Qazaq qoǵamyna esimi tanys jazýshy - jýrnalıs Marat Baıdildáuly Toqashbaev jýrnalıserdiń qazirgi tańdaǵy mártebesi jaıynda óz Facebook paraqshasynda jazba qaldyrdy dep jazady Qamshy.kz aqparat agenttigi.

"Kez kelgen eldegi demokratıanyń deńgeıin ondaǵy buqaralyq aqparat quraldaryna degen memlekettiń kózqarasynan, ustanymynan baıqaýǵa bolady. Qazaqstan táýelsizdiginiń alǵashqy jyldarynda jýrnalıs sózi kádimgideı baǵalanatyn. Nebir tasyrlardyń ózi aıaǵyn tartyp basatyn. 1995 jyldary memlekettik qyzmetker degen uǵym shyqty. Memlekettiń soıylyn soǵyp tursa da oǵan jýrnalıs qaýymy jolatylǵan joq. Tipti memlekettik basylymdardyń jýrnalıseri de bul tizbeden tysqary ysyryldy. Sóıtip BAQ ókilderi birtindep «tórtinshi bılik» bolmaq túgili aldyńǵy úsh bıliktiń bosaǵasynan syǵalaı almaı qaldy. Buǵan álbette elimizdegi bıliktiń avtorıtarlyq formasy yqpal etkeni anyq.

Búgingi bılik tranformasıasy júrip jatqan tusta jańadan Prezıdent bolyp saılanǵan Qasym-Jomart Kemeluly Toqaev saılaýaldy tuǵyrnamasynda moınyma «Qoǵamnyń demokratıalanýy úshin jaýapkershilik alamyn» dep málimdedi ǵoı. Buqaralyq aqparat quraldarynyń yqpalynsyz qoǵamdy demokratıalandyrý múmkin emes. Sondyqtan Buqaralyq aqparat quraldary qyzmetkerlerin arnaıy áleýmettik mártebe (statýs) arqyly qoldaýdy ári qorǵaýdy usynamyn.

Fransýz pýblısısi Jan Pol Marat óziniń «Halyq dosy» degen gazetine «Ómirimizdi aqıqatqa arnaımyz!» degen uransózdi epıgraf etip qoıypty. Sol aıtpaqshy, qoǵamdy demokratıalandyramyz desek, kózboıaýshylyqty emes, ómirdiń aqıqatyn alǵa shyǵarýmyz qajet. Sybaılas jemqorlyqpen kúresý úshin de BAQ belsendiligi óte-móte mańyzdy. Ásirese paraqorlyqqa, jemqorlyqqa qatysty jýrnalısik zertteýler jandansa qandaı ǵanıbet. Jýrnalıser qaýymy qoǵamnyń barlyq toptarynyń pikirlerin eskere otyryp, memlekettiń durys baǵytta damýyna yqpal etedi. Jýrnalıser bıliktiń qyzmetshisi túrinde emes shynaıy «tórtinshi bılik» dárejesinde kóringeni memlekettiń de, qoǵamnyń da damýyna paıdaly.

Sol úshin jýrnalıserdi quqyqtyq turǵydan qorǵaý, BAQ-taǵy jarıalanym nemese sújet úshin oǵan qatysty mekemelerdiń jaýap berý mindettiligi, jýrnalısiń kásibı mindetin atqarýyna memlekettik jáne basqa organdardyń kómektesýi qoǵamnyń demokratıalanýyna jol ashar edi. Ulybrıtanıanyń «The Sunday Times» basylymynyń jazýynsha, jýrnalıserde stresstik jaǵdaılardyń týý yqtımaldyǵy kádimgi áskerı ushqysh, taksıst, órt sóndirýshi sıaqty mamandyq ıelerinen de joǵary bolady eken. Ásirese, shıelenis núktelerinde, áleýmettik silkinister oryn alǵan tustarda jýrnalıser ómiri qaýipke toly bolatyny anyq.
AQSH-ta jýrnalıserdiń jalaqysy jylyna $28 myń (10 mln tg) men $75 myń (28 mln tg) aralyǵynda. Al bizde jylyna tabatyny 3 myń men 5 myń dollar shamasynda.

Túrkıada jýrnalıserge birqatar áleýmettik jeńildikter bar. Ázirbaıjan elinde BAQ-ty memlekettik qoldaý Qory jumys isteıdi. Tipti ótken jyly Bakýde jýrnalıserge arnap árqaısysy 250 páterlik toǵyz qabatty eki úı salynyp paıdalanýǵa berildi. Bıyl úshinshi úı qurylysy qolǵa alynypty. Bizde mundaı jaǵdaı arman ǵana. Jas jýrnalıser shıetteı bala-shaǵasymen páter jaǵalap júr. Áleýmettik turǵydan múlde qorǵalmaǵan. Quqyqtary men mindetteri qamtyla otyryp jýrnalıserge qatysty mundaı qamqorlyq jasalsa qanekı?!

Myna kórshi Reseıdiń ózinde Reseı Jýrnalıser Odaǵynyń bastamasymen jýrnalıserge mobıldik baılanys, kólik, qonaq úı, nesıe alýda jeńildikter jasaý týraly máseleler kóterilip jatyr. Osyndaı jaǵdaılardy eskere otyryp, Qazaqstanda aýdandyq, oblystyq, respýblıkalyq BAQ-ta jumys isteıtin jýrnalıserge eń bolmasa, sol deńgeıde belgili bir jeńildikter qarastyrylsa, ońdy qadam bolar edi.
Budan otyz jyl buryn Sherhan Murtazanyń bastamasymen Almatyda Abaı men Saın dańǵyldarynyń qıylysynda jýrnalıserge arnap úı salynǵany este. Sondaı tájirıbeni Astana men Almatyda qaıta jandandyrsa qaıter edi?! Sondaı-aq túrli áleýmettik baǵdarlamalarǵa qatysýda jýrnalıserge memlekettik qyzmetkerlermen teńestirilgen múmkindik, qoǵamdyq kólikte júrýde, ıpotekalyq páter nemese jer ýchaskesin alýda jeńildikter qarastyrylsa da artyqtyq etpeıdi.

Qazaqstanda 100 myń turǵynǵa 445 polısıa qyzmetkeri keledi eken. Álemdik standartta 300-den aspaý kerek. Sonshama polısıaǵa qanshama jeńildikter qarastyrylǵan. Taıaýda olardyń jalaqysy taǵy da aıtarlyqtaı kóterildi. Al búkil Qazaqstanda jýrnalıser sany 4 myńnan sál-aq asady. Olarǵa jasalǵan jeńildikterden búdjetke bálendeı nuqsan kelmeıdi. Osy jaqtaryn eskergende Qazaqstanda jýrnalıserge qatysty arnaıy mártebe (statýs) belgileýdiń eshqandaı qıyndyǵy joq ekendigi kórinip tur.

Qasym-Jomart Kemeluly BAQ-qa qatysty osy problemalardy qolǵa alsa qoǵamnyń demokratıalanýy ary qaraı qıynǵa túspesi anyq.",- delingen jazbada.