Keshe QR Premer-mınıstriniń orynbasary Berdibek Mashbekuly Saparbaev QR Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń 4 jyldyq atqarǵan sharýalary men reformalaryna qatysty óziniń synı pikirin aıtqanyn srapqa salǵan bolatynbyz. Materıaldy oqyrman nazaryna usyný barysynda B. Saparbaevtyń A. Sárinjipovke keltirgen faktilerine qarapaıym jurt tań qalmasy anyq ekenin bilip otyrdyq. Nege?
Vıse-premer óz sózinde «Bizdiń kolejder men joǵarǵy oqý oryndaryn támamdaǵan jas mamandarymyzdyń 37 paıyzdan astamy jumyssyzdar sanatynda. Sonda biz kimderdi daıarlap jatyrmyz? Osy máseleni qashanǵy aıta berýimiz kerek, Aslan Bákenuly? » dep kórsetken. Al osy memlekettiń joǵarǵy oqý ornyn támamdaǵan adam retinde, atap aıtqan 37 paıyzdyń ne úshin jumyssyz júrgenin túsiný qıyn emes. Kez kelgen oqý orny mektep bitirýshini óz mekemesine qabyldarda sapaly bilim men qyzmetke turyp ketý týraly kepildik beremiz dep jarnama jasaıdy. Byltyrǵy jyly bitirgen túlekterimizdiń 99 % (100 dep aıtýdan yńǵaısyzdanatyn bolýy kerek) jumysqa turdy dep aıtyp, aldyńyzǵa málimet kórsetedi. Qujat júzinde dál solaı. Bitirýshilerdiń barlyǵy derlik jumysqa turǵandyǵy týraly anyqtama alyp kelip bergen. Ol anyqtamalar qaıdan shyqty? Belgili bir mekemelerdiń móri bar anyqtamany bitirýshi stýdent jerden shuqysa da taýyp alyp kelýi tıis. Áıtpese dıplom qorǵaýǵa jiberilmeıdi. Jiberilse de, álgi anyqtamany bermeıinshe stýdenttiń qolyna dıplomdy bermeı ustap otyrýǵa bolady. Bizdiń bilim júıesinde osyndaı keleńsiz jaıt bar. Tórt jyl boıy ter tókken dıplomdy alý úshin jerdi shuqyp tapsa da, aqsha usynsa da stýdent anyqtamany taýyp beredi. Osylaısha oqý ornynyń stýdenti «suranysqa saı», oqýyn bitire salyp «jumysqa turǵan» maman bolyp shyǵa keledi. Bizdiń elde jyl saıyn bilim alý úshin memlekettik granttar bólinip otyrady. Biraq soǵan saı dıplomy bar jumyssyzdar sany kóbeıip kele jatyr. Nege bizde jumyssyzdar sany óte kóp? Sebebi kásiporyndar sany tym az. İsher as pen kıer kıimdi syrttan tasyp jatyrmyz. Qapelimde memlekette tótenshe jaǵdaı oryn ala qalsa (ushaq qulap, geptıl shashylyp degendeı) syrttan maman shaqyramyz. Onda nesine memlekettiń aqshasyn ysyrap etip mamandar daıyndaımyz, osy biz?
Bolondyq deklarasıaǵa sáıkes dısertasıa qorǵaıtyn árbir magıstranttyń eki maqalasy Impákt-fáktorly jýrnalda jaryq kórýi tıis. Bunyń ózi ǵylymdaǵy kóz boıaýshylyq. Sebebi magıstranttyń mindetinde mundaı talap joq. Batystyń ondaı jýrnaldary ǵylymı izdenýshiniń ózine ǵylymı materıaldy jarálaýyna zárý. Al bizde kerisinshe. Ǵylymı mańyzdy jýrnaldarǵa aqsha tyqqylap jatyp materıaldy jaryqqa shyǵarýǵa bolady. Al ǵylymı materıalyń jaryqqa shyqpaǵan eken, ǵylymı jumysyńyzdy qorǵaı almaısyń. Sonda biz ǵylymdy da kózboıaýshylyqpen jasaıtyn bolǵanymyz ba? Bizdiń elde bireý doktorlyq deńgeıge jetipti dese, oǵan onsha qurmetpen qaramaımyz. Sebebi onyń ǵylymǵa berilip, kóz maıyn taýysyp arhıvte otyrǵanyna kúmánmen qaraımyz. Biz bilim men ǵylymdy qurmettemeıtin dárejege jetkenbiz. Endeshe bilimdi adamdy da qurmetteýimiz ekitalaı. Bizdiń elde bilim alýǵa adamdar talpynady. Sońǵy sıyryn satsa da, qazaq balasyn oqytqysy keledi. Biraq beriletin bilim aýyldaǵy aǵaıynnyń aýzynan aqty aıyryp, aıran-sútsiz otyrýyna tatı ma?Álem nanotehnologıany kúndelikti turmysynyń bir bólshegine aınaldyryp úlgerdi. Al biz nanotehnologıa degenimiz ne, oıbaı ony ıgerý kerek eken degen uranmen júrmiz. Bilim júıesindegi osyndaı keleńsizdikterge reforma jasalmaı, biz bilimdi ult bola almaımyz. «Ǵylym tappaı maqtanyp» qashanǵy júrer ekenbiz?
Aınur Tóleý
