńge aýdarady (boljam boıynsha, 2018 jyly ortasha jalaqy kólemi 152 106 teńgeni quramaq). Bul qarajat nege jetedi? Bir ǵana ókpe qabynýy syndy keń taralǵan aýrýdy emdeý quny 90 240 teńge, apendısıtti alyp tastaý 67 525 teńge. Iaǵnı, medısınalyq kómek árkimge jınaǵan aqshasy sheńberinde kórsetiletin bolsa, ol joǵary tehnologıaly operasıalardy bylaı qoıǵanda tipti, qarapaıym aýrýlardy emdeýge de jetpeıdi. Sondyqtan qorǵa jınaqtalǵan qarajat qoǵamnyń, kópshiliktiń ıgiligine jaratylady.
- Mindetti saqtandyrý Qazaqstan úshin jańa dúnıe emes. 1990 jyldardaǵy qatelikterdi boldyrmas úshin qandaı saqtyq sharalary qolǵa alyndy?
Kópshiliktiń kókeıinde júrgen, jandy suraqty qoıyp otyrsyz. Álbette, 1990 jyldardaǵy áleýmettik, ekonomıkalyq jaǵdaıdy qazirgimen salystyrýǵa bolmaıdy. Óıtkeni, ol jyldary densaýlyq saqtaý salasynda tıisti ınfraqurylymdar bolǵan joq. Ol tusta ekonomıka daǵdarys ábden shegine jetip turǵan kez bolatyn. Nanyn taýyp jeı almaı otyrǵan jurtqa jarna jaıly aıtýdyń ózi aýyr tıetin zaman edi. Zeınetaqy, jalaqy der kezinde tólenbeı, adamdar mańdaı termen tapqan nápaqasyn aılap, tipti, jarty jyldap kútetin kezde de esimizde.
Al, túsken qarjynyń biraz bóligi densaýlyq saqtaý salasynyń muqtajdyqtaryna jumsaldy. Túsim men shyǵyn arasynda paıda bolǵan aıyrma saldarynan qor tólem qabiletinen aıyryldy. Deı tursaq ta, ár nárseniń jaqsy da, jaman da jaǵy bolatynyn moıyndaý kerek. Sol jyldary medısına salasyna naryqtyq ekonomıkanyń negizgi prınsıpteri synalap bolsa da engizildi jáne salany damytýǵa yqpal etti. Al, qazir ekonomıkalyq jaǵdaı edáýir turaqtaldy. Memlekettik emdeý mekemeleri zamanaýı qondyrǵylarmen qamtyldy. Medısınalyq kómekti sony úlgidegi tehnıkanyń kómegimen kórsetetin jeke menshik klınıkalardyń da úlesi artty. Elimizde shetelderde ǵana jasalatyn kúrdeli operasıalar kóptep jasalyp jatyr. Shetelde oqyp kelgen dárigerlerdiń tájirıbesi talaı naýqasty ajal aýzynan alyp qalýǵa kómektesip jatqanyn moıyndaý kerek. Sol sebepti medısına salasy da, memleket te mindetti saqtandyrýdy engizýge daıyn dep aıtýǵa ábden bolady. Qarjy jaıyna oıysar bolsaq, álbette, burynǵy qatelikter eskerilgen. Jarna «Azamattarǵa arnalǵan úkimet» memlekettik korporasıasy arqyly Ulttyq banktegi esep-shotqa túsedi. Eshkimniń qolyna qolma-qol aqsha tımeıdi. Emhanalar men klınıkalar kórsetken medısınalyq qyzmet aqysy sol shot arqyly tikeleı tólenedi. Onda da naqty kórsetilgen qyzmet boıynsha berilgen qujattar, atqarý aktileri talap etiledi. Sondyqtan aqshanyń basqa maqsattarǵa jumsalýy múmkin emes.
Suhbattasqan: Shynar Áljanova
