Belgili abaıtanýshy, fılologıa ǵylymdarynyń kandıdaty Omar Jálel Tarazdaǵy Nazarbaev zıatkerlik mektebindegi kezdesýde aıtqan málimdemeleri týraly Qamshy.kz aqparat agenttigine pikir bildirdi. 

– Men osydan biraz ýaqyt buryn qyzdy «taýar» dep tikeleı maǵynasynda emes, teńeý retinde aıttym. Taýar degen nárse quny bar nárse. Jerde jatqan tas taýar bola almaıdy. Taýardy obraz retinde alyp otyrmyn. Qymbat baǵaly zatty qazaq «taýar» dep ataıdy. Bul – túriktiń sózi. Buryn qazaqta qyzdyń quny bolǵan. Qazaqta úılený qıyn boldy. Úılený úshin qalyń mal tólegen. Qalyń mal – qyzdyń tektiligine baılanysty tólenetin maldyń quny. Qazaq aıtady: «Qalyń malyn kóp berip, kórgendi jerden qyz alsań, tik turyp meımanyńa qyzmet eter, Qalyń malyn az berip kórgensiz jerden qyz alsań baıynyń qoınyna jatqanynda mindet eter» deıdi. Sondaı-aq qazaqta «Ata dańqymen qyz ótedi, mata dańqymen bóz etedi» degen de sóz bar. Iaǵnı, bir qyz aqylsyz bolǵanymen, ákesi dańqty bolsa tez ótip ketedi. «Ótedi» degen sózdi taýarǵa qoldanady, – dedi Omar Jálel.

Onyń aıtýynsha, qyz balanyń basty mısıasy – turmys qurý (baıǵa shyǵý). 

– Qazaqta «otyryp qalǵan» degen sóz bar. Ol «ótpeı» qalǵan degen sózdiń sınonımi. Eger men qazaq qyzdaryna dushpan bolsam bulaı aıtpas edim. Qazaq «Sulý qyz taranǵansha, epti qyz baıǵa shyǵady». Iaǵnı baıǵa shyǵý da óner, – dedi abaıtanýshy.

Ol qazaqtyń dúnıetanymynda taǵdyr adamnyń qareketinen bastalady deıdi.

– Alash qaıratkerleriniń biri aıtqan: «Qudaı biledi degen ańǵaldyq, taǵdyrymnan kóremin degen aqymaqtyń sózi». Qazaqtyń dúnıetanymynda taǵdyr adamnyń qareketinen bastalady. Qareket ádetke aınalady. Ádet minezge aınalady. Minezden taǵdyr paıda bolady. Sonymen qatar Margaret Techerdiń sózi bar: «Adamnyń taǵdyry áreketine baılanysty. Al biz ony Qudaıǵa nemese taǵdyrǵa jabamyz». Al medresede oqyǵan Sultanmahmut Toraıǵyrov bylaı aıtqan:

"Jaqsylyq kórsem ózimnen,
Jamandyq kórsem ózimnen.
Taǵdyr qyldy deýlerdi,
Shyǵaramyn sózimnen".

«Qudaı biledi», «taǵdyr biledi» dep qanshama qazaq qyzy turmysqa shyqpaı úıinde otyryp, qartaıyp jatyr. Qyzdardyń turmysqa shyǵatyn eń keremet ýaqyty – jas kezi. Jasy kelgen saıyn turmysqa shyǵý qıyn bolady. Óıtkeni artynda jańa tolqyn kele jatyr. Al «taýar» degendi men saýda-sattyq tilinde aıttym, – dedi Omar Jálel.  

Abaıtanýshynyń aıtýynsha, qyzdardy "markerge" teńeýdegi maqsat – ár jaratylystyń óziniń aty men zatyna saı bolýy kerektigin qazaq qyzyna uǵyndyrý. Ol óz sózin bylaı túsindirdi: 

– Al Taraz qalasyndaǵy mekteptegi kezdesýimde men «markerdiń óziniń aty bar da zaty bar. Aty marker bolǵannan keıin mindetti túrde jazýy kerek. Eger marker jazbasa, biz ony «atyna zaty saı kelmeıdi» dep laqtyryp tastaımyz. Sol sıaqty sender de qyz degen attaryń bar, sol úshin zattaryńa saı bolýlaryń kerek» dedim. Al áleýmettik jelige jazba qaldyrǵan qyz meniń osy sózimdi «Omar Jálel: qyz degen marker. Jazbaı qalsa, laqtyryp tastaý kerek, dedi» dep burmalaǵan.

Sondaı-aq ol oqýshylardyń ashýyna tıgen dárisine qatysty túsinikteme berdi. 

– Al men senderdiń «áıel» zatyna jatatyn "qyz" degen attaryń bar dedim. Endi sender zattaryńa sáıkes bolmasańdar, ómirleriń durys bolmaıdy. Óıtkeni sender ózderińdi aldaǵandaryńmen, tabıǵatty aldaı almaısyńdar. Senderdiń óz maqsattaryń bar» dep aıttym. Oryssha tárbıelengen qyzdar sózimdi burmalap, shý shyǵaryp otyr. Meniń sózime birde-bir qazaqy tárbıelengen qyz qarsy kelmedi, – dedi Jálel.

Onyń aıtýynsha, qyz balanyń bilim alǵanyna qarsy emespin. Tek bilim degende "mansap" jolyndaǵy emes, qazaqtyń uly oıshyly Máshhúr Júsip Kópeıuly aıtpaqshy: "zárý bilim" berý kerek dep atap ótti.

– Men qyz balanyń bilim alýyna qarsy emespin. Biraq qyz bala qandaı bilim alý kerek? Qyz bala zárý bilim alý kerek. Bul 5 bólikke bólinedi. Iaǵnı: janyn saqtaý, ımanyn saqtaý, aqylyn saqtaý, malyn saqtaý jáne balany saqtaý. Turmysqa shyqqan soń eriniń bir malyn eki etý úshin de bilim kerek. Ana bolǵan soń balany ósirip, tárbıeleý úshin de bilim kerek. Biraq osy bilimdi babalarymyz «zárý» bilim deıdi. Osy zárý bilimdi alǵan qyz bala perishte keıipke enedi degen. Ol kúıeýin de jaqsy kútedi, balasyn da jaqsy tárbıeleıdi. Al qazir biz qyzdarǵa zárý bilim emes, mal tabatyn bilim berip jatyrmyz. Mal tabý – qyz balanyń mindeti emes. Bul – er adamnyń mindeti. Qazaq «Mal tappaıtyn erkek bolmaıdy, quraryn aıt, Bala tappaıtyn qatyn bolmaıdy, turaryn aıt» dep beker aıtpaǵan ǵoı. Biz qazir qyzdarǵa qıanat jasap otyrmyz. Biz olardy ana bolý quqyǵynan aıyryp, olarǵa mal tapqyzyp qoıdyq. Qazir biz genderlik saıasatty óreskel buzyp otyrmyz. Óıtkeni, genderlik saıasatta eki taraptyń óz haqysy bar. Qyz balanyń haqysy ana bolý, bala súıý. Al biz olardy jumysqa salyp qoıdyq , – dep sózin túıindedi.