Qazaqstan jemqorlyq pen paraqorlyq jóninen 2014 jyldyń qorytyndysy boıynsha 175 eldiń ishinde  126-orynǵa taban tiregen. Mundaı anyqtamany  «transparency International» uıymy eseptep shyqqan.   Atalmysh uıym álemdegi 2014 jylǵy jemqorlyq deńgeıi jaıly esebin,  memlekettik basqarý men iskerlik ahýal máseleleri boıynsha saraptama jasaýǵa mamandanǵan táýelsiz uıymdardyń málimetterine súıene otyryp jasaǵan. Saraptamada  Qazaqstandaǵy jemqorlyq deńgeıiniń tómendeýin  arnaıy jemqorlyqpen kúres jónindegi zańnamany reformalaýǵa kúsh salyp jatqanymen, ol zańnyń ásirese sot júıesinde nashar qoldanylyp otyrǵanyn aıtqan. Iá, bul kúnkóristiń qareketi me, álde adamnyń arany ashylǵan saıyn qulqyny qur ózegin tyrnaı túse me, áteýir el bolyp eńsemizdi túzeı bastaǵanymyzǵa shırek ǵasyrdaı ýaqyt ótse de, eldegi jemqorlyq pen paraqorlyq derti asqynyp turǵany jasyryn emes.  Eldegi usaq paraqorlardy aıtpaǵanda, qazyna qarjysyn óńeshinen ótkizip jiberip, shetelge taıyp turatyndardyń sanynan jańylysatyn jaǵdaıǵa da jettik. E, osyndaıda qazekemniń «istegen jerden tiste» degen qysyr sózi eske túsedi ǵoı.  Al jaıly qyzmetke jaıǵasqan soń, álgiler tistemek túgili, borbaıymen qosa julyp almasyna ne dersiń? Keıde, osy paraqorlar men jemqorlar erteńgi urpaǵynyń ózderi týraly qandaı oıda bolatynyn bile me eken? Bilse, de qý qulqyn ne istetpeıdi... Sonymen, erteńgi urpaǵy óz áke, atalarymen maqtana almaıtyn mamandyq ıeleri kimder? Bularǵa qandaı salalar jatady?  «Qamshy» portaly sanamalap kórgen edi.

1. Sheneýnikter (depýtat, mınıstri t.b.). Biri uıyqtap, endi biri basqa nársemen shuǵyldanyp, al qandaı da bir zań jobasy qabyldanar tusta bir partıanyń ókilderi sekildi, biraýyzdan qoldaı jóneletin depýtattar bar ǵoı. Belgili bir uıymnyń nemese partıanyń múddesi úshin baryn berip jiberýge daıar turatyn. Aıtpaqshy, lobbıler. Iá, bizdiń eldiń depýtattarynyń asa belsendiligi ózderiniń jalaqylary týraly sóz bolǵanda qatty baıqalady. Qalǵan kezde uıqydaǵy arýdaı typ-tynysh jatady.  Esterińizde bolsa ótken jyldyń kúzinde bul kisiler bir aýyzdan jalaqylarynyń azdyǵyn aıtyp shaǵymdanǵan bolatyn, al qarjylyq tapshylyqqa baılanysty barlyq jerde memleket qarjysyn úndemdep jatqanda bul kisiler jalaqylaryn qorǵap belsendilik tanytýy kúmán týǵyzady eken, sonda sirá bizdiń eldiń depýtattary parlamentte tek joǵary jalaqy alý úshin júr me?
2. Jolpol. Jol polısıa qyzmetkerleri de paraqorlyq derti jaılaǵan mamandyqtar qatarynda. Oǵan tań qalatyn túgi joq. Bylaıǵa kólik júrgizýshileriniń aıtýynsha – trassanyń naǵyz korólderi solar. Para almaıtyn jolpol bar dese, eshkim senbeıtini taǵy ras. Erteńgi urpaq «meniń atam jolpol bolǵan» dep maqtana qoıýy ek itaılaı, á?
3. Qazirgi bilim berý salasy, atap aıtsaq dırektorlyq. Bilim jáne ǵylym mınıstrliginen qansha buıryq shyqsa da, mektep ákimshiligi synyp qory, mektep ǵımaratyn jóndeýge qajetti qarajat degen jeleýmen, oqýshylardyń ata-analarynan aqsha jınaýdy buljymas ádetke aınaldyrǵan. Bul jumysty dırektordyń buıryǵy boıynsha oqý isiniń meńgerýshileriniń qatań talap etýimen synyp jetekshileri atqarady. Narazylyq bildirseńiz: «Bul ata-analar komıtetiniń kelisimimen júzege asyp otyr, olar óz balalarynan nesin aıasyn?» — dep, sizdi uıatqa shaqyrady.
4. Densaýlyq salasynyń da mańdaıy jarqyrap turǵany shamaly. Búginderi tegin emdelýdiń “atasy” baıaǵyda ólip, bul sala aqyly bolyp ketti. Bas aýyryp, baltyr syzdaı qalsa, bar tapqan-taıanǵanyń em-dom alyp, densaýlyǵyńdy túzeýge ketedi. Tegin emdeıdi degen aýrýhanalardaǵy kezek kútý mashaqatynan zárezap bolǵan naýqastar aqyry aqyly jekemenshik aýrýhanalardy jaǵalaıdy. Onda da ózindik tártip ornyqqan, bir dárigerge kirseń, ol ekinshisine, ol ári qaraı úshinshisine siltep, ne kerek, talaı esik-tesikten ótesiń. Nege ekenin bilmegendikten, olardyń aıtqandaryn isteýge týra keledi. Shyndyǵynda, bul maǵan sybaılas jemqorlyqtaı kórinedi, ıaǵnı qajet bolsyn-bolmasyn barlyq densaýlyq bólimderinen ótken naýqas bir-birin qoldaǵan qyzmettes áriptesterdiń qulqynyn toltyrady.
5. Kelesi jemqor sala — turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyǵy. Bizdiń qaltamyzdy qaǵýdan aldyna jan salmaıtyn salada kemshilikter shash etekten. Elektr jelileri, sý men jylý qubyrlarynyń ábden tozyǵy jetken. Budan basqa, osy salada jumys isteıtinder tarapynan urlap-jyrlaý da az kezdespeıdi. Kezinde turǵyndardyń tólemderin qaltalaryna basyp alyp, shetel asyp ketken birqatar PIK tóraǵalary jaıly materıaldar BAQ-tarda az jarıalanbaǵan edi ǵoı.
6. Kóshi-qon polısıasy. Eń paraqorlyqtyń qaınaǵan ortasy desek jańylyspaǵan bolar edik. Qarapaıym kóshi-qon kartasynyń merzimin uzartýdyń ózi aqsha turatynyn eskersek, sońǵy jyldary Qazaqstandaǵy eńbek emıgranttarynyń sany edáýir artqandyǵyn kóremiz.
7. Ekonomıkalyq qyzmet salasy(Salyq komıteti). Qarapaıym sózben aıtqanda, elimizdiń ishindegi hám syrtyndaǵy barlyq sybaılas jemqorlyqty qadaǵalap otyratyn salyq komıtetiniń de jaǵdaıy máz emes ekeni aıtpasa da túsinikti. Mysaly, bıylǵy jyldyń ózinde salyq komıteti tóraǵalary «qylǵytqanyn» óńeshinen ótkize almaı, tutylyp qalǵandyǵy týraly BAQ-ta az jazylmady. Bir ǵana mysaly, Pavlodar oblysy salyq komıtetiniń tóraǵasy 50 myń teńge para alǵany úshin 3 jylǵa bas bostandyǵynan aıyrylyp, múlki tárkilengen.
8. Esepshi mamandyǵy da bylyǵy men shylyǵy tasyp jatqan mamandyqtar qataryna kiredi desem, bireýler sener. Bir ǵana mysal, kúni keshe ǵana elimizdiń eń bedeldi JOO-nyń birinde 500-ge jýyq stýdenttiń jyldyq oqý aqysyn jymqyryp ketken esepshiler týraly qazaqstandyq BAQ jarysa jazǵan bolatyn.
9. Makler (deldaldar). Kezindegi jer satqandar men páter satqandar da, alypsatarlar men jetim buryshtaǵylar. Munyń bári, satýshy men satyp alýshynyń arasyndaǵy aýadan aqsha isteýshiler de maqtan tutarlyq mamandyq emes ekenine kelisersiz.
10. Balabaqsha dırektorlary. Syrttaı qaraǵanda tómen jalaqyǵa kún kóredi. Al ózderi qymbat kólikter men qundyz jaǵaly tondar kıinedi. Túsiniksiz jáıdi  túsindirip áýre bolmaı-aq, qoıaıyn.

Qyzmet babyn paıdalanyp, jeń ushynan jalǵasqan jemqorlyq áreketi qazyna qarjysyn mıllıondap, mıllıardtap jymqyryp, materıaldyq shyǵyn ákelip qana qoımaı, halyqtyń senimine selkeý túsirip, sol arqyly ulttyń bolashaǵyna qaýip tóndirip turǵany ashshy shyndyq. Mine, biz sanamalap ótken mamandyqtar jemqorlyq dertiniń asqynyp turǵan oshaqtarynyń azy ǵana. Siz ne deısiz?