Qarǵa tamyrly qazaqtyń týystyq qarym-qatynasy, jik ajyratý júıesi sońǵy ýaqyttarda qalyptan aýytqyǵandaı. Qyzdyń jatyrynan taraǵan ózge qandy óziniń nemeresi kóretinder týraly Batyrbolat Aıtbolatuly óz paraqshasynda tamasha jazba jarıalaǵan. Qamshy.kz aqparat agenttigi sol jazbanyń murtyn buzbaı oqyrmandarǵa berýdi jón kórdi. 

Sońǵy jyldary jıi ańǵarylatyn jónsiz úrdistiń biri – úlken býynnyń, jasamys aǵa-apalardyń "jıen" degen sózden jappaı jerine bastaýy. Olar jıenin "nemere" dep ataǵandy aıryqsha artyqshylyq kóretin tárizdi. Tipti el tanıtyn, jastarǵa jón kórsetedi-aý degen syıly-bedeldi kisilerdiń ózinen sony baıqaımyz. "Jıen" degen sóz beıne aıtýǵa aýyz barmaıtyn uıatty ataý sıaqty óz-ózinen búgejektep, eń joq degende mindetti túrde "jıen nemere" degen oıdan shyǵarylǵan "jańa" ataýmen qosaqtap aıtý ádet bolyp barady. Bizdiń oıymyzsha, bul daǵdy negizinen óz kindiginen órgen uly joq, ishki qorsyný-kompleksi barlardan shyqqan bolsa kerek. Keıin úlken-kishiniń bárine "juqty".

Árıne, ata-ana uly bolmaǵanyna jazyqty emes. "Al sonda qyzynan týǵan, ol da Qudaı bergen urpaǵyna "jıenim" dep emirengen burynǵylar jazyqty ma?" degen oryndy saýal týady. Álde olardan bizdiń birdeńemiz artyq pa? Joq, álbette. Endeshe, ár nárseni óz atymen ataý kerek qoı, qazaqy uǵymda jıen bólek te, nemere bólek emes pe?!

Qudaıǵa shúkir, qazaq tili ózge halyqtardaǵydaı týystyq ataýǵa kedeı emes, barlyq týystyq jiktiń jeke-dara óz ataýy bar. Bir ǵana "brat" degen sózdiń aldy-artyna túsinikteme berýge májbúr nemese kelin men qalyńdyqty "nevesta" degen bir ǵana sózben ataıtyn orys tilinen góri qazaq tili týystyq ataýǵa baı. Ǵylymı tilmen aıtsaq, olardyń fýnksıonaldyq qyzmeti de sonshalyqty naqty aıqyndalǵan, jetilgen.

Halqymyzdyń ejelden baýyrmal, týysshyl, qanshyl bolmysy men mal sharýashylyǵyn kásip etkendiginen qazaqta týystyq ataýlar men malǵa qatysty ataýlardyń, anatomıanyń, taǵy basqa biraz sala ataýlarynyń aıryqsha moldyǵy jáne meılinshe jetilgendigi belgili. "Ańǵaldyq-aı, ańǵaldyq, ústinde otyryp altynnyń, basqanyń kúmisine tańǵaldyq" dep Esenǵalı aqyn aıtpaqshy, qyz ben uldan taraıtyn urpaqtyń ara-jigin ap-anyq ajyratyp turǵan "jıen" men "nemereni" jalǵyz sózben "vnýk" ("vnýchka") dep tańbalaıtyn týystyq ataýǵa kedeı, jat tildiń "qańsyǵyn tańsyq qylýǵa" bizdi sonda ne zor aıdady?

Bizdińshe, bul qazaq qoǵamynyń eń bir qaımaǵy buzylmaǵan arnasy sanalatyn salt-dástúr ınstıtýtyna da "orysshyldyq" dertiniń salqyny jińishkelep óte bastaǵanyn kórsetedi. Áıtpese, murager retinde uldyń ornyn bólekshe baǵalap, óz basynan urpaǵynyń jalǵastyǵyn artyǵyraq kóretin arly qazaq "asyraýshym, janashyrym bolady" dep qyz balaǵa qattyraq qýanatyn jat jurttyń, ózge dildiń yqpalyna boı urar ma edi?!

Munyń artynda qazaq úshin mańyzdylyǵy zor demografıanyń biraz túıtkildi máselesiniń de qulaǵy qyltıady. Ol – ózinshe bólek áńgime. Qalaı bolǵanda da, nendeı jeleý aıtsa da, biz qazaqtyń qazirgi úlkenderiniń jıenin jappaı «nemere» dep burmalaýyn quptamas edik. "Qyzdan týǵan nemerem", "men qyzdan týǵan shóberesimin" dep sóıleıtin qazaqtar kóbeıdi. O, toba, sondaǵy aıtyp otyrǵan, aldyńǵysy – jıen, keıingisi – jıenshar. Qyzdan týǵan soń-aq ol nemere, shóbere bolmaıdy, jıen nemese jıenshar bolady!

Aý, aǵaıyn, "jıen" degen sóz qorlyq emes qoı? Álde siz basqasha oılaısyz ba?