Sońǵy ýaqytta qazaq tilinde qyzmet alý quqyǵyn mádenıetti túrde talap etýshi jekelegen azamattar men bastamashyl top qatary artyp keledi.
Mańǵystaýlyq belsendi Qýanysh Edilhantegi facebook-te qazaqsha jazbaıtyndardyń dostyǵyn qabyldamaıtynyn, orys tilinde jazatyn qazaqtardyń posttaryna unatý belgisin baspaıtynyn, pikir de qaldyrmaıtynyn aıtady. Munysyn ol "qazaq tilin damytý baǵytynda ózimshe kúresken túrim" dep túsindiredi.
– Basqa qolymnan ne keledi? Ásirese tikeleı efır degender túgelge jýyq osynda oryssha júredi. Ózderinshe bıliktegilerge túsinikti bolsyn degenderi shyǵar? Ondaılardy tipti tyńdaǵym kelmeıdi, birden óshirem. Barshańyzdy da osylaı isteýge shaqyram. Eger laık qoıylmasa, pikir jazylmasa, onda orys tildi kontent birtindep fb betinen joıylýy tıis. Eń bolmaǵanda azaıady. Soǵan birlesip qol jetkizeıik, – dep jelidegi dostaryn da osy naýqanǵa shaqyrǵan bolatyn.
Belsendi Mańǵystaý jurty negizinen qazaqtildi ekenine qaramastan, Aqtaýda oryssha sóıleıtinder, oryssha sóıleýge tyrysatyndar az emestigin jetkizdi. Onyń pikirinshe, buǵan bıliktiń orystildi bolýy áser etip otyr.
Qýanysh Edilhantegi mundaı úrdistiń beleń alýyna úıde alǵan tárbıede de yqpal etedi dep sanaıdy.
– Árbir qazaq ózin patrıotpyn dep sezinse, olaı bolmas edi. Balalarǵa oryssha mýltfılmder kórsetý balalardy orystandyryp jatyr. Youtube-ty ashyp qalsań, oryssha tolyp tur. Tv da solaı. Kóshede bir-birimen oınaǵanda da oryssha sóıleıdi sosyn. Mýltıktegi keıipkerlerge elikteıdi. Eń aldymen búkil mýltıkterdi qazaqshaǵa aýdarý kerek. Onsyz urpaqtan aıyrylamyz. Mundaıda halyq jappaı qoldamasa, jeke adamnyń kúresi eshteńe sheshpeıdi. Meniń bul kúresim kóp bolsa bir-eki, onshaqty adamdy raıynan qaıtarǵan shyǵar, biraq ol ne bolady? Qazaq tili úshin jappaı kúresý kerek. Onsyz kesh bolady, – deıdi ol.
Al belsendi Rýza Beısenbaıtegi sońǵy ýaqytta halyqtyń ulttyq sana-sezimi oıanyp jatqanyn baıqaǵan. Birneshe jyldan beri qoǵamdyq orynda qazaqsha qyzmetti talap etip júrgen belsendi buryn qazaq tilinde qyzmet suraýshylarǵa qatysty ara-tura óreskel zań buzýshylyqtar bolyp turǵanyn, qazir ondaı áreketer joq ekenin aıtady.
– Meni buryn osy til úshin, qazaq tilin talap etkenim úshin 4 ret uryp-jyqqan bolatyn. Qazir ondaı óreskeldik azaıǵan. Sońǵy ýaqytta, áleýmettik jeliniń kómegimen kóp adam qoǵamdyq ortada qazaq tilin talap etýde. Til maıdany degen uıym bar. Qarapaıym adamdarda da tilge degen qurmeti artyp jatyr. Dese de saýda oryndarda satýshy ózge ulttan bolsa, áńgimeni "Zdravstvýıte"-men bastaıdyn óz qazaqtarymyz áli kóp. Tipti keı qarakózdilerimiz ulttyq sana-sezimnen jurdaı. Eshkimdi renjitkim kelmeıdi, biraq aqıqaty solaı. Ár azamattyń óz ultynyń aldynda paryzy bolýy kerek dep sanaımyn. Qazaq bolyp jaraldy ma, qazaqqa tıtteı de bolsyn kómegin tıgizýi kerek. Men solaı oılaımyn. Ár qazaqta qojaıyndyq sezim bolýy kerek. Bul – meniń elim, meniń jerim, ana tilimiz – qazaq tili. Osynda turatyn ár azamat qazaq tilinde sóıleýi kerek. Ózin osy eldiń parıoty sezinetin adam orys, eýropa pishindes azamatty "qazaq tiline úıreteıinshi", "qajettilik týdyraıynshy" dep oılanýy kerek. Kóp qazaqtyń osyǵan batyly jetpeıdi, – deıdi belsendi.
Almaty oblysy Narynqul aýdanynyń týmasy Nına Pereıma "úırenemin degenge qazaq tili óte ońaı" deıdi.
– Es bilgeli qazaq tilin jaqsy bilemin. Óıtkeni kórshilerim, qurbylarymnyń barlyǵy qazaq boldy. Áli kúnge deıin, qazaq tili meniń ana tilim sekildi. Keıde oryssha sóılegende túsinbeı qalamyn. Ulty qazaq bola tura ana tilin bilmeıtinderdi túsinbeımin, úırenemin degenge qazaq tili óte ońaı, – dep atap ótti ol.
Latvıada turatyn Aızat Serikbaeva ol jaqta orystildiler kóp bolsa da, qyzmetke turý úshin latysh tilin bilý mindetti ekenin aıtady.
– Latyshtar týǵan tilin asa qatty qurmetteıdi. Tipti jergilikti tildi bilmeıtin týrıserge de óz tilderinde jaýap qaıtarady. Dúken, saýda oryndarynda da memlekettik tilde qyzmet kórsetedi, – deıdi Aızat Serikbaeva.
Fransıada jumys isteıtin Erdaýlet Alǵıbaı jergilikti halyqtyń kóbi aǵylshyn tilin biletinimen, fransýzsha sóıleıtin sheteldikterdi erekshe qurmettep, yqylasy da artatynyn baıqaǵan.
Al Qazaqstanda qazaqsha qyzmetti talap etpeý, suramaý qazaqsha sóıleýge tartyný sekildi áreketterdi psıholog Jaras Seıitnur qazaq halqynyń quldyq sanadan áli shyǵa qoımaǵanymen baılanystyrady.
– Reseı patshalyǵynyń, artynsha Keńes odaǵynyń qaramaǵynda bolǵan elimiz áli kúnge deıin quldyq sanadan tolyq aryla almady. Qazaqsha sóıleýdi suraý, qyzmettiń qazaqsha kórsetilýin mádenıetti túrde talap etý oǵash nárse emestigin, tipti qajet ekenin áli jete uǵynǵan joqpyz. Azamattar Qazaqstan óziniń týǵan jeri bolsa da, ózderin tolyqtaı osy eldiń qojaıyny sezinbeıdi. Bul – tatalıtarlyq rejımniń teris saldary. Quldyq sanadan arylýǵa birshama ýaqyt qajet. Táýelsizdigimizdi alǵanymyzǵa 30 jyl toldy. Osy ýaqyt ishinde bizde jańa tolqyn ósip keledi. Olardyń sanalarynda bul – bizdiń el, bizdiń jer, ana tilimiz – qazaq tili degen túsinik baıqalady. Eger ishki, syrtqy kedergi bolmasa, bul úrdis tabıǵı jolmen jalǵasyp, qazaq halqy birtindep quldyq sanadan tolyq arylady. Bul úrdistiń jyldym júrýine úkimet ıdeologıalyq, saıası-mádenı tetikter turǵysynan áser ete alady, – deıdi psıholog.
Pikir qaldyrý