Kez kelgen irgeli kásiporyndar men úlken óndiris oryndarynda jumysshylar men ujym músheleriniń múddesin qorǵaıtyn jáne olardy qoldaıtyn uıym bolady. Ol kásipodaq dep atalady. Biraq biz ózimiz kóbinese kásipodaqtyń qyzmetin bile bermeımiz. Bilsek te, nazar aýdara bermeıtinimiz ras. Kásipodaq sanatorıı men emdeý saýyqtyrý oryndaryna joldama berýmen ǵana shektelmeıdi. Onyń jumysshylarǵa berer qoldaýy óte úlken.
Aqıqatyna kelsek, kásipodaqqa múshe bolý – ol seniń úlken múmkindigiń.
Al sol múmkindikti biz jetkilikti paıdalanyp júrmiz be? Bul saýaldy árkim ózine qoıa bilýi kerek dep oılaımyn. Jalpy kásipodaq ne úshin qurylady?
Endeshe muny shama kelgenshe, saralap, onyń jumysyn tarazylap kórelik.
- Jalpy álemdik tarıhqa sóz salsaq, Halyqaralyq eńbek konfederasıasy 200 jyldan asam ýaqyttan beri ómir súrip keledi.
- Qazaqstan 1993 jyly «Kásipodaq týraly» zań qabyldandy. Oǵan keıinnen tolyqtyrýlar men ózgerister engizildi.
- Kásipodaqtyń jarǵylyq mindetteri bar.
- Kásipodaq jumysshylardyń múddeleri men quqyn qorǵaıdy.
- Sondaı-aq jumys berýshige jumysshylardyń múddesin qorǵaý jáne qoldaý úshin óz usynystaryn ótkizip otyrady jáne zańdyq negizge júzege asýyna atsalysady.
- Eńbek qaýipsizdigin barynsha saqtaýǵa jáne ony belsendi qorǵaýǵa atsalysady. Jumysshylardyń bireýi jazataıym óndiristik jaraqat alyp qalsa, mindetti túrde olardyń múddesin qorǵaıdy.
- Tıisti zańdylyqtarǵa sáıkes, eshkim de kásipoaqty qurýǵa kedergi bola almaıdy. Kimde-kim oǵan bóget jasaıtyn bolsa, ol zań aıasynda jaýapqa tartylady.
Al kásipodaqqa kimder múshe bola alady? Oǵan kez kelgen adam múshe bola alady. Kásipodaqqa májbúrlep múshe etý degen joq. Bul múmkin emes nárse. Sondyqtan oǵan eriktiler ǵana kiredi. Kásipodaq kez kelgen jumys ornynda bar. Kóp jaǵdaıda kásápodaqtyń jumysy nemese onyń tóraǵalyǵy qoǵamdyq negizde júzege asyrylady. Kásipodaq músheleri zańnyń aıasynda kóptegen is-sharalar men aksıalar ótkizedi. Bul árıne belgilengen kestege, ártúrli merekeler sharalarǵa qatysty bolýy múmkin.
Kásipodaq eń aldymen jumysshylardyń nemese óz uıymyna múshe azamattardyń quqyn qorǵaıtynyn aıttyq. Atap aıtqanda bul qandaı talap bolýy múmkin?
-Kásipoaq óz azamattaranyń quqyn qorǵaý úshin sotqa talap-aryz túsire alady;
-Eńbek daýyn sheshýge qatysýǵa tolyq quqy bar;
-Zańda kózdelgen nemese ruqsat etilgen tártip boıynsha mıtıń, jıyn ótkize alady.
-Jumysshylarynyń múddesin sotta qorǵaıdy;
-Jumysshylardyń múddesine saı keletin qandaı da da bir basqa uıymmen nemese birlestikpen kelisimshartqa otyra alady;
-Qoǵamdyq baqylaýdy júzege asyrady;
- Tıisti resmı oryndarǵa eńbek, turǵyn úı jáne zeınetaqyny retteýge qatysty másele qoıýǵa múmkindigi bar;
- Kásipodaqtyń zańnamasyn buzýshylarǵa qarsy is qozǵaý týraly másele qoıa alady;
-Jumysshylardyń etken eńbekaqysyn durys tóleýge qatysty jumys berýshige talap qoıýǵa qashan da quqyly;
Biz árıne, atalǵan maqala barysynda kásipodaq uıymynyń qoǵamdaǵy róli týraly aıttyq. Negizinen bul kerek jáne sondyqtan kásápodaq óz múddeńdi qorǵaıtyn jáne qoldaıtyn uıym. Sondyqtan da kásipodaq uıymyna múshe bolǵandar barlyq isti zańdyq negizde júrgizedi jáne munyń tıimdiligi de zor bolmaq.
Erkin Qaldan
