Qazaqstannyń erkin valútalyq aınalymǵa kóshý prosesi kórshi memleketterdiń ekonomıkasyna da yqpal ete bastady. Búgin qyrǵyzstandyq bankterde birneshe saǵattyń ishinde som baǵamy 5 paıyzǵa quldyraǵan. Bul týraly «Qamshy» portaly Qyrǵyzstan UB-nyń saıtyna silteme jasaı otyryp habarlaıdy.
Som óz deńgeıinen aıtarlyqtaı quldyraǵan. Qazirgi tańda Qyrǵyzstanda dollardyń ósimi - 2,42%-ǵa, evro - 3,49%-ǵa kóterilse, rúbldiń somǵa shaqqandaǵy baǵasy 0,68%-ǵa, teńge baǵasy 3,53%-ǵa artqan. Qarǵyzstandyq aıyrbas pýnkterinde somnyń dollarǵa shaqqandaǵy kýrsy - 62,145-tan 63,65 somǵa deıin kóterilgen.
Qyrǵyz Respýblıkasy Ulttyq banki basqarmasynyń málimetinshe qyrǵyz Joǵarǵy keńesiniń qaýlysy boıynsha ortasha ekonomıkalyq ósimdi 8 paıyzǵa deıin túsirý kózdelgen. Buǵan eldegi ınflásıalyq ósimniń kesheýildeýi sebep bolyp otyr. Mysaly, Qyrǵyzstanda jarty jyldyq esep qorytyndysy boıynsha ınflásıalyq ósim – 5,0 paıyzdy quraǵan. Al jyl basynda bul kórsetkish 11,6 paıyzdy kórsetken.
EAEO elderindegi devalvasıalardan keıin dollardyń somǵa shaqqandaǵy baǵamyn Qyrǵyz Ulttyq bankiniń ruqsatynsyz kótergenderge qatysty UB men Bishkek ákimshiligi arnaıy reıdke shyqqan. Nátıjesinde óz erkimen valúta baǵasyn kótergen 208 aıyrbas ornyna anyqtalyp, 25-ine eskertý jasalyp, 12 protokol toltyrylǵan jáne qalǵandaryna aıyppul salynǵan. Baǵany ruqsatsyz kótergen aıyrbas pýnkteriniń árqaısysyna – 43 500 som kóleminde aıyp salynǵan.
Qazaqstannyń artyn ile-shala qyrǵyz somy da devalvasıa dodasyna túsýge qulyqty ekenin kórsetkendeı. Jergilikti halyq dollardy – 64 somnan satyp alyp, 65 dollarǵa satýǵa kóshken. Dese de Qyrǵyz Respýblıkasy UB basqarma basshysy orynbasary Nýrbek Jenısh halyqty sabyrǵa shaqyryp, som baǵamynyń retteletinin aıtqanymen oǵan qulaq asqandar shamaly bolyp otyr. Qyrǵyz Ulttyq bankiniń basqarma tóraǵasy orynbasary Nýrbek Jenıshtiń pikirinshe, somnyń quldyraýyna Qazaqstannyń valútalyq saıasatyn jedel ózgertýi sebep bolyp otyr.
Al reseılik saıasatkerler men ekonomıser EAEO elderi aıasynda bul qarjylyq qıyndyqtan shyǵýdyń jalǵyz joly – odaq aıasynda engizilýi múmkin degen jańa valúta – «altyn» dep otyr. Tipti ekonomıkalyq odaq qurylar aldynda sóz bolǵan ortaq valúta Reseı jáne Qazaqstandaǵy devalvasıadan keıin jıi aıtyla bastaǵan. Reseılik ekonomıserdiń pikirinshe, áýeli Reseıdegi keıin Qazaqstandaǵy devalvasıa dodasyna EAEO elderiniń taǵy birnesheýi qosylýy múmkin degen boljamdar jasalǵan. Arada kóp uzamaı jatyp-aq Qyrǵyzstannyń ulttyq valútasy da devalvasıalanýy múmkin degen qaýeset rasqa aınaldy. Qarjylyq qıyndyq endi Qyrǵyzstandy da qos búıirden alǵandaı, qyrǵyz somy da devalvasıadan qutylyp kete almady.
Qazirgi ýaqytta EAEO elderi ekonomıkalyq tyǵyryqqa birinen soń biri ilesip kelip tirelip jatqanynan-aq, áý bastaǵy ortaq valúta týraly qaýesettiń rasqa aınalatynynan qaýiptenýge sebep týyp otyr. EAEO men EEK jasap otyrǵan qarjylyq saıasattaǵy ózgeristerdi paıymdaı kele, ekonomıkalyq odaqty qurýshylardyń negizgi kózdegeni de sol bolýy kerek-ti degen oıǵa ketpesińe sharań qalmaıdy. Reseı, Qazaqstan jáne Qyrǵyzstan. Devalvasıa dodasynyń kelesi oıynshysy kim? Armenıa? Álde Belorýsıa?
Nurgeldi Ábdiǵanıuly
«Qamshy» silteıdi
