Bizdiń qala

Alystan surasady qalyn bilip,

Tabylmas taryqqanda dos qasynan.

Bir kezgi ydyraıdy qalyń jigit,

Ajyrap arpa-bıdaı qospasynan.

 

Kóńilder saǵynysqan salqyndaıdy,

Sharýasy, óz otbasy aýqymdanyp.

Suraýly saǵat tili sartyldaıdy,

Sheshimder izdeledi daý shyńdalyp.

 

Asa almaı aýmaǵynan aryqtaıdy,

Baıaǵy baqytty shaq tamsandyrar.

Kúı tynyp, dástúrli aıtqan án yqtaıdy,

Bala joq osy kúnde talqan qumar.

 

Dos túgil, áke-bala saǵynyspas,

Jumyspen izdesedi mysy quryp.

Kóńil de baıaǵydaı alyp ushpas,

Oılamas kóptiń qamyn ishi buryp.

 

Dúnıe  sýyq qabaq oqshaýlanǵan,

«Sen tımeseń, men tımen badyraq kóz».

Peıil joq kúıip-janyp dosqa aýdarǵan,

Kún qaıda tabysatyn jadyrap tez?

 

Qamtıtyn barsha jurtty tekti qaıda,

yrshymas,

jeli shyqqan dop sekildi.

Adamdar buryp ketti betti qaıda?

Aldamshy sezim solyp, dos setildi.

 

Jaýaby aqshada ma, basqa da ma?

Turǵan joq eshkimge eshkim emirenip.

Tas júrek jarasqandaı tas qalaǵa,

Qoıǵandaı kóshesine temir egip...

 

OI SANAMA, QOI SANA!

 

Senim ár qıly din ala halyq,

Qyryq quraqtan qurama qalyp.

Dástúr tastandy, batys bassaldy,

Baramyz dáldúrish dúbáralanyp...

 

Aıtpaıdy aq joldy tiri me «bil!» – dep,

Jetpese bolǵany túbime indet.

Ádepsiz dókir álek salýda,

Sarqylǵan sanada tilime qurmet.

 

Jumsaq minezdi jýyrda tappaısyń,

Álsizdi minep jezdeı qaqtaısyń.

Nápsi qulyna aınalǵan naqurys, –

«Kópir» dep qoıylǵan  shirigen taqtaısyń...

 

Ońyp turǵam joq men de ynjyqpyn,

İlgeri bastyryp neni jyljyttym?

İzgiler tobyn toltyrý qaıda?

Sý quıa almadym inine sumdyqtyń.

 

Ezildim, órtendim, dármensiz beıshara,

Toqyrap toryqty túńilip oı-sana.

Adam baqqandar aram óledi, –

Onan da shet jaılap myńǵyrtyp qoı sana!

 

ÁTTEŃ, ÁTTEŃ!

 

Otyz deımiz, elý deımiz enermiz,

Dep aıtýǵa múmkin bolar: «eń ermiz!».

Erteń degen bir Allanyń qolynda,

Ne bolaryn bilmeımiz ǵoı keler kúz.

 

Meje, joba, kómbe kerek baratyn,

Qaǵylǵany durys bolar qanatyń.

Aqshamenen ólshenbeıdi alaıda,

Kórkem minez, ıman qaıda, Ana til?!

 

Dińi jýan, bıik bolsyn Báıterek,

Dep kelesiń basqalarǵa baı teńep.

Syrty bútin, ishi tútin, ne betim, –

Ózeginde shirik bolsa qaıter ek?

 

«El» – degeniń adamdardan turady,

Sol ınsannyń bolsa neshik kir ary?

Júrekteri qoqys alań sekildi,

Qorǵamaıdy ishki álemin qyraǵy.

 

Ólshep júrmiz bıiktikti qaltamen,

Ólshep júrmiz úlkendikti kartamen.

Kemeldikti kórsetemiz kendermen, –

Kúshtilikti baǵalaımyz baltamen.

 

Adamdardyń senimine septigi, –

Bolatyndaı ne istediń Bek, búgin?

Mıllıoner tizimine ilinseń,

Jar salasyń dep ózińdi «tektimin»...

 

Qundylyqtar kókirekten quryǵan,

Uıat ólip, umytylǵan qybylań.

Adamdardy altybaqan araz qyp, –

Qozǵap júrsiń, yryń-jyryń qury lań.

 

Pende qorqaý birin-biri talardaı,

Kezdeskende ótpeıdi olar alarmaı.

Jep otyrǵan aldyndaǵy asyna,

Ý sekildi umsynady tamardaı.

 

Óshpendilik kerip ketken tamyryn,

Syzdatady baýyrynda taǵy iriń.

İzet, ıba, iltıpattan qalǵanbyz,

Ózi bolyp baramyz biz taǵynyń...

 

Urandaımyz keńirdekti keneımiz,

Aqyl azǵan, sezim qatqan, kem oımyz.

Rýhanıat sonshalyqty sorlanyp, –

Kórkemdik pen mahabbattan kedeımiz.

 

Maqtanaıyq, óstik-bóstik, órledik,

«Otyzyńmen» shyǵaıyq ta tórge erip.

Ustyny joq, usqyny joq dúbara, –

Bolsań onyń qajeti ne borkemik!

 

Tegimizdi bir ǵasyrda teptirdik,

Janymyzǵa jat shyrmaýyq ektirdik.

Kúrkeshede múgedekter múńkıdi,

Sol baıaǵy bolǵanymen kók túńlik.

 

Uqsaǵanmen bári birdeı poshymy,

Bola almaı júr birge týǵan dos-ini.

Qalma deısiń, alǵa deısiń, baılyqqa,

Pendelerdiń yndynynan shoshydym!..

 

Selqostyq pen nemkettilik bılegen,

Sanalardy sıqyr ıne túıregen.

Menmendiktiń mys taýlary asqaqtap,

Imandylyq altyn taýy kúıregen.

 

Meniń muńym – adamdardyń ishinde,

Mendegi úreı – dańǵoılardyń isinde. –

...birte-birte bótendengen sózinde,

Qorqynyshym – obyr, jemir tisinde!

 

Otyz deımiz, elý deımiz jetermiz,

İshki baýdy irittik-aý beker biz!

Bul halyqtyń bulttamasyn aspany, –

Bizdi qoıshy, dám taýsylsa ketermiz!

 

ADGONDAǴY AQYNǴA

 

Bólinip oqshaý aımaqtan aqyn,

Qıyrda jyldap, aı jatqan aqyn.

Erttep minesiń aqtankerińdi,

Óriske aıdap qoı baqqan aqyn.

 

Ata-ana qamyn oılatqan aqyn,

Qoı soıyp jurtty toılatqan aqyn.

Tynysh dala da myńǵyrtyp malyn,

Mańyratyp qozy, qoı baqqan aqyn.

 

Qalada mynaý keptelgen kólik,

Tastaǵan jurtty tútinge kómip.

Bir-birin adam shaınap búrkerdeı,

Ala kóz ashý kektengen tónip.

 

Keńsege tap-tar qamalǵan aqyn,

Saqaly, shashy aǵarǵan aqyn.

Ala qaǵazben ala mılanyp,

Aılyqty ańsap qadalǵan aqyn.

 

Tapqany tapshy jolyna, shaıǵa,

Jubaıdyń jetpeı qolyna paıda.

Ótpeıdi óleń soqyr tıynǵa,

Ómiri ıtteı soryna saı ma?

 

Qalada aqyn qamyqqan júdep,

Taǵdyry muńly talyqqan júrek.

Ákireń ákimdeı suǵanaqtanýmen,

Alatyn aqsha joq halyqtan kúrep.

 

Taıǵanap bette soıdaqtap atyń,

Erkindik sende jaıdaq shabatyn.

Aldyńda qoıyń, basyńda oıyń,

Bul kúnde sen jeńdiń, qoı baqqan aqyn!..

 

BİR JAQQA

 

Kólikter quıǵytady ósipti ekpin,

Keledi Almatydan kóship ketkim.

Tań atsa, kesh batady sendelispen,

Biri bop ótip baram bósip kóptiń...

 

Ómirim jumys pen úı arasynda,

Mursha joq aǵaıynǵa qarasýǵa.

Jabystyq Shońaınadaı qala-jalǵa,

Keı kúni tabylmaıdy qara sý da.

 

Sur zaman bara jatyr búristirip,

Bolǵansha myń is jeter bir isti uǵyp.

Túkke de turmaıtyn bir sebep-syltaý,

Jatady adamdardy urystyryp.

 

Zamannyń dóńgelegin kim qozǵaıdy?

Kim kúlip, bul ómirde kim bozdaıdy?

Jer sýyq, adam ala, dini bóten,

Bıikten bárin kórip kún qozdaıdy...

 

Bir jaqqa kóshemin-aý taýǵa múmkin,

Bilmedim sózden basqa saýda kiltin.

Allaǵa minájatpen ótsem boldy,

Báribir ilinemin aýǵa bir kún.

 

ÓZENDİ ÓRLEI JAǴALAP

 

Ertistiń boıyn jaǵalap,

El-jurtyn kórip kezim em.

Azamat-erin baǵalap,

Ot kórip edim kózinen.

 

Jaıyqtyń boıyn jaǵalap,

Tarıhtyń syryn sezim em.

Halyqtyń kóńli ǵalamat,

Arnadan asqan sezim eń.

 

Edildiń boıyn jaǵalap,

Ókindim jatqa ketkenin.

Júrekti soqqy jaralap,

Aınalyp qysqa kóktemim...

 

Amýrdyń boıyn jaǵalap,

Arǵy bir kezdi Ar-qyldym.

Aralǵa jetpeı qamalap, –

Tabany kepken tarǵyl qum.

 

Syrdarıa boıyn jaǵalap,

Symbatty-Arý, dep bildim.

Ańy men qusy balalap, –

Jaǵaǵa kúrish ektirdiń.

 

İleniń boıyn jaǵalap,

Qapshaǵaı, Balqash tolqydym.

Shabytym keldi jańalap, –

Toltyryp ornyn olqynyń.

 

Tarıhı meken Qazaly,

Álim atanyń áýleti.

Ustanǵan joldy qazaǵy,

Allanyń túsken sáýlesi.

 

Saparǵa shyqtyq Alla dep,

Sapar atanyń eline.

Babalar jolyn jalǵap ek,

Tamyr jaısyn dep jerime.

 

Janqoja rýhy jalyndap,

İrgesi bekip túledi.

Abyroıy assyn aryndap,

Aman da bolsyn Syr-Eli!

 

Múbarak bolsyn toılaryń,

Muńsyz bolyńdar, týystar.

Qyzdaryń ósip qyrmyzy,

Uldaryń bolsyn tý ustar!

 

JOǴALǴAN ERLİK

 

Dosqa jaz, jaýǵa qahar, jany qaısar,

Alypty on úsh qatyn anyq aıtam.

Bolypty otyz bir ul, qyryq qyzy,

Ózi márt, ózi batyr Abylaı-han.

 

Qyńq etken ún estilmeı bir qatynnan,

Uldary jaýdy kórse birge atylǵan.

Qustar da ánin tıyp tyńdaıdy eken,

Qyzdardyń  jetse syńǵyr syrǵasynan.

 

Túledi kindiginen qansha qyran,

Bári de muragerler han taǵynan.

Dástúrin buzdy kelip darqan eldiń,

Zobalań keldi orys sarsha quldan.

 

Súıretken zeńbirekten ot búrikken,

Halyqtar bosyp-qashyp ketti úrikken.

Handyǵym qulap bara jatty sonda, –

Jalǵasyp kele jatqan kók túrikten.

 

«Úıretti» sosıalızm bilmeıtindeı,

Jylatty endi qaıta kúlmeıtindeı.

Erkektiń erkin baılap bir áıelge,

Jigitter ynjyq boldy pildeı-pildeı.

 

Tuqymyn ósirmedi kóp tásilmen,

Qoıdy ákep alystyryp otbasymen.

Qolyna qatyndardyń qamshy berip,

Erkekti jetektetti noqtasymen.

 

Sharttaryn jigit emes, qyz qoıady,

Babadaı bola almadyq biz baıaǵy.

Shektelip saıasatpen san jumystar,

Erlerdiń basyp turdy quzdy aıaǵy.

 

Adamǵa tolǵanymen qala qumdaı,

Áıteýir asyraıdy tamaǵyn jáı!

Jolyna sala almaıdy bir qatyndy,

          Alǵanmen on úsh qatyn han-Abylaı!

 

KELDİK TE SÚIİNDİK, KÓRDİK TE TÚŃİLDİK

 

Tákappardyń ómiri ókinishti qaıteıin,

Qıameti qıyn-aý, múshkil bolar áı, keıin!

Ózin Qudaı sanaıdy, maldanady ataǵyn,

Soǵyp alǵan músinin, áıgili etip áıkelin.

 

«Bilmeıdi – dep, sóıleıdi – eshkim Onyń bar-joǵyn»,

Orysshalap qosady ońdy-soldy «jargonyn».

Jetpis jeti jastamyn jeti qyrdan astym der, –

Janyn kórdim jadaǵaı, rýhy kedeı jarly onyń.

 

Tóbedeı bop tónip tur segiz qabat sar úıdeı,

Aqyly joq azǵannyń, jeti jasta sábıdeı.

Jaratqandy jazǵyryp til tıgizip tıiser,

Qor bolady-aý túbinde qoqys bolyp zar ıler...

 

Jaqyn kelip tyńdappyn, jan túrshigip shoshydym,

Qulaǵymdy tilgilep qulatardaı tosyn ún.

«Halyq ártis» – degeni – tantyq ań-qus eken ǵoı, –

Qaıdan keldim qasyna qanypezer osynyń!..

 

KESHEGİ KÚNNİŃ

 

Keshegi kúnniń nalasyn,

Kóńilden súrtip óshirdim.

Qazaqtyń qara balasyn,

Qasterlep halqym ósirdiń.

 

Keshegi kúnniń kir betin,

Aýdaryp ary qaıyrdym.

Kimderge jaryq, kimge tún?

Men úshin boldy qaıyrly!

 

Keshegi kúnniń uıatyn,

Jerledim qabir-aqymǵa.

Kóńilge sáýle quıatyn,

Týra jol berdiń aqynǵa.

 

Keshegi kúnniń lastyǵyn,

Aparyp aýlaq órtedim.

Qartaımas máńgi jas ǵylym, –

Qasıetti Quran-Kórkemim!!!

 

 

PESIMIZM

 

«Óleńiń pesımızm», – dediń, hanym,

Oı aıtyp erittińiz kóńil qaryn.

Asyǵyp alyp-ushqan jyr joq mende,

Salqyndaý jaratylǵan meniń qanym.

 

Aınalam asqynǵan dert tilim syrqat,

Bir óspe qabynady birin  sylysaq.

Basbarmaq buǵyp qaldy úni estilmeı,

Shynashaq án salady búgin shyrqap...

 

Jan kedeı bar tirshilik qaryn qamy,

Imanyń sypyrylyp aryq qaldy.

Alystap eki arasy halyq bılik, –

Ult úshin ýaıymym qalyńdady.

 

Áıgili Abylaı han kóshesinde,

Seıfýllın qulaǵyń sal qos esimge.

Tizilgen kilt kóterip áıelder júr,

Qyz jaldap namys bolsa tósesin be?

 

Han aty, aqyn aty dańqty esim,

Ákimder kúnde ótedi qaǵyp tósin.

Jezókshe bazary bar árbir kiltte,

Nápsimen ótkizetin qanyp keshin...

 

Sur bult bar aspanymda sóıleterdeı,

Oınaqtap júreıin be, oı kótermeı?

Oqypsyń óleńimdi rahmet!..

Qaıtedi pesımızm boı kótermeı!..

 

ALATAÝDYŃ QAIǴYDAN SHASHY AǴARDY

 

Almatyda bazarlar órtenýde,

Qapalanǵan qalyń jurt jer tebýde.

Tirshiligin bir sátte jalyn jalmap,

Qaıǵy jutyp, eńirep dert emýde...

 

Kópir qulap kenetten qaladaǵy,

Zardap shekti mert bolyp san adamy.

Úıde áıeldiń, túzde erdiń tynshy ketip,

Úreılerden tunshyǵyp shala jany...

 

Baraholka janady tún ishinde,

Baýyr-qolqa usaǵy, irisi de.

Qaǵysqanda túıeler shybyn jazym,

Qaramaıdy ólgenge-tirisine.

 

Saýdagerdiń kózinen qan aǵady,

Tirshiligi sol edi qaraǵany.

Súziskende ozbyrlar ot tutandy,

Az bolǵandaı alǵany, qanaǵany.

 

Eskermeıdi taǵdyryn buqaranyń,

Julqysqanda jaýyzdar jutar aryn.

Qamyn oılap halyqty qorǵaý turmaq,

Osy emes pe, ormandy butaǵanyń.

 

Qasaqana órt qoıyp úrkitedi,

Ondaı sumnyń bolmaıdy ulty-tegi.

Jylaǵan jurt jan-jaqqa bosyp ketti,

Qara kúıik qaldy ǵoı jurty-tóri...

 

Baraholka lapyldap otqa orandy,

Kórdi halyq shalqyǵan shoq-borandy.

Ár sumdyqtyń qalady syry ashylmaı,

Mylqaý qoǵam súrkeıli qap-qarańǵy!

 

Keptelý men lastaný, órtenýden,

Eń birinshi qala bul jerkenýde el.

Alataýdyń qaıǵydan shashy aǵardy,

Kóz jasy da qurǵady sher tógýden.

 

ANKARA ÁSERİ

 

Syrǵyǵan syr boıynan qalyń qosyn,

Aıdaǵan at-kólikpen malyn qosyp...

Jerorta teńizine jetemin dep, –

Túıipti shúberekke janyn qosyp...

 

Qozǵaldy kóshpendiler aýdarylyp,

Sý keshti, qumnan ótti, taýǵa kirip.

Eńsesin bıik ustap elin qurdy,

Saldy da sar dalada jaýǵa quryq.

 

Qaratty qamaldaryn halqymenen,

Baǵyndy qol qýsyryp san túmen el.

Azat bop Konstantın Islam boldy,

Birigý Osmanlyǵa shartymenen...

 

Syryń baı shejireli sherli meken,

Múminge muqym ettiń jerdi bóten.

Allany moıyndattyń adamdarǵa,

Búginge azyq boldy erlik-eseń!

 

Sol túrik qandas baýyr, qardashlarym,

Qaıyrly bolsyn qadam ár basqanyń.

Birliktiń týy bolsa bir qolyńda,

Jarqyldar bir qolyńda Aldaspanyń!

 

DÁÝİRDİŃ BİZ QALǴAMYZ KÚLKİSİNE

 

Oı aıtpa jeńiltektik til isinde,

Sóıleıdi ózi bolyp tirisinde.

Sol bolyp qalyptasyp shyǵady eken,

Shyn súıse qandaı ultty kim ishinde.

 

Túrine jáne onyń pasportyna,

Qaraýmen kóz jetpeıdi naq sortyna.

Ózgerip tili ketse, dini ketse,

Jaýlasar qaltasyna tas toltyra.

 

Sen ony qazaq deısiń ıip ákep,

Sińedi zamanadan mıyna tek.

Aıyrylyp eneginen pishilgender, –

Keshedi qatyn bolyp kúıin átek.

 

Átekti qalaı, qaıtip erkek deısiń?

Qarap kór qylymsyǵan elpek keıpin.

Dál sondaı máńgúrtter de mıdan ketken,

Azǵyndar uıaty joq selk etpeıtin!

 

Ózgeniń  qabyldasa tilin kúspen,

Al, búgin ózi qazar inin de ishten.

Ol endi saptan qalǵan múgedekteı,

Qazaqqa qosa almaısyń túrin kúshpen.

 

Ólgeni tirisinde anyq azap,

Degenge kúdigim bar qany qazaq.

Aıtamyn myń shúkirlik bolmysyma,

Qaıtseń de men qazaqpyn janym azat!

 

Jabysqan ǵasyr buryn halqyma dert,

Sorlaǵan sodan bastap saltym álek.

Sol ulttyń ókili bop shyǵady eken, –

Júrse eger qaısy tilde nan surap jep...

 

Eski ádet ultty bólý túr-túsine,

Baıqasaq kim bolýdyń kilti ishinde.

Jol bolsyn ańqaýlyqqa alyp qashqan, –

Dáýirdiń biz qalǵamyz kúlkisine!..

 

KÓSHEDE

 

Aspanda úsh kún qondy bult ashylmaı,

Zil salmaq salbyraıdy kir tasyndaı.

Kóktemgi jasyl dala jańa oıandy,

Kósh kerýen qonysyna tur tasynbaı.

 

Túrpideı qara jańbyr quıyldy kep,

Balaqqa balshyq juqty kıim kirlep.

Súıretken júrginshiniń aıaqtary,

Denesin artyp júrý qıyn mindet.

 

Sý aqty kóshelerdi kólmek etip,

Dóńgelek shashyratar endep ótip.

Qaǵazyn zeınetkerlik aldy búgin,

Qart kisi qyryq úsh jyl eńbek etip.

 

Sý keship týflımen asyǵynan,

Boıaǵan buıra-buıra shashy qylań.

Elpeńdep óte shyqty bórte elik qyz,

Kóz qysqan baǵdar shamnyń jasylynan.

 

Óńirin jel qaıyryp shapanynyń,

Aıtady tabıǵatqa apa muńyn.

Balanyń alyp júrer bireýi joq,

Syıy osy «batyr ana» ataǵynyń.

 

Sý ketip yzǵar ótti jon-arqadan,

Qyzyl da janyp qaldy jol ortadan.

Mersedes «dút-dút!» etip dúrse qoıdy,

Qalǵanda qaǵar edi sál artaman.

 

Taýda qar, oıda jańbyr seıilmedi,

Aq «Volga» yshqynsa da keıindedi.

Kósheden kózim kórgen kórinister,

Búgingi adamdardyń peıilderi... 

               

Dáýletbek Baıtursynuly