Jastar jylynyń jarıalanýy jambyldyq jastardyń jigerin janyp, jańa izdenisine jo ashqandaı. Olaı deıtinimiz, aımaqta jas ónertapqyshtardyń qatary kún sanap arta túsken. Olar árbir sala boıynsha ózderiniń ǵylymı jobalaryn usynyp, kóptiń yqylasyna kenelýde. Sonyń biri otyn óndirisine qatysty.

Jylytý maýsymynda sharyqtap shyǵa keletin tas kómirdiń jyryn oblystaǵy kógildir otynmen qamtylǵan aýyl turǵyndary tańdy tańǵa uryp aıtýǵa ázir. Jyl saıyn qylyshyn súıretip qys kelgen tusta kómir qoımalaryn jaǵalaıtyn aýyldyqtardyń janaıqaıy negizsiz emes. Jergilikti bılik óńirdi tolyq gazben qamtý jumystarynyń kezeń-kezeńimen 2025 jylǵa deıin júrgiziletinin aıtady. Al aýyldaǵy aǵaıynǵa oǵan deıin qys yzǵary sezilgennen kómir alýdyń qamymen qomaqty qarajatty shyǵyn etýge týra keledi. Dál osy máseleniń ózektiligin eskergen M.H.Dýlatı atyndaǵy Taraz memlekettik ýnıversıtetiniń «Enactus TarSU» komandasynyń alǵyr jastary ekonomıkalyq ári ekologıalyq tıimdi ǵylymı jobany qolǵa alǵan. Nátıjesinde kómirden arzan ári qýatty brıket dep atalatyn otyn túriniń óndirisine jol ashyldy.

Ártúrli turmystyq jáne sharýashylyq qaldyqtary men kómir kúlinen turatyn brıkettiń ózindik quny tas kómirden 8 ese arzan baǵalanady. Máselen, qys aılarynda tas kómirmen jylytylatyn úıde turatyn bir otbasy jylýǵa 185 myń teńge jumsaıtyn bolsa, brıketti qoldaný bul shyǵyndy 95 myń teńgege deıin tómendete alatyn kórinedi. Álem elderinde ónerkásip, aýyl sharýashylyq salalarynyń qaldyqtarynan daıyndalatyn brıket qoldaný tájirıbesi burynnan bar.

–Bizdiń joba Warm Box dep atalady. Bul tirkesti sózbe sóz aýdarǵanda «jyly qorap» degen maǵynany beredi. Iaǵnı, bizdiń komanda kógildir otyn joq aýyldardaǵy jylytý maýsymy kezindegi shyǵyndy ońtaılaýǵa den qoıǵan. Onyń algorıtmi qarapaıym. Biz aýyl turǵyndyryna brıketti óz qolymen óndirýdiń jolyn úıretemiz. Ary qaraı olar osy ádispen tabys taýyp búkil aýylda jylytý maýsymyna qajetti otyn túrimen qamtıdy. Brıket óndirisin qolǵa alý týraly oı 2017 jyly jylytý maýsymyna ázirligi joq otbasyǵa komanda bolyp kómekteskennen keıin keldi. Alǵashynda brıketti mehanıkalyq qondyrǵylarmen shyǵardyq. Qazir bul úrdis tolyǵymen avtomattandyryldy. Bul qurylǵylar táýligine 500 dana brıket óndiredi. Warm Box jobasyn engizýdiń tájirıbe alańy retinde qalaǵa jańadan engen Kóltoǵan, Qumshaǵal, Shóldala aýmaqtary  tańdalyp aldy. Bul aýyldarda kógildir otynmen qamtylmaǵan úıler bar. Ári aýyl turǵyndary mal sharýashylyǵymen aınalasatyndyqtan munda brıket óndirisine qajetti shıkizattyń mol qory bar, –deıdi «Enactus TarSU» komandasynyń múshesi Dıana Narbaeva.

Alǵyr jastar jasampaz jobany júıeli júzege asyrýda san túrli sala mamandarymen baılanys ornatqanyn aıtady. Ásirese, brıkettiń hımıalyq quramyn túzýde «Enactus TarSU» komandasynyń músheleri M.H.Dýlatı atyndaǵy Taraz memlekettik ýnıversıtetiniń hımık-ǵalymdarymen baılanys ornatqan. Al qazir joba avtorlary jambyldyq brıkettiń qujattaryn rettep, ony naryqqa shyǵarýǵa ázirlenip jatyr.

–Negizinen brıkettiń negizin quraıtyn maldyń kóń-qıynyń aýyldyq jerlerde taý bolyp, eldi mekenniń kórkin qashyratyny óz aldyna. Olardyń jergilikti jerdiń ekologıasyna tıgizeri zardaby da mol. Al biz brıket óndirisin jolǵa qoıý arqyly qaldyqtardy shıkizatqa aınaldyramyz. Sondyqtan da bul jobanyń ekonomıkalyq tıimdiligi zor. Ári qorshaǵan orta tazalyǵyn saqtaýǵa da óz úlesin qosa alady.Qazir álginde aıtylǵan 3 aýylda bizdiń joba aıasynda 7 kásipker paıda boldy. Olar brıket óndirisin qolǵa alyp, aýyldastarynyń qatty otynǵa suranysyn óteýde. Aldaǵy ýaqytta bul jobanyń aýqymyn meılinshe keńeıtip ony oblystyń kógildir otynmen qamtylmaǵan basqa aýyldarynda qoljetimdi etý josparda bar, –deıdi Dıana Narbaeva.

Jalpy, stýdentter arasyndaǵy belsendi ári halyqaralyq dárejedegi uıym sanalatyn «Enactus» kásipkerlikke baǵyttaý, bıznes bastaýǵa kómektesýmen aınalysady. Al jaqynda osy uıymnyń ulttyq kýbogi sarapqa salynyp, 50 joǵary oqý ornynyń namysyn qorǵaǵan 1000-ǵa jýyq stýdent óz jobalarynyń úzdik ekenin dáleldeýge tyrysyp baqty. Alaıda, olardyń arasynan kómirge balamaly otyn túriniń óndirisin qolǵa alǵan jambyldyq jastardyń jobasy oq boıy ozyp shyqty. Osylaısha aýyl turmysyn túzeýdiń jolyn qarastyrǵan jastar óz degenine jetti.  «Enactus» qozǵalysynyń baıqaýynda júzden júırik, myńnan tulpar atandy.  Aýyldyqtardyń jylytý maýsymyna jumsaıtyn shyǵyndaryn qysqartýǵa qol jetkizip, jumyssyz jumyssyz aýyl turǵyndaryn kásipkerge aınaldyrdy. Endigi jerde alǵyr jastardyń jobasyna jaýapty mekemeler men uıymdar tarapynan laıyqty qoldaý uıymdastyrylsa turmystyq qaldyqty otyn retinde paıdalaný múmkin bolmaq.

Baqyt Jalǵas