Maks Boqaev áńgimesin "sáýirdiń 26-sy kúni jibergen hatyńyzdy mamyrdyń 9-y kúni keshke ákelip berdi. Bizge beısenbi kúni telefonmen sóılesýge ruqsat beredi. Sondyqtan telefon soǵýǵa búgin (mamyrdyń 16-sy kúni – red.) ǵana múmkindik boldy. Sizben sóılesýge on mınýt ýaqytym ǵana bar" dep bastady.
Jýrnalıs: Elde prezıdenttiń aýysqanyn, qazir saılaýǵa daıyndyq júrip jatqanyn biletin bolarsyz. Nursultan Nazarbaev prezıdenttik ókiletin toqtatyp, ornyna Qasym-Jomart Toqaev keldi. Nazarbaevtyń prezıdenttikten ketkenin qaıdan estidińiz? Sol sátte qandaı oıda boldyńyz?
Maks Boqaev: - "Prezıdent ketedi", "bılik tranzıti bolady" dep 2005 jyldan beri aıtylyp kele jatyr. Biraq uzaqqa sozylyp ketti. Sol kúni (19 naýryz – red.) telearnalar men radıodan "saǵat jetide prezıdent Nazarbaevtyń aıtatyn shuǵyl habary bar" dep habarlady ǵoı. Sol ne radıodan, ne telearnadan estidim. Shynymdy aıtsam, qýanyp ne asa bir kóńilim buzyldy dep aıta almaımyn. Sebebi, bul baıaǵydan beri aıtylyp kele jatqan áńgime.
Oǵan qosa, byltyr Konstıtýsıaǵa ózgerister engizilgenin, Qaýipsizdik keńesiniń rólin kúsheıtkenin bárimiz bilemiz. Sondyqtan Nazarbaevtyń eshqaıda ketpeıtinin, bılik tetikteri qolynda qalatynyn bildik. [Nazarbaev] sahna syrtynan jip tartyp otyrady. Jalpy elde ekonomıkalyq, saıası-áleýmettik daǵdarys bolyp, barlyǵy qıyndap ketkende avtorıtarlyq bılik paıdalanatyn tásil — "dekorasıany ózgertý". Jurtty aldaǵandaı bolady. Dekorasıany ózgertse basylady dep oılaıdy. Kóp balaly analar narazylyǵy da áserin tıgizdi dep oılaımyn.
Biraq [Nazarbaev] bılikten aıyrylǵysy kelmeıtin adam, sondyqtan ol, qalaı bolsa da, Konstıtýsıaǵa ózgeris engizip, áıteýir bılik tizginin qolynda ustap qalatyny baıaǵyda belgili bolǵan.
Jýrnalıs: Bıliktiń Astana qalasynyń ataýyn Nur-Sultan dep ózgertken sheshimi jaıly ne aıtasyz?
Maks Boqaev: Qajeti joq edi. Nazarbaevtyń ózi "mine, men jańa astanany kóterdim", "táýelsiz Qazaqstannyń jańa astanasy", "úlken qala" dep maqtanyp júrgen. Sol Astana ataýy qalýy kerek edi. Tarıhta "Nursultan Nazarbaev kótergen qala" dep qalar edi. Shynymdy aıtsam, kózi tiri adamnyń esimin qalaǵa berý – ersileý.
Jýrnalıs: Jer mıtıńisinen keıin úsh jyl ótti. 2016 jyly Atyraýdaǵy narazylyqty kózben kórdińiz. Qalaı oılaısyz, mıtıńide qoıǵan talaptarǵa qol jetkize aldyńyzdar ma?
Maks Boqaev: 2016 jylǵy mıtıńige shyǵyp, oı-pikirimizdi aıtýymyz kerek boldy ári oryndy boldy. Oǵan qosa, Konstıtýsıada "Memlekettik bıliktiń birden-bir bastaýy — halyq" dep jazylǵan. Sol halyq óz pikirin aıtyp, bılikke jetkizdi. 100 paıyz bolmasa da, talaptarynyń 70-80 paıyzyn jetkizip, aıtqanyn istetti. Ol óte mańyzdy dep oılaımyn.
Bizde bılik halyqtyń eshqandaı pikirine qulaq túrmeıdi. Sondyqtan sol kezde narazylyqqa shyǵý kerek dep oıladym. Mıtıń tek Atyraýda emes Aqtóbe, Semeı, Almaty men Qyzylorda qalalarynda da boldy. Sol kezde halyq talabyn bılikke aıtyp, májbúrlep oryndatqyzýǵa bolatynyn kórsetti. Sol jaǵynan alyp qaraǵanda, mańyzdy boldy dep oılaımyn.
Jýrnalıs: Chehıanyń burynǵy mınıstri Jámıla Stehlıkova óz suhbatynda 2016 jylǵy narazylyqtar eldegi azamattyq qoǵamnyń oıanǵanyn, endi keri qaıtar jol joǵyn aıtty. Bul pikirmen kelisesiz be?
Maks Boqaev: - İshinara kelisemin. Oıanǵany shyn. Al endi "keri qaıtýǵa jol joq" degeni… Qytaıdaǵy Tánanmen alańyndaǵy bolǵan oqıǵany (1989 jyly Pekınde bolǵan narazylyq sharasyn aıtady – red.) tarıhtan bilemiz. Beıbit mıtıńige shyqqandardy tanktermen basyp, óltirip, betin qaıtardy. Bizde de bılik halyqqa oq atyp, tank shyǵaryp, jurttyń bárin túrmege qamasa, toqtata alady. Odan saqtasyn. Biraq oıanǵany shyn. Degenmen endi qantógis, jamandyq bolmaıdy dep úmittenemin.
Jańaózen oqıǵasynyń (2011 jyly Jańaózendegi narazylyqty aıtady – red,) ózi nege turady. Ondaı jaǵdaı qaıtalanbaıdy dep oılaımyn. Oǵan qosa, bizdiń halyqtyń jaýapkershiligi de bar. Syrtqa qarý alyp shyǵyp jatqan eshkim joq, bılikke talaptaryn tek beıbit túrde jetkizgisi keledi. Sondyqtan demokratıalyq proses bastalsa toqtamaıdy dep úmittenemin.
Jýrnalıs: Halyqaralyq quqyq qorǵaý uıymdary sizdi "saıası tutqyn" dep tanyp, Qazaqstan bıliginen birneshe ret sizdi bosatýdy talap etken. Jazańyzdy jeńildetý ıa merziminen buryn bosatý týraly áńgimeler boldy ma?
Maks Boqaev: - Aqtóbeniń túrmesine eki ret kelip ketti. Qaı organnan ekenin bilmeımin. Túrmede ondaıdy "tamyrdy basyp kórý" deıdi. "Jaǵdaıyńyz qalaı?", "eger jazsańyz shyǵarýǵa kómektesemiz", "biraq shyqsańyz ne isteısiz, qandaı ispen aınalysasyz" degen áńgimelerdi aıtyp ketti. Shyn aıtsam, ol bir tań qalatyn jaıt emes qoı…
Osy tusta Maks Boqaev "myna jaqta ýaqyt boldy deıdi" dep, telefonmen sóılesýge berilgen on mınýttyń aıaqtalǵanyn meńgezdi. Jýrnalıs qamaýdaǵy belsendige sońǵy suraǵyn qoıyp úlgerdi.
Jýrnalıs: Advokatyńyz Aıman Omarova bir jyl buryn jýrnalıserge sizdiń merziminen buryn bosap shyǵýǵa suranbaıtynyz jaıly aıtqan. Ýaqytynan buryn bosap shyǵý týraly ótinish jazasyz ba?
Maks Boqaev: - Ázirshe [ótinish] bergen joqpyn. Aldymyzda ne bolatynyn bilmeımin. Jazaıyn dep daıyndalyp ta júrgen joqpyn.
Jýrnalıs: - Suhbatyńyzǵa raqmet.
Usynǵan: Ásel Bolatqyzy
