2019 jylǵy 2 qyrkúıekte Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń «Syndarly qoǵamdyq dıalog – qazaqstannyń turaqtylyǵy men órkendeýiniń negizi» Qazaqstan halqyna Joldaýynda bilim berý júıesinde tárbıe máselelerine erekshe kóńil bólindi. «Áleýmettik salada mynandaı baǵyttarǵa asa mán berýimiz kerek.

Birinshi. Bilim berý sapasyn jaqsartý.. 

Ekinshi. Otbasy jáne bala ınstıtýtyn qoldaý, ınklúzıvti qoǵam qurý.Bala quqyǵyn qorǵaý jáne turmystyq zorlyq-zombylyqqa qarsy is-qımyl máselesine basymdyq berýimiz qajet. Jasóspirimder arasynda kóbeıip ketken sýısıd máselesimen maqsatty túrde aınalysý kerek. Biz zorlyq-zombylyqtan zardap shekken balalar men olardyń otbasyn qorǵaý jóninde tolyqqandy baǵdarlama ázirleýimiz qajet» dep atap kórsetilgen mindetterdi sheshý mańyzdy is. 

         Osy oraıda pedagogıka ǵylymdarynyń.doktory, profesor  Jansáýle Álıqyzy Maqatova basqaratyn «Órleý» BAUO AQ fılıaly Bilim berý júıesiniń basshy jáne ǵylymı-pedagogıkalyq qyzmetkerleri biliktiligin arttyratyn Respýblıkalyq ınstıtýtynda eleýli jumystar atqarylýda. Bilim berý úderisin psıhologıalyq-pedagogıkalyq qoldaý kafedrasy atalǵan máselege qatysty «Bilim berý uıymdarynda kámeletke tolmaǵan balalar arasynda sýısıdti  minez-qulyqtyń jáne zorlyq-zombylyqtyń aldyn alý»  taqyrybynda mekteptiń tárbıe isi jónindegi orynbasarlaryna arnalǵan biliktilikti arttyrý kýrstary oqý baǵdarlamasyn daıyndady (avtory A. A. Mahanbetova) jáne Bilim jáne ǵylym mınıstrligi tarapynan bekitildi. Atalǵan kýrs jyl saıyn turaqty túrde ótkizilip keledi.

        Mekteptegi zorlyq-zombylyq máselelerin sheshýdiń eń jaqsy tásili  oryn almas buryn onyń aldyn alý, sondaı-aq ol baıqalǵan jaǵdaıda tıisti áser etý bolyp tabylady.  BUU Balalar qory  IýNISEF jáne BBJ QBARI birlesken  «Mektepte zorlyq-zombylyqtyń  aldyn alý jáne oǵan oraı áreket etý»  jobasy aıasynda Qyzylorda jáne Mańǵystaý oblystarynyń 14 pılottyq mektepterinde jumys júrgizildi (joba úılestirýshisi L.A.Dorojkına, sarapshy A. A. Mahanbetova). Osy joba pedagogıkalyq ujymmen, oqýshylarmen, ata-analarmen birlesip qaýipsiz orta qurýdyń maqsatty qadamdaryn belgiledi.

          Joba jumysyn júrgizý tómendegi mazmundy qamtydy:

• mektep qyzmetkerlerimen jáne oqýshylarmen mektep mısıasyn belgileý, minez-qulyq erejelerin kúsheıtý;
• mekteptiń qaýipsizdik komandasyn qurý;
• ata-analarǵa baǵdarlamany jáne onyń maqsattaryn túsindirý jáne tartý;
• mektep mısıasyn belgileý, etıkalyq erejelerdi synyptarda talqylaý jáne bekitý;
• mekteptegi zorlyq-zombylyq oqıǵalaryn habarlaý júıesin qurý, táýekel tobyndaǵy balalarmen jumys júıesin qurý.

        Mekteptermen keri baılanys kezinde oń pikirler berildi. Qyzylorda oblysy, Jalaǵash aýdany, T. Júrgenov  atyndaǵy  № 123 mektep-lıseıiniń joba týraly pikiri: «Aqparattyq jumystar negizinde mektep mısıasy men etıka erejeleri bekitildi. Mektep mısıasy - “Baqytty bolashaqtyń kepili – zorlyq-zombylyqsyz orta”. Baǵdarlamaǵa sáıkes ádeptilik, qamqorlyq, jaýapkershilik sıaqty etıka erejelerin bala boıynda qalyptastyramyz dep senemiz. Mektebimiz barlyq oqýshylardyń zorlyq-zombylyqsyz oqýyna jáne olardyń áleýetin tolyq ashýǵa, mekteptegi basqa balalarmen jáne eresektermen berik baılanys ornatýǵa múmkindik berýge jáne qoldaý kórsetýge umtylady.  «Mekteptegi zorlyq-zombylyqtyń aldyn alý jáne oǵan oraı áser etý» baǵdarlamasy mektep oqýshylaryna oń áserin berdi. Sonymen qatar, ata-analar tarapynan da jaqsy pikirler aıtylýda. Oqýshylardyń árdaıym madaqtaýǵa, marapatqa umtylǵandary baıqaldy. Kúndelikti tirshilikte qarapaıym ǵana erejelerdi saqtaý - ortany jaqsy jaǵyna qaraı ózgertetinine kózderi jetti. Zorlyq-zombylyqsyz orta qurýda ózderiniń alatyn oryndary erekshe ekendikterin árqaısysy jete túsindi jáne de qorshaǵan ortamen baılanysta qamqorlyq, meıirimdilik qasıetteri baıqaldy».

         Bilim berý uıymdarynda zorlyq-zombylyqtyń, ózine-ózi qol jumsaýshylyqtyń aldyn alý boıynsha kýrs aıasynda ózindik jáne jobalyq jumystar oryndaýǵa jáne kýrsaralyq is-sharalar ótkizýge erekshe kóńil bólinedi.

        Jambyl oblysy, Taraz qalasy, Y.Súleımenov atyndaǵy №37 orta mektebiniń tárbıe isi jónindegi orynbasary  G.S.Dýanbekovanyń «Jasóspirimderdiń sýısıdti minez-qulyq áreketiniń motıvteri men sebepteri» taqyrybyndaǵy ózindik jumysynda mynadaı oı túıinin jasaıdy:

«Jasóspirimderdiń sýısıdti  minez-qulqynyń aldyn-alý prosesi ártúrli áleýmettik ınstıtýttar kesheni arqyly júzege asady. Aldyn-alý sharalarymen otbasy,  mektepten tys uıymdar  (sporttyq seksıalar, klýbtar jáne t.b.) sıaqty áleýmettik ınstıtýttar da aınalysady. Olardyń aldyn-alý sharalary jasóspirimderge qoǵamda qabyldanǵan tásildermen ózderiniń qajettilikterin  qanaǵattandyrýǵa múmkindik berýge jáne jaǵdaı jasaýǵa, sonymen qatar, ındıvıdke ómirlik sýbektıvti qıyn jaǵdaılarda der kezinde kásibı kómekter kórsetýge baǵyttalǵan. «Aýyryp em izdegenshe, aýyrmaýdyń jolyn izde»,- demekshi jasóspirimder tártibindegi aýytqýshylyqty túzetýden góri ony boldyrmaýdyń joldaryn izdegen áldeqaıda tıimdi. Devıantty minez-qulyqtyń aldyn-alý – bul ındıvıdke áleýmettik ortanyń jaǵymsyz faktorlarynyń áserin joıýǵa jáne olardyń qalypty ómir deńgeıin qorǵaýǵa, densaýlyǵyn saqtaýǵa jáne  qoldaý kórsetýge baǵyttalǵan áleýmettik, áleýmettik-psıhologıalyq, pedagogıkalyq jáne medısınalyq ǵylymı negizdelgen jáne der kezinde  qoldanylǵan keshendi sharalardyń jıyntyǵy».

     «Bolashaǵyńdy boljaý úshin urpaǵyńnyń densaýlyǵy men tárbıesine kóńil bólý kerek» degen ustanymdy basshylyqqa alýda árbir ata-ana, ustaz jáne medısınalyq qyzmetkerler, ınspektor, psıholog mamandar birlese eńbek etse, óskeleń urpaqtyń sanaly, ımandy ári  deni saý bolyp óseri anyq.

 Aǵıma MAHANBETOVA, «Órleý» Biliktilikti arttyrý Ulttyq ortalyǵy fılıaly Bilim berý júıesiniń basshy jáne ǵylymı-pedagogıkalyq qyzmetkerleri biliktiligin arttyratyn Respýblıkalyq ınstıtýtynyń Bilim berý úderisin psıhologıalyq-pedagogıkalyq qoldaý kafedrasynyń meńgerýshisi, pedagogıka ǵylymdarynyń kandıdaty