Jaqynda Túkrıa Respýblıkasy búkil túrki memleketteriniń ortaq armıasyn qurý týraly bastamany usynǵan bolatyn. Túrki memleketteriniń ortaq armıasy - bul bir ortalyqtan basqarylatyn áskerı kúsh bolary sózsiz edi. Osy rette, Túkrıanyń Ázirbaıjandaǵy tótenshe jáne ókiletti elshisi Alper Djoshkýn túrki álemine ortaq armıa qurýdyń negizgi ózektiligin túsindirip bergen.

Keı-keıde halyqaralyq saıasatkerler men qoǵam qaıratkerleri arasynda Túrki álemine ortaq armıa jasaqtaýdyń mańyzdyzy men qajettiligi týraly emis-emis sóz etilip júrgenimen, túrki álemi lıderleri tarapynan naqty másele kóterilmegen bolatyn. Elshi myrzanyń aıtýynsha, mundaı armıa jasaqtaý biraz qıynshylyq týǵyzady. Sebebi, armıa qataryna túrli memleketterdiń áskerleri qosylady. Túrki tildes memleketter úshin armıa jasaqtaýdyń basty kedergisi bir ortalyqtan basqarylý bolmaq. "Biz ortaq armıany jasaqtaǵanda mysalǵa NATO-ny alyp qarastyrsaq bolady. Syrt kózge qarasańyz NATO-ǵa múshe elderdiń ortaq armıa bar bolyp kórinýi múmkin. Al shyn máninde múlde olaı emes. Qandaıda bir sharalar týyndaı qalsa, Soltústik Atlantka alánsy keńesi sheshimin shyǵaryp, NATO-ǵa qatysýshy elder áskerlerin jınap, jasaqtap, bir ortalyqtan attandyrýǵa áreket etedi. Al bul biraz ýaqytty alatyn sharýa. Qandaıda bir operasıaǵa qatysý úshin NATO-ǵa múshe elder keńesine barlyq múshe elder qatysýy shart",-deıdi Aplep Djoshkýn myrza. Sonymen, Túrki álemine ortaq armıa jasaqtaý úshin mańyzdy terıtorıalyq basymdyq. Túrki tildes memleketterdiń geosaıası turaqtanǵan mekenderi strategıalyq mańyzdy jerde ornalasqan. Halyqtardyń damýy men tirshilik etýine geografıalyq jáne ekonomıkalyq potensıaldy múmkindik bar. Endeshe, ne?..

Elshi myrza atap kórsetkendeı álemdik saıasat sahnasyna túrki álemi ıntegrasıasy (TÁI)bolyp qadam basatyn ýaqyt jetken joq pa?

Elshi Alper Djoshkýnnyń aıtýynsha, Túrki memleketteriniń ıntegrasıasynda bir memleket ınfrastrýktýranyń damýyna jaýapty bolsa, endi biri mádenıet, túrki áleminiń jańa tarıhy, saıası baılanystar men jańa tarıhtaǵy popýlárızasıaǵa jaýapty bolady. Iaǵnı, Gaspraly aıtqan, iste, tilde jáne pikirde birlik qaǵıdasyna súıenýge ábden bolmaq.

"Árıne, munyń báriniń syrtynda memleketter arasyndaǵy tatýlyq pen turaqtylyqty nazardan shyǵarýǵa bolmaıdy. Túrki áleminiń turaqtylyǵyn saqtaý úshin  túrki memleketteri arasynda ortaq dıalog ornaýy shart. Mysaly, Túkrıa men Ázirbaıjan arasynda mundaı dıalog ornaǵaly birneshe ýaqyt boldy. Bul búkil túrki tildes elderdiń ortasynda ornaýy mańyzdy bolmaq",-deıdi eshli myrza. Aıtpaqshy, Túrkıa Respýblıkasynyń túrki áleminiń ortaq armıasyn jasaqtaý týraly bastamasyn alǵash bolyp qoldaǵan el dál osy Ázirbaıjan memleketi edi.

Elshiniń aıtýynsha, ortaq armıa jasaqtaýdyń alǵashqy qadamdarynyń kórinisi - Ázirbaıjan men Túkrıa arasynda birlesken oqý-jattyǵýlar uıymdastyryp keledi. Sondaı-aq, Qazaqstan men Túrkıa arasynda da áskerı yntymaqtastyqtyń kún sanap artyp kele jatqany qýantady. Kúni keshe ǵana, Astanada ótken Túrkıa qurlyq áskerleriniń bas qolbasshysy men Qazaqstan Respýblıkasy qarýly kúshteriniń bas qolbasshysynyń arasyndaǵy kezdesýler barysynda eki el arasyndaǵy áskerı yntymaqtastyqty arttyrý,  birlesken  oqý-jattyǵýlar uıymdastyrý sekildi birqatar máseleler talqylanǵan bolatyn.

Qazirgi tańda Túrki tildes  memleketterdiń birine de terrıtorıalyq nemese geosaıası qysymnyń joq ekeni ras. Alaıda, belgili bir deńgeıde táýekelderdiń bar ekeni jalǵan emes. Osyndaı kezeńderde túrki tildes memleketter ásker jáne saıası turǵydan birigetin bolsa,  ortaq armıa ıntegrasıaǵa múshe elderdiń ár qaısysynyń múddesin qoldaıtyn edi.

Túrki tildes memleketterdiń  áskerı túrǵydan ıntergasıasy bolmaǵanymen, saıasaı turǵydan múddeles ári seriktes memleketter bolyp tabylady. Túrki áleminiń ortaq armıasy jobasynyń analogy retinde NATO-ny alyp qaraýǵa bolady. "NATO-ǵa múshe elderdiń syrtynda birqatar memleketter baqylaýshy-múshe retinde alánsqa ótken. Bul álemdik saıasatta óte mańyzdy. Túrki armıasynyń odaǵyna da baqylaýshy elder retinde qatysýǵa múmkindikter ashýǵa bolady",-deıdi sóziniń sońynda Elshi Alper Djoshkýn myrza.

2013 jyly Áeirbaıjan astanasy Bakýde Túrkıa, Ázirbaıjan jáne Qyrǵyzstan Eýrazıa Áskerı Statýsynyń saqtalýyn qamtamasyz etetin Zańǵa qol qoıǵan bolatyn.  Keıinnen bul úshtikke Qazaqstan men Mońǵolıa da qatysady dep kútilgen. Bul týraly "Zaman.com.tr" saıty jazǵan edi.

Qazaqstan, Túrkıa, Ázirbaıjan, Qyrǵyzstan jáne Mońǵolıa arasyndaǵy «Eýrazıalyq Quqyq Qorǵaý Áskerı Statýsy» Uıymyn qurýǵa baǵyttalǵan sharalar aqyrǵy kezeńge jetti. Ol kezde sharaǵa keledi dep kútilgen Qazaqstan men Mońǵolıa kelmeı qaldy. Bul joly ortaq armıa jasaqtaýdy alǵash bolyp Túkrıa Respýblıkasy usynyp otyr jáne bastamany qoldaýshylardyń alǵashqysy sol, ázirbaıjan aǵaıyndar bolyp otyr.

Nurgeldi Ábdiǵanıuly