Jer - Ana men adamzatqa qanshama qasiret ákelgen náýbet soǵystyń jeńimpazymyn, ıakı, sol jeńimpazdardyń urpaǵymyn dep keýde soǵýǵa adamı prınsıpim jibermeıdi (múmkin, ózim qolyma qarý alyp, maıdan ústinde júrip kórmegen soń da shyǵar?).
XX ǵasyrda "Qudaılar soǵysy" kóp boldy. Eń úlkeni - II dúnıejúzilik soǵys. Ol tırandyq prınsıppen dúnıeni tanyǵan "sholaq murt" pen "jalpaq murttyń" ózara planetada: "Jerdegi Qudaıdyń rólin Kim somdaıdy?" - degen talasy bolatyn. (Logıkaǵa salsańyz, Gıtler de, Stalın da maıdan ústinde janyn shúberekke túıip, soǵysyp qınalǵan joq. Ekeýiniń bar bitirgeni halyqtyń sanasyn túrtpektep, ózderiniń ıdeologıasyn sińirdi. Bireýi, "Sen Arıliksiń, bárinen bıik ultsyń, basqalardy bıleýge quqylysyń!" - degen uranǵa uqsas dúnıemen halyqty jalmańdatsa; ekinshisi, "Otanymyz ortaq (Uly Otan)" -degen uranmen halyqty óziniń prınsıpine ılandyrdy. Sol urandardyń kóleńkesinen "murttardyń" ıdeologıasyn ańǵarý qıyn emes! Sol soǵys bizdiń dalamyzǵa nendeı ıgilik ákeldi? Sol soǵys "Uly Otan soǵysy", "Jeńis kúni!" deıtindeı bizdiń ultqa, hám adamzatqa parasatty, paıymdy, jaqsylyq jarshysy ma? Osy qos suraqqa múdirmeı jaýap tapsańyz, marhabat!
Endi soǵys zardabyn birdeı tartqan Eýropa nelikten bizben jaǵalasyp jeńis kúnin toılamaıdy? Sebebi, olar kez-kelgen oqıǵaǵa saý baǵa beredi (Avtokrattyq jáne totaldy júıede bir sáttik jetistikti bir ǵasyr toılaıdy. Sebebi, onyń bar jeteri sol. Ózińniń bir sáttik jetistigińnen de muratyń asqaq bolǵanda, sen ony toılamaq túgili eske alýǵa murshań bolmaıdy. Eýropa - sonyń dáleli!). Qytaı dál sol zobalań soǵystyń sońynda SA áskeriniń kómegimen Japonıadan azattyq aldy. Nege olar toılamaıdy? (Qytaı qazir úlken áskerı derjavaǵa aınaldy. Biraq, ol eshkimge soǵys ashpaıdy. Konservatorlyq prınsıppen saıası reforma bastamaıtynyn áldeqashan aıǵaqtap qoıǵan. Sebebi, XX ǵasyrdaǵy Germanıa men Japonıanyń qateligin qaıtalaǵysy kelmeıdi. Ol mádenı jáne ekonomıkalyq resýrstar arqyly álemge qol sozýdy quptady. Qytaı respýblıkalyq sharalar memleket qoryna úlken salmaq túsiretinin túısinedi.)
Al, qazaqı prınsıp negizinde áńgime órbitelik. Keńes úkimeti "qoldan jasaǵan batyrlary" - Baýyrjan, Álıa, Qasym t.b erligi úshin: "Biz bul soǵystyń jeńimpazy emespiz. Ol bizdiń otanymyz emes-tin", - deýden qorqamyz. Bolmysy batyr Baýkeń men Raqymjandar, t.b sózsiz qaı tustan jaý kelse de keýdesin tosatynyna men de senemin, men de olarmen maqtanamyn. Keńes úkimeti "qoldan jasaǵan" deıtinim olar Máskeýdi qorǵady. 1917 jyly "Alash úkimeti" derbes respýblıka retinde táýelsizdik alǵanda, qazaq dalasynan soǵysqa ásker attanbas edi. Oǵan dálel - Álıhan bastaǵan sol kezgi ult zıalylary I dúnıejúzilik soǵys kezinde 1914 jyldary qazaq dalasynan áskerge azamattardy attandyrýdy tyıǵany. Iaǵnı, "qoldan jasaldy" degenim, olardyń batyrlyǵyn joqqa shyǵarý emes, sol kezdegi saıası júıeniń mardymsyzdyǵyn áshkereleý jáne ol halyqtyń tańdaýy nemese erkimen jasalǵan soǵys emes ekendigin tápsirleý.
Al, jaraıdy, batyrlardy dáripteý - Otanǵa degen yqylasty oıatý, urpaqqa otan qorǵaý ıgi is ekenin aıshyqtaý delik. Olar otandy qorǵady delik. Endi nelikten biz Kenesary men onyń sarbazdaryna dál osyǵan laıyq qurmet kórsetpeımiz? Olar da otan qorǵady emes pe? Alash Orda she? Olar otanymyzdy dıplomatıalyq jolmen qorǵaýdy úıretti emes pe? Jaraıdy, munyń bári ultshyldyq deńiz, endi biz nege I dúnıejúzilik soǵysty toılamaımyz? Sebebi oǵan Keńes Odaǵy emes, Patsha úkimeti qatysty. Aýǵan soǵysynyń aıaqtalǵanyn nege toılamaımyz? Sebebi, Keńes áskeri sheginýge májbúr boldy. Jeńimpaz bola almady.
Kórdińiz be? Kremlge soǵystyń aıaqtalǵany emes, jeńgeni mańyzdy. Ol eshqashan beıbitshilikti ańsaǵan júıe emes-tin. Al, biz sonyń jeńisin áli toılap júrmiz. Soǵysta jeńimpaz bolmaıdy. Sebebi, adamzatqa qaýip tóndire otyryp, kúshpen bireýdiń záresin alyp, óz ústemdigińdi dáleldeý - óte qate pikir. Al ony toılaý - tipti essizdik. Ekonomıkalyq nemese ǵaryshtyq básekelerde jeńiske jetseńiz - súıinish. Al soǵysyp óz halqyńyzdy "janalǵyshqa" aınaldyryp, jeńip shyqqanyńyzǵa keýde soqsańyz - kúıinish. Igilikti istiń jeńisi - máńgilik. Biz soǵystyń jeńis kúnin toılaǵan saıyn, jaqshada soǵysty "ıgilikti is" dep tanyǵan bolyp sanalamyz...
Avtory – Serikbol Hasenov
