- Kesheden beri Astanadaǵy «Dáýlet» sport saraıynda bokstan federasıa kýbogy ótip jatyr. Siz Astanaǵa sol jarysqa jankúıer bolyp kelip otyrsyz ba, álde jeke sharýalaryńyzben júrsiz be?

- Astanaǵa eki túrli jumyspen keldim. Birinshiden, «Astana» prezıdenttik klýbymen kelisimshart jasasýǵa keldim. Ári osy jarysty jankúıer retinde tamashalaýdyń reti kelip otyr.

- «Astana» prezıdenttik kásibı sport klýbymen kelisimshart jasaýda degen aqparattan bizdiń de qulaǵdar bolǵanymyz bar. Sol jumystaryńyz qalaı bolyp jatyr?

- Ol jumystarymyz negizinen aıaqtalyp keledi deýge bolady. Negizgi máseleler boıynsha maquldyq berildi. Eki taraptyń zańgerleri  kelisimshartty qarap, ózgertýler engizip, sonyń barlyǵyn sóılesip boldy. Endi osy jyldyń sońyna deıin sońǵy sheshim qabyldanýy tıis.

- «Astana» prezıdenttik kásibı sport klýbyna kirý sizge qanshalyqty tıimdi, qaı jaǵynan qolaıly?

- Bul jerde elime eńbek sińirmeı turyp, birden tór meniki deı almaımyn. Aldymen osynda ózimdi dáleldeýim kerek. Sodan keıin ǵana sóz aıtýǵa múmkindik týady. Degenmen, budan buryn maǵan sheteldik klýbtar usynystar jasaǵan bolatyn. Osydan keıin «Men nege ózimizdiń eldiń klýbtarynyń atymen shyqpaımyn» degen oı keldi. «Astana» prezıdenttik kásibı sport klýbynyń da kóptegen múmkindikteri bar. Sondaı-aq, shetelde óz elińniń atyndaǵy klýbtyń namysyn qorǵap, jarystarǵa túsip jatsań, elińdi taǵy bir qyrynan tanytasyń degen sóz. Otanyńda osyndaı myqty klýbtar bar ekenin basqalar da biledi. Meniń negizgi maqsatymnyń biri de sol bolatyn baıaǵydan. Qaı jaǵynan bolmasyn «Astananyń» maǵan tıimdi jaqtary kóp.

- Naqtyraq aıtyńyzshy, siz úshin «Astana» prezıdenttik kásibı sport klýbyna kirýde eldi násıhattaý jaǵy tıimdirek pe, álde  jekpe-jekterińizdiń ótýine qarjylyq qoldaý jaǵy basymyraq pa?

- Sportta eń birinshisi - ózińdegi, óz elińdegi bar múmkindikti basqalarǵa tanytý. Qazir ne kóp, Amerıkada júrgen boksshy kóp. Ol jaqta kimniń, neniń atynan kep jatqanyń eshkimdi qyzyqtyrmaıdy. Al «Astana» degennen keıin onda Qazaqstan ekenin birden biledi. Óıtkeni boks arqyly Qazaqstandy tanıdy. Sol úshin óz elimniń atynan, qazaq eliniń atynan shyǵý men úshin qýanysh. Men jeńiske jetip jatsam, elimniń abyroıy eseleı túsedi dep bilem.

- Basqa da klýbtardan usynystar tústi dep aıttyńyz. Qandaı tanymal, belgili klýbtar bar ma arasynda?

- Qazirgi Beıbit Shúmenovtiń menedjeri bolyp istep jatqan klýbtan maǵan usynystar keldi. Onymen bolashaqta birge jumys jasaýymyz múmkin. Al «Astana» prezıdenttik kásibı sport klýby meniń eldegi jáne sheteldegi jarystarymdy qarjylandyrýǵa jáne ýaqytynda uıymdastyrýǵa tolyq múmkindigi bar.

- Siz  «Astana» prezıdenttik kásibı sport klýbymen kelisimshartqa otyrǵannan keıin de burynǵy  proýmoýterińiz Nelson Lopespen birge jumys jasaı beresiz be?

- Iá solaı jalǵasa beredi. «Astana» jattyǵýym men bapkerlerime qajetti qarjymen qamdaıdy.

- Burynǵy ýaqyttarda sizdiń kóptegen jankúıerlerińiz shetelderde ótip jatqan jarystaryńyzdy otandyq arnalarymyzdan kóre almaǵan edi. Endi «Astana» prezıdenttik kásibı sport klýbymen kelisimshartyńyz sátti aıaqtalsa, kelesi jekpe-jekterińiz Qazaqstannyń telearnalarynan kórsetile me?

- Árıne kóre alasyzdar. Buryn kóptiń biri bolyp júrdik, qazir ol jerde de tanyla bastadyq. Kásipqoı bokstyń orny bir bólek. Onda bara salyp tór meniki deı almaısyń. Ol jaqqa Genanyń ózi 2005 jyly ketken. Biraz júrip, Klıchkolarmen kelisimshartqa otyryp, endi shyǵyp jatyr. Oǵan qanshama jyl boldy. Men degen keshe ǵana bardym. Eki jyldyń ishinde birden 18 kezdesý ótkizýim ońaı sharýa emes. Ol bireýdiń 4-5 jylda júretin joly. Meniń qoldaýshylarym jarysty jaqsy uıymdastyryp berdi.

- Kezdesýlerińizdiń tez ótip jatqany márege tezirek jetý úshin be?

- Árıne. Men bir amerıkalyq klýbpen kelisimshartqa otyrsam, bar bolǵany bir jylda 2-3 kezdesý ótkizip, demalyp júrer edim. Seni solar basqarady, olar ne dese de jón. Qazir eshkimge jaltaqtamaı, daıyn bolsam, bir aıda eki jarysqa qatysýǵa múmkindigim bar. Sol jaǵynan kóp tıimdilik boldy.

- Jalpy qazaq boksyna qaraı áńgime aıta otyrsaq. Qazirgi qazaq boksyna kóńilińiz tola ma? Jáne ózińiz aralasyp turatyn boksshylar bar ma? Sondaı-aq, ózińizdiń jas kúnińizde úlgi tutqan boksshylaryńyz jóninde aıtyp ótseńiz.

- Meniń eń alǵashqy jattyqtyrýshym da osy jaqtan boldy ǵoı. Damır Býdanbekov, Nurǵalı Safıýllın, Ǵalym Kenjebaev, Ermahan Ibraıymov, Muhtarhan Dildábekov, Nurjan Smanov sıaqty bapkerler men boksshylar aldymyzdaǵy aǵamyz boldy. Solarǵa qarap óstik. Keıin ózimizdiń qatarlas dostarymyz shyqty: Baqtıar Artaev, Baqyt Sársekbaev, Serik Sapıev bárimiz birge ter tóktik. Olardyń bári meniń jaqyn dostarym. Birge taıaq jep, birge taıaq jegizip júrdik. Odan keıingi shyǵyp jatqan Jánibek, Danıar, Ádilbekter (Jánibek Álimhanuly, Danıar Eleýsinov, Ádilbek Nıazymbetov - red.) bar. Olar arttan ergen inilerimiz. Bir kezde bizben birge júrdi. Nurǵalı aǵam (Nurǵalı Safıýllın - red.) jattyqtyrǵan kezde men eki ret Olımpıadaǵa bardym, álem birinshilikterinde táýir óner kórsettim. Ol kezinde qazirgi ulttyq quramanyń bas bapkeri Myrzaǵalı Aıtjanovty, Muhtarhan Dildábekovti, Nurjan Smanovty jattyqtyrǵan. Búgin tańerteń sol kisimen kezigip, sálem berip qaıttyq. Qazir de N. Safıýllın - Qazaqstan quramasynyń aǵa jattyqtyrýshysy. Osyndaı keremet bapkerler bar, solardyń arqasynda bizden de myqty jigitter bıik belesterdi baǵyndyrady dep senemin. Qazaqqa bokstan berdi ǵoı Alla. Myrzaǵalı Aıtjanov sıaqty aǵalarymyz turǵanda bizdiń qazaq boksta áli talaı ýaqyt álemniń kóshin bastar.

- Jaqynda BAQ ókilderi Qanat Islammen Gennadıı Golovkın judyryqtasýy múmkin ekenin jarysa jazyp, qyzý talqyǵa salǵan bolatyn. Sol qaýeset sóz týraly sizdiń oıyńyzdy bilsek dep edik. Golovkınmen qarym-qatynastaryńyz qandaı...

- Ár boksshy óziniń bapkerine «altyn» ekeni anyq! Kim ekeni belgisiz, meniń bapkerim Nelsonǵa bireýler «Qanatty Gennadıımen judyryqtastyrǵyń kelmeı me?» degen baǵytta hattar jibergen.  Al oǵan bapkerim: «Bári de múmkin» dep jaýap bergen. Mine, bul áńgime osydan bastalǵan edi. Gena - myqty boksshy. Ol - bizdiń aldymyzdaǵy tý. Aldymyzdaǵy tý qulamasyn, kásipqoı boksqa kesh qosylǵan bizder de aldymyzdaǵy týdyń qulamaǵanyn qalamaımyz. Gennadıımen óte jaqsy qarym-qatynastamyz, ekeýmiz bir-birimizdi áýesqoı boksta júrgennen beri tanımyz, talaı jattyǵý zaldarynda birge jattyqtyq. Qazir de jaqsy aralasyp turamyz.

Gennadııdi sportshy retinde de, azamat retinde de jaqsy syılaımyn. Biz, kezinde Gena, Baqtıar Artaev, Baqyt Sársekbaevtar bárimiz bir salmaqtyń boksshylary boldyq. Shette júrsem de Qazaqstanǵa jıi kelip júrdim. Qazaqstandyq bapkerlerden de kóp tálim aldym. Elimizdegi barlyq boksshylardy jaqsy bilemin. Bokstaǵy óz zamandastarymmen jıi qabarlasyp, aralasyp turamyn. Biraq, áýesqoı boksta Genamen sharshy alańda kezdesip kórgen joqpyn. Kásipqoı boksta da kezdespeımiz. Sebebi, Gena ekeýimiz de bir eldiń, qazaq topyraǵynyń namysyn qorǵap júrmiz. Al bizdi bir-birimizge qarsy qoıý aǵaıyndy Klıchkolardy bir-birimen tóbelestirgenmen birdeı. Sondyqtan, bul múmkin emes.

- Jeke otbasyńyz týraly da aıtyp berseńiz. Jaqynda ǵana «Qanat otbasymen Amerıkada turyp jatyr eken. Bolashaqtaǵy boksshynyń jospary sol jaqta sıaqty» degen áńgime taraǵan bolatyn...

- Joq olaı emes, olar ótkende jarty jyl Amerıkada turǵany ras. Otbasym negizinen osy jaqta qalady. Tek arasynda men kóp ýaqyt sol jaqta bolǵan kezimde qasymda bolady. Óıtkeni, Amerıkada ýaqytsha tura turýǵa múmkindikter bar. Al, Amerıkaǵa alyp ketý oıymda joq. Sebebi men bala-shaǵamnyń tiliniń qazaqsha shyǵyp, óz atamekeninde ómir súrgenin qalaımyn. Durysy da sol emes pe? Az kúndik rahatty oılap, adamnyń negizgi jolynan adaspaǵany jón. Balalardyń tili aldymen qazaqsha shyǵyp, sosyn baryp qalǵan tildi úırense dep oılaımyn. Balanyń tili óz tilinde shyqpaǵany keıingi bolashaǵy úshin paıdaly emes. Sondyqtan meniń otbasymmen muhıt asyp, Amerıkada ómir súrsem degen nıetim joq.

- Jalpy otbasy týraly áńgime qozǵap otyrǵannan keıin januıańyz jaıynda aıta ketseńiz. Qansha balańyz bar?

- Qudaıǵa shúkir, úsh balam bar. Osy Almatyǵa kelip úılendim ǵoı. Qazirde otbasym Almatyda turady. Balalarymnyń aldy úshte, sońǵysyna tórt aı boldy. Óz jurtym Almatyda, naǵashy jurtym Shyǵys Qazaqstandaǵy Zaısan óńirinde turady. Qaıyn jurtym óz jurtym turǵan jaqta.

- Ózińiz boksshy bolyp júrsiz, bolashaqta balalaryńyzdyń da boksshy bolǵanyn qalaısyz ba?

- Men de qalamaımyn, meniń proýmoýterim de qalamaıdy (kúldi). Nelson «balańdy nesin áýre qylasyń, bir úıden bir boksshy shyqsa jetedi ǵoı» deıdi. Endi balam eseıgende ózi talaptanyp jatsa kórermiz.

- Amerıkada turýǵa, sondaı-aq, álemdik jarystarda shyǵyp júrgen soń aǵylshyn tilin bilý mańyzdy ekeni shyndyq. Til úırený máselesi  qalaı bolyp jatyr?

- Qazirge deıin til úırenýge múmkindikter bolmady. Aldaǵy ýaqytta kýrstarǵa qatysý kerek bolyp jatyr. Biraq, aǵylshyn tilinde ózime qajetti deńgeıde sózdik qorym bar.

- Áleýmettik jelilerdi qanshalyqty paıdalanasyz? Eldegi jańalyqtardy qaıdan oqyp bilesiz?

- Men negizi áleýmettik jelilerde otyrmaımyn. Oǵan ýaqytta shyǵa bermeıdi. Endi shetelde júrgen ýaqyttarda óz elińde ne jańalyqtar bolyp jatyr dep, habarlardy kóremin. «QazAqparat» saıtynan da eldegi jańalyqtardy oqyp turamyn.

- Sizdiń atyńyzda saıt ashylady dep estigen edik...

- Basynda ondaı jospardyń bolǵany ras. Biraq, keıin «Astana» prezıdenttik klýbymen kelisimshartqa qol qoıatyn bolǵan soń ol bastama toqtap tur. Óıtkeni, kelisimshartta jazylǵan, maǵan qatysty barlyq jobany solar basqarady.

- Qazaqta bir sóz bar ǵoı «jaýyn jeńgen jarty batyr, ózin jeńgen has batyr» degen. Ózińde jeńe almaı júrgen qandaıda bir kemshilik ádetter bar ma?

- Adam bolǵan soń kemshiliksiz bolý múmkin emes shyǵar. Ózim týraly aıtar bolsam, óz jumysyma ǵana qatty uqyptymyn. Al qalǵan otbasyndaǵy kishigirim isterge múlde kóńil aýdarmaımyn. Nege ekenin bilmeımin, ózimniń istep júrgen isimnen basqasy jumys emes sıaqty kórinedi.

- Qazirgi ýaqytta jas balalar siz sıaqty chempıon bolamyn dep boks úıirmelerine jazylyp jatyr. Sol óskeleń urpaqtarǵa qandaıda bir aıtar keńes, aqyldaryńyz bar ma?

- Sport zalǵa kelgende bári «chempıon bolamyn» deıdi. Men eń alǵash zalǵa barǵanda sol kezde, bárimizdi qabyldap alǵan jattyqtyrýshy «bunda nege keldińder» dep surady. Bárimiz bir aýyzdan chempıon bolýǵa kelgenimizdi aıtamyz ǵoı. Sonda ol kisi «maǵan chempıonnyń keregi joq. Birinshi adam bolýlaryń kerek» dep edi. «Sender chempıon bolyp, artynan tilderińdi shaınap, bir jerde topyraqqa aýnap jatsańdar, nemese el amandasa almaıtyndaı dárejede taltańdap júrseńder ol durys bolmaıdy» degen edi. Bul on bes jyl buryn aıtylǵan sóz bolsa da, áli kúnge sanamda jańǵyryp turady.

«Sen chempıon bolyp moınyńa medal ildi, sodan keıin tuǵyrdan túsken soń chempıon emessiń. Endi kelesi ýaqytta naǵyz chempıon ekenińdi dáleldeýge talpynýyń kerek». Osy eki oı-túıin ylǵıda oıymda júredi. «Jarys bitti, endi kim shyǵady, qalaı daıyndalýym kerek dep júremin». Bul - meniń ustanymym. Eger adam áýelgi adamı oıynan aınyp, basqa bir nárse tizgindese, onda júrisinen jańylyp qalady. Bizde kóptegen jeńiske jetken adamdar qatelikterge boı aldyryp jatady. Sol úshin aıtar edim, jas kezinen bastap, sarbazdardy naǵyz general bolýǵa tárbıeleý kerek. Ony dúnıe emes, kók týdyń jelbiregeni qyzyqtyratyn bolý kerek. Qazirgi ýaqytta zalǵa kele salyp, «mashına alasyń, úı alasyń» degen dúnıeniń áńgimesi aıtylyp jatady. Dúnıeáýı áńgime adamnyń ishine kirdi, maqsatyńyz tómendeıdi. Tipti, oılaý júıeńiz de quldyraı bastaıdy. Tek sol dúnıeniń mańaıynda ǵana júretin bolasyz. Bes adamnyń aldynda maqtaý sóz estigińiz keledi. Basqa jurttar eki ret, úsh ret olımpıadaǵa qatysyp jatyr, el elý jasqa deıin sportta júr, biz nege júre almaımyz? Olardan qaı jerimiz kem bizdiń? Basqalarmen ózimizdi salystyrýymyz qajet, jastardy solaı tárbıeleýge tıistimiz.

- Ózińizdiń alǵashqy mektebińiz Altaıda boldy ǵoı. Qazir sol jaqta álemdik shyńdardy baǵyndyrýǵa múmkindigi bar, sońyńyzdan ergen jas boksshylar bar ma?

- Tárbıe myqty bolsa, barlyq jerden myqtylar shyǵady eken. Bastysy - tárbıesi durys bolsa. Meniń qazirgi jattyqtyrýshym - Nelson Lopes degen kýbalyq. Jasy alpysqa keldi. Sol aıtady, kýbalyqtar men qazaqtardyń dene sapasyn salystyrsam, qazaqtar kúshti. Biraq kýbalyqtardyń jeńip jatqan sebebi - tárbıesi jaqsy, olarda rýh jaǵynan myqty deıdi.

Nelsonnyń olaı aıtqanynyń jóni bar sıaqty, olımpıadaǵa barǵanda kýbalyqtardyń syrtqy beınesinen-aq ózderine degen senimdi kóresiń. Al basqa eldiń sportshylary bar. Olardy týra atýǵa alyp bara jatqandaı, mıllıon adamdy moınyna mingizip alǵandaı bastary tómen salaqtap júredi.

- Elimizdiń eń basty merekesi - Táýelsizdik kúninde qazaqstandyqtarǵa ne tileısiz? Ózińiz osy merekeni qalaı atap ótesiz?

- Táýelsizdik - elimizdiń eń úlken ulyq merekesi. Barsha qazaqstandyqtardy osy merekemen quttyqtaımyn. Bizdiń búgingi jeńisimiz ben jetistigimiz osy Táýelsizdiktiń arqasy. Táýelsiz elimiz bolmasa, bizdiń erligimiz ben tabysymyz kimge kerek? Memleketimizdiń búgingi bereke-birligi jarasqan osy mamyrajaı kúnderi uzaǵynan bolsyn dep tileıik. Táýelsizdik  merekesi - patrıottyq mereke.

Jeltoqsannyń ekpinimen kelgen Táýelsizdiktiń biz úshin alar orny qashan da bólek. Sondyqtan da «tolarsaqtan saz keshken» batyr babalarymyzdyń ár jylda tógilgen qanynyń, uly murattar jolynda qurban bolǵan asyl azamattarymyzdyń asqaq armandarynyń arqasynda qol jetkizgen Táýelsizdikti biz árqashan maqtan tutyp, qasterleı bilýge tıistimiz. Bile bilsek, bul - bizdiń azamattyq paryzymyz, adamdyq boryshymyz.

Meniń otbasymda Táýelsizdik kúni úlken toı bolady. Jaqsylap týys-týǵan, aǵaıyn-dostar jınalyp, úlken dastarhan jasap, arnaıy atap ótemiz.

Talaı ult pen ulystyń ortaq mekenine aınalǵan uly dalada azat eldiń azamaty atanǵannan asqan baqyt joq. QazAqparat ujymyna da tabystar tileımin. Sizder de Táýelsizdiktiń tal besiginde terbelip, jazarlaryńyz mol, oqyrmandaryńyz kóp bolsyn. Barlyq otandastarymyzǵa qyran qusy qalyqtaǵan kók aspanymyzdyń astynda baıandy da baqytty ǵumyr syılasyn.

- Suhbatyńyzǵa rahmet!

Daıyndaǵan Beısen Sultanuly

"QazAqparat"