Ázerbaıjannyń Qazaqstandaǵy elshisi Rashad Mamedov Qazaqstan saıası zertteýler qaýymdastyǵynyń uıymdastyrýymen ótken kezdesýde Taýly Qarabah janjaly, taraptardyń ustanymy týraly qundy málimetterdi aıtty. Qamshy tilshisi elshi málimdemeleriniń tolyq nusqasyn usynyp otyr.
Ázerbaıjan Armenıanyń bir kúni soǵys ashatynyn bildi
Armenıaǵa demokrat dep sanalǵan Pashınán bılikke kelgen sátte, Ázerbaıjan basshylyǵynda eki el arasyndaǵy qarym-qatynas ońalar degen úmit paıda boldy. 30 jyl boıy qordalanǵan máseleni sheshýdiń oraıy týdy dep oıladyq. Basynda úmit aqtala bastalǵandaı edi. Óıtkeni ol shekaradan armándardy áketip, kelissóz júrgizýge nıetti ekenin bildirdi. Álemdegi ózge de elder sekildi eki ulttyń birge tatý ómir súrýiniń tásilderi men joldaryn tabatyndaı kórindi. Jańa bılik kelgende bári rettele me desek, kerisinshe áreketteri qatalyraq bola tústi. Qarabahty otarlaýǵa qatysqan eski saıası kúshter oǵan qysym jasap, aqyry ol barynsha bizge qarsy agresıalyq ustanymǵa kóshti.
Pashınán áskerı tujyrymdama jasady. Ol tujyrymdama boıynsha soǵys nátıjeleri zańdastyrylýǵa tıis. Iaǵnı, olar bir jerdi basyp alsa, ony álemdik uıymdar moıyndaýy kerek. Osylaısha armándar tarapynan genosıd jalǵasa berdi, jalǵasa berdi...
Alǵashynda 613 jazyqsyz adamdy óltirdi, 70 paıyzy áıelder men balalar. Keıin aımaqty "ázerbaıjandardan tazalaý" prosesi kezinde myńdaǵan adam qaza taýyp, ormandarda iz-tússiz joǵalyp jatty. Bárin tonady. Terıtorıamyzǵa etnıkalyq armándardy kirgizdi. Halyq aldynda sóz sóılegen Pashınan "Qarabah – bul Armenıa" dep núkte qoıdy. Sosyn Armenıanyń qorǵanys mınıstri "bizge jańa jerdi jaýlap alý úshin jańa soǵys kerek" dep aıtqany da esimizde. Armenıadaǵy ınaýgýrasıadan keıin Pashınán arandatýshylyqpen aınalysyp, mas kúıinde ázerbaıjansha bılep, halqymyzdyń namysyna tıdi. Saıasatkerdiń mundaı qadamǵa barýǵa qaqysy joq. Biz bul oqıǵalardy estigennen keıin, barlyǵyn habardar ettik, sonyń ishinde aqparatty Qazaqstanǵa da jetkizdik. Men ózim syrtqy ister mınıstrimen kezdesip, Armenıanyń soǵysqa daıyndalyp jatqanyn aıttym. Bizdiń prezıdent te BUU-ǵa málimedeme jasap, Armenıanyń soǵys ashqaly jatqanyn jetkizgen bolatyn. Barlyǵyn spýtnık arqyly kórip otyrmyz. Olarǵa kishigirim soǵys kerek. Maýsymda ma, tamyzda ma, áıteýir Armenıanyń bir kúni soǵys ashatynyn bildik. Biz oǵan 26 jyl daıyndalyp kelemiz. 26 jyl soǵysýdy qalamaıtynymyzdy dáleldeýmen kelemiz.
Qarabah qaqtyǵysyndaǵy Ázerbaıjan shyǵyny – 100 mlrd dollar
Qazirgi jaǵdaıdy ózderińiz de bilesizder. Armándar beıbit, tynysh jatqan qalaǵa shabýyl jasap jatyr...
2020 jyldyń 10 qazandaǵy jaǵdaıdyń ózinde 10 adam mert bolyp, 40-qa jýyǵy jaraqat alǵan. 17 qazanda 14 adam mert bolyp, 50-den astamy jaraqat alǵan. Armándar ázerbaıjandyq qarýly kúshterge tótep bere almaıtynyn biledi. Sol úshin olar túngi 2-3 terde bizdiń uıyqtap jatqan jazyqsyz halyqty atyp, tehnıkasyn tastap, qasha jóneledi.
Ázirbaıjan tarapy soǵys erejesine saı beıbit turǵyndarǵa tıisken emes. Al basqynshylar qalalar men aýdandardy, aýyldardy atqylaýda. Ganja men Badra qalasyndaǵy qatygez shabýyldy kórdińizder. Halyqaralyq uıymdar kelip, kassetalyq bombalar qoldanylǵanyn rastady. Bul aýyr qylmys. Balalar men áıelder kóz jumdy. Kóp adam múgedek bolyp qaldy. Armenıanyń áskerı-saıası basshylyǵy áskerı qylmystary úshin ǵana emes, barlyq oqtardy, qaıtys bolǵan, zardap shekkenderdi tirkep otyrǵan tıisti halyqaralyq uıymdar aldynda jaýap beredi. 27-28 qazan kúni armándardyń bomba laqtyryp, bizdiń 21 adamdy óltirgenin kóptegen halyqaralyq quqyq qorǵaý uıymdary rastap otyr. Bizge de Armenıanyń shabýylynan kelgen materıaldyq shyǵyndy esepteýge kóp jumystar jasaý kerek. Buzylǵan 1000 aýyl, 10 shaqty qala, aýdan ortalyqtary, mekemeler, barlyǵyn zańgerler esepteıdi. Armándar bári úshin jaýap beredi. Qazirdiń ózinde Ázerbaıjannyń shyǵyny, shamamen 100 mıllıard dollar.
Ázerbaıjanda antıreseılik saıasat joq
Keńes odaǵynyń quramynda bolǵandyqtan, bizdiń uzaq jylǵy tarıhymyz Reseımen baılanysty. Keńes odaǵy taraǵannan keıin ózge elder sıaqty Ázerbaıjannyń da memlekettik basqarý nemese halyqaralyq qatynastar jóninen eshbir tájirıbesi bolmaǵan. Sodan keıin Armenıa basqynshylyq jasap, qysqa ǵana ýaqytta bizdiń kórshiles eldermen qarym-qatynasymyzdy buzdy. Degenmen, Ázerbaıjan táýelsizdik alǵannan bastap syrtqy saıasatyn saýatty júrgizip kele jatqan el. Al qazirgi jaǵdaıda Taýly Qarabahtyń bizge tıesili jer ekenine búkil halyqaralyq uıymdar sekildi, Reseı de kúmán keltirmeıdi jáne Armenıamen bolyp jatqan qaqtyǵysymyzǵa aralaspaıdy. Biz Armenıa Reseı Federasıasynyń áskerı blogyna kiretinin, ekonomıkalyq odaq ekenin túsinemiz. Sondyqtan ekonomıkalyq ta, mádenı de baılanystarymyz jaqsy, turaqty.
Ázerbaıjannyń Túrkıamen qarym-qatynasy jaqsy bolsa, ol – Reseımen arasy durys emes degendi bildirmeıdi. Biz belgili bir elmen, basqa elge qarsy turý úshin birigeıin dep jatqan joqpyz. Biraq Reseıdiń BAQ betterindegi materıaldarda "Armenıa men Ázerbaıjan arasynda atys-shabys boldy" degendeı aqparat taratylady. Shyn máninde Armenıa túngi ýaqytta balıstıkalyq bombalar laqtyryp, 21 adamymyzdy mert qyldy. Ony eshkim jazyp jatqan joq. Aqparattyq saıasat qaıda jatyr? Biz Reseıdiń pozısıasyn durys dep oılaımyz, sebebi ekijaqty turaqty balans saqtap tur. Al Ázerbaıjanda antırseılik saıasat joq. Shynynda, Reseı Ázirbaıjanǵa jaý emes.
Eki yqpaldy memleket retinde Túrkıa men Reseıdiń syrtqy ister mınıstrligimen de, prezıdentterimen de baılanys ustap otyrmyz.
Armándyqtardyń bizdiń áskerge tótep beretin shamasy joq
Ázerbaıjan óziniń kishkentaı aýqymyna qaramastan 2000 jyldary kóp aqsha taba bastady. Bizdiń jalpy aýmaqtyń 20 paıyzy akkýpasıalanyp jatyr. Bizdiń áskerimiz Túrkıada bilim alady. Jasyratyny joq Ázerbaıjandaǵy orta jáne joǵary áskerı mektepterde urys júrgizý taktıkasy, tehnıka jáne tipti buıryq berýge deıin túrik áskerleriniń usynǵan modeli boıynsha oqytady. Keıde "Túrkıa áskeri Qarabaqta soǵysyp júr" degendi estigen sátte kúlkimiz keledi. Eger bizdiń áskerimiz týra Túrkıanyń áskerindeı bolsa, onda bizge túrik áskeri nege kerek?
Biz táýelsizdik alǵaly beri jaqsy qarýlanǵan, tehnologıasy damyǵan, mobıldi, 100 myńdyq ásker jasaqtaı aldyq. Iaǵnı bizdiń eldiń múddesine saı ásker daıyndap shyǵardyq.
HHİ ǵasyrdyń soǵysy múldem basqa tehnıkalar men qarýdy talap etedi. Qazir HHİ ǵasyrdyń áskeri men HH ǵasyrdyń áskeri soǵysyp jatyr dep senimdi aıta alamyn. Sebebi, armándyqtardyń bizdiń áskerge tótep beretin shamasy joq.
Biz óz qarýly kúshterimizge 26 mıllıard dollar ınvestısıa quıdyq. Bul – búkil Armenıanyń 10 jyldyq búdjeti. Barlyq áskerı býyndy daıyndadyq. Qazir Armenıanyń aýmaǵynda óziniń áskeri joq. Olardyń barlyq shekarasyn kelisimge sáıkes reseılik ásker qorǵap tur. Ózderiniń elinde qaýip bolmaǵasyn, bar áskerin bizdiń aýmaqqa kirgizip qoıǵan. Búgingi kúnge deıin resmı túrde Taýly Qarabahtaǵy 2.7 mlrd dollar bolatyn jaýdyń tehnıkasyn joıdyq. Bul shyǵyndy Armenıanyń shyǵyny deýge kelmeıdi. Sebebi, olarǵa bul qarý-jaraqtardy Kavkazdaǵy balansty saqtap turý úshin alpaýyt elder qaıtarymsyz syıǵa tartqan. Búginge deıin kún saıyn Ázerbaıjan okýpasıadan arylmaýy úshin dep Arab elderi, Fransıa, Reseı, t.b elder olarǵa qarý-jaraq jetkizip turady. Kóptegen elder bul qaqtyǵysta jeńgen de, jeńilgen de tarap bolmaıtyndaı, Ázerbaıjandy toqtatqysy keledi. Nege? Ázerbaıjannyń 20 paıyz aýmaǵyna basyp kirgende armándardy nege eshkim toqtatpady? Eshkim jaýap bere almaıdy. BUU Qaýipsizdik Keńesiniń qararyn oryndap jatqan Ázerbaıjandy nege toqtatady?
Armándar da, ázerbaıjandar da balalaryn ólimge jiberip jatyr
Taýly Qarabahtaǵy qaqtyǵys – ázerbaıjandarǵa jer úshin, al armándarǵa okýpasıalyq soǵys. Túsindirip kóreıin. Bizdiń fronttaǵy ásker, generaldarǵa deıin óz jerin qaıtaryp alǵysy keledi. Al armándar úshin bul okýpasıalyq soǵys. Olar tipti Taýly Qarabah úshin emes, birde-bir armán meken etpegen sonyń aınalasyndaǵy aýmaq úshin soǵysyp jatqanyn túsinbeıdi.
Armándyq analar balalaryn ózge eldiń terıtorıasyna ólimge jiberip jatyr. Jaqynda bir vıdeo kórdim. 80 jastaǵy áje óziniń nemeresine qasqyr sıaqty jaýyńdy ońdyrmaýyń kerek dep aıtyp jatyr. Jerińdi armándardan bosatpaı qaıtpa dep úıretip jatyr. Túsinip otyrsyzdar ma?! Bizdiń analar abaıla, ózińe saq bol demeıdi, "jerińdi azat etpeı qaıtpa" dep jiberip jatyr.
Halqymyz 30 jyl boıy uıatqa qalyp keledi. Bizdiń ásker eshqashan ózge eldiń aýmaǵyna basyp kirgen emes. Ózge eldi naqaqtan naqaq qyrǵan emes. Óz jerimizdi qaıtaramyz dep 30 jyl boıy kúresip kelemiz.
Ázerbaıjan – óz ekonomıkasyna 250 mıllıard dollar quıǵan
Ázerbaıjan – zaıyrly, zamanaýı, ekonomıkasy damyǵan, myqty áskeri bar, baı memleket. Dýbaıdan ádemi. Jańa joldar, týrısik ortalyqtar, jumys oryndary ashyldy. Sondyqtan biz ózimizge senimdimiz.
Sonymen qatar, Ázerbaıjan – óz ekonomıkasyna 250 mıllıard dollar ınvestısıa quıǵan el. Bul qyrýar qarjy. Aýmaǵy bizden 36 ese kóp Qazaqstannyń ózi táýelsizdik alǵannan beri ekonomıkasyna 300 mıllıard dollar ınvestısıa quıǵan. Ázerbaıjan – postkeńestik elderdiń ishindegi táýelsiz saıasat júrgizetin jalǵyz el.
Qarabah úshin soǵys bizdi ult retinde uıystyrdy
Soǵys bizdi ult retinde uıystyra bildi. 40-tan astam partıa bir mezette prezıdenttiń mańaıyna toptasty. Óıtkeni bul "Otan soǵysy" ekenin jaqsy biledi.
Qazir antıázerbaıjandyq propaganda júrip jatyr. Álemdegi BAQ betterinde halqymyzdy qyrylyp jatqan sorly etip kórsetip jatyr. Al armándar Ázerbaıjan men Túrkıa sıaqty musylman elderdiń qyspaǵynda jalǵyz qalǵan hrıstıandar sıaqty kórsetilip jatyr. Munda dinniń esh qatysy joq.
Qazir bizdiń áskerimiz 4 aýdandy tolyq azat etti. 3 aýdan jartylaı azat etildi. Biz soltústiktegi barlyq bıiktikti qolymyzǵa aldyq. Ol bıiktikter arqyly Qarabahty baqylaý ońaı. Ásker óz jerin azat etýge baryn salyp jatyr.
Eger Armenıa óz áskerin bizdiń elden shyǵaratyn bolsa, biz ózimizdiń áskerı qımyldarymyzdy toqtatýǵa daıynbyz. Armenıa bulaı jasaýǵa nıetti emes. Bir tarapty beıbit kelisim bolmaıtynyn bilesizder. Eki tarap kelisimge kelmeı otyrǵandyqtan, soǵys qımyldary toqtamaıdy. Degenmen, bir kúni terıtorıamyzdy tazartýdy bastaıtynymyz anyq. Armenıanyń óz áskerlerin bizdiń terıtorıadan alyp keterine jáne beıbit kelisimniń bolaryna senemiz. Bizdi qoldaǵan ár qazaq baýyrymyzǵa alǵys aıtamyz. Óıtkeni erteń qaqtyǵys bitip, beıbitshilik kelgen sátte, "syn saǵatta bizdi kim qoldady" dep jan-jaǵymyzǵa qaraımyz. Biz álemdegi 10 iri eldiń qatarynda Qazaqstan baryna qýanyshtymyz, bul – jalpy qazaqtardyń ǵana emes, túrkiniń maqtanyshy. Ázirbaıjan eshkimge jaý emes, biz óz jerimizdi qaıtarýdamyz. Ol BUU-nyń rezolúsıasyna saı. Soǵys bitip, jerimizdi qaıtaryp, óz ólkemizde tynyshtyq ornaýyn qalaımyz.
Taýly Qarabah qaqtyǵysy týraly oqyrmanǵa qysqasha túsinik
Taýly Qarabah – Ázerbaıjan Respýblıkasy aýmaǵyndaǵy, eshqandaı elmen shektespeıtin avtonomıalyq oblys. Bul aımaqta 27 qyrkúıekten beri qaqtyǵys jalǵasyp keledi. Eki tarap janjaldyń bastalýyna birin-biri kinálaıdy.
1992-1994 jyldary Armenıa aımaqta etnıkalyq armándardyń turyp jatqanyn jeleý etip ásker kúshimen Taýly Qarabah ólkesi men irgeles jatqan jeti aýdannyń jerin basyp alǵan. Akkýpasıalanǵan jer Ázerbaıjan terıtorıasynyń 20 paıyzyn quraıdy. Ol sátte Taýly Qarabahta 170 myń azamattyń 130 myńy armándar, qalǵany ázerbaıjandar edi.
1994 jyly oblysta oq atýdy toqtatý týraly kelisim jasalar sátte Ázerbaıjan jerine mıllıonǵa jýyq bosqyn kelgen.
1994 jyldan beri atalǵan aımaqqa qatysty kelissózder AQSH, Fransıa, Reseı teńtóraǵalary sanalatyn OBSE-niń Mınsk toby degen atpen jalǵasyp keledi.
Oqı otyryńyz:
♦ Ázirbaıjannyń Qazaqstandaǵy elshisi: Halqymyz 30 jyl boıy uıatqa qalyp keled
