Jer astyndaǵy gaz qoımasy (JGQ) degende, kóz aldymyzǵa jerge kómilgen sısternalar, tankerler nemese taǵy da sondaı úlken rezervýarlar (ydystar) elesteıtini ras. Bul týraly Qamshy portaly Aıqyn-aqparatqa silteme jasaı otyryp habarlaıdy.

Alaıda, bul qoımalar ondaı emes, syǵymdalǵan gaz eshqandaı ydyssyz jer astynda saqtalady. Eger ol tesik taýyp, syrtqa shyǵa bastasa, ne bolmaq? Jalpy, gaz saqtaıtyn jerasty qoımasy degenimiz ne? Oǵan jaýapty elimizdegi gaz qoımalarynyń biri týraly jazylǵan tómendegi áńgimemizden taba alasyz.  

Qazaqstanda jer astyndaǵy gaz qoıma­lary úsheý – ońtústik Qazaqstan oblysyndaǵy «Pol­toraskıı» qoımasy, Jambyl ob­ly­syn­daǵy «Aqyrtóbe» jáne biri Aqtóbe oblysynda or­nalasqan «Bozoı». Olarda saqtalatyn bel­sendi gazdyń jıyntyǵy 4,65 mlrd tekshe metr­di quraıdy. Bul gaz qoımalaryn otandyq já­ne sheteldik gaz naryǵynda memlekettiń múd­desine jumys isteıtin, Qazaqstandaǵy ne­gizgi gaz energetıkalyq jáne gaz tasymaldaý kompanıasy bolyp tabylatyn gaz jáne gaz­ben qamtamasyz etý salasyndaǵy otandyq ope­rator «QazTransGaz» AQ basqarady. Qaz­Trans­Gaz ortaazıalyq óńirde iri gaz tasy­mal­daý jelisi jáne ishki naryqty gazben qam­ta­ma­syz etetin biryńǵaı jelisi bar tu­­­tyný­shylarǵa gazdy jetkizetin senimdi kompanıa búginde je­rasty gaz qoımalary júıesin damytýmen bel­sendi aınalysyp jatyr. Qazirgi kezde jumys istep turǵan saqtaý obektileriniń es­kirgenin eskere otyryp, onyń qýattylyǵyn art­tyrý, rekonstrýksıa jasaý, tehnıkalyq jańartý – kompanıanyń strategıalyq min­detteriniń biri bolyp tabylady. 
Bıylǵy jyly gazdy jer astynda saq­taý­dyń álemdik tájirıbesine 100 jyl tolypty, al Ońtústik Qazaqstan oblysynda ornalasqan “Poltoraskıı» jerasty gaz qoımasynyń 50 jyldyq mereıtoıy soǵan tuspa-tus kelip otyr. Jerasty gaz qoımasynyń qyzmet etýi­ne tabıǵı jer qyrtysy paıdalanylady. «Pol­toraskıı» JGQ ornalasqan jerdiń qyr­tysy gaz saqtaýǵa óte yńǵaıly, jer a­s­tyn­daǵy tabıǵı ydysta gaz shyǵatyn ıne­niń kózindeı tesik nemese eshqandaı syzat joq. Osy jaǵynan alǵanda, bul qoıma álemdegi gaz saqtaıtyn eń senimdi tabıǵı ydystardyń biri bolyp tabylady. Elimizdegi osyndaı senimdi jerasty gaz qoımasynyń paıdalanylyp jatqanyna bıyl 50 jyl bolypty. 
Jerdiń astynan gaz saqtaıtyn qoıma ja­saıtyn oryn tabý úshin jer qyrtysyndaǵy gaz nemese sý jatqan beldeýdi tabý kerektigi bel­gili. Jerdi tesip shyǵatyn artezıan sýla­ry­nyń qandaı kúshti qysymmen atqylaı­ty­nyn bárimiz bilemiz. Demek, sol jerden se­nim­di gaz saqtaıtyn qoıma jasaýǵa múmkindik bar. Geologtar osyndaı jerlerdi tabady, al gaz salasyndaǵylar ondaǵy sýdy alyp, or­ny­na gaz toltyrady. Ótken ǵasyrdyń alpy­syn­shy jyldarynyń basynda geologtar gaz qoı­­masyn jasaıtyn osyndaı jer izdedi. 1961-1965 jyldar aralyǵynda qazirgi Pol­to­­raskıı JGQ turǵan aýmaqta 35 barlaý sk­va­­jı­nalary burǵylanǵan eken. Sodan alynǵan geo­logıalyq málimetter boıynsha Polto­ras­kıı qurylymyndaǵy, qazirge deıin syǵym­da­lǵan gaz jiberetin qoıma turǵan Shanaq kol­lektor-qyrtysy anyqtaldy. Bul qandaı qoı­ma deısiz ǵoı? Bul – qıyrshyq tas, qum men kerish aralas bosań qabat. Álgi qa­bat­tar bir-birine aýa ótkizbeıtin kerish qyr­tystary ar­qyly ushtasyp jatyr. Mamandar­dyń aıtýynsha, Shanaq kolektor-qyrtysy qura­my boıynsha óte kúrdeli geologıalyq qury­lym, sondyqtan ony gaz saqtaýǵa paıda­lanǵanda muqıat bolý kerek. 
Jerdiń bul qyrtysyn gaz saqtaıtyn qoı­maǵa aınaldyrý úshin kóp jumystar isteldi. Onyń qanshalyqty aýqymdy ekendigin jet­kizý úshin 99 skvajınanyń burǵylanǵanyn aıt­sa da bolady. Al olardan basqa qanshama qu­rylystar júrgizildi. Poltoraskıı JGQ ju­mysyn 1965 jyly, qoımaǵa tájirıbelik-ón­diristik gazdy jibergen kúnnen bastady. Al­ǵashynda qoımaǵa tek gazdy ǵana aıdady. Oǵan óte kóp gaz jiberý kerek boldy, óıtkeni qa­jetti qymysdy týdyrý úshin gazdyń bir bó­ligi kolektor-qyrtysyna toltyryldy. Bul gaz  «býferlik gaz» dep ataldy. Onyń kóle­mi qoımaǵa jiberilgen gazdyń shamamen jar­ty­syn quraıdy. JGQ shyǵarylatyn gaz «bel­sendi gaz» nemese «jumysshy gaz» dep ata­lady. 
Qoımanyń úzdiksiz jumys isteýi úshin ta­ǵy eki jyl qajet boldy. Tek 1967 jyly ǵa­na gaz qoımasynyń sıkldyq paıdalaný jumysy bastaldy, bul degenimiz – gazdy jer astyna sıkldyq aıdaý jáne sıkldyq shyǵarý. Gaz saqtalatyn jer qyrtysynyń tereńdigi 400 metrden 700 metr deńgeıde. Odan alynatyn belsendi kólem 350 mln tekshe metrdi quraıdy. Poltoraskıı JGQ sodan beri óziniń qoryn­da­ǵy gazben qys mezgilderinde de birdeı mól­sher­de qazaqstandyqtardy gazben qamtamasyz etip, úzbeı qyzmet atqaryp keledi. 
Endi jerasty gaz qoımalary ne úshin qa­jet degen máselege keleıik. Poltoraskıı JGQ negizgi mindeti maýsymdyq gaz tutynýdy ret­teıtin atrategıalyq obekt bolyp taby­la­dy. Máselen, halyq jazǵy kezde gazdy az paı­dalanady, al qysta suıyq otyn kóp ja­ǵylady. Qatty sýyq bolǵan kezderde Shym­kent jáne Ońtústik Qazaqstan oblysynyń bi­raz bóligin gazben qamtamasyz etip otyrǵan Ózbekstan gaz jiberýdi azaıtady, óıtkeni óz­de­rine gaz jetispeıdi. Qazaqstandyq gaz sa­la­synyń qyzmetkerleri «Bizde sýyq bolsa bola bersin, tek Tashkentte aýa raıy jyly bolyp tursyn» dep qaljyńdaıtyny sondyqtan. Qystyń sýyǵynda Poltoraskıı JGQ-dan  gaz berile bastaıdy. Sóıtip, qysymnyń kúrt azaıyp-kóbeıýin kótermeıtin, tutyný­shy­lardy birqalypty gazben qamtamasyz etip oty­ratyn gaz tasymaldaý júıesiniń qalypty ju­mys isteýin qamtamasyz etedi.
Qazaqstandyqtar qysqy ýaqytta gazdy emin-erkin paıdalaný úshin Poltoraskıı JGQ jaz kezinde qarqyndy jumys isteıdi. Qoımaǵa gaz toltyrýmen aınalysady, al bul – óte kúrdeli jáne qaýipti jumys. Jer ústindegi qubyrdaǵy qysym qalyptan asyp ketpeýi, skvajına men gaz aıdaıtyn apparatty únemi qa­daǵalap otyrý kerek. Sál qatelik ketse, onyń arty apatqa soqtyrady. Al endi sál ǵa­na ushqyn tússe, onyń nege aparatyny bel­gili. Gaz fakeli – óte qaterli apat. Sondyqtan gaz salasynyń qyzmetkerleriniń basty qaǵı­dalary – senimdilik jáne qaýipsizdik. Polto­raskıı  JGQ barlyq skvajınalar tekseril­gen jáne paıdalanýǵa ruqsat bar. Kúrdeli já­ne aǵymdaǵy jóndeý boıynsha jumystar jyl saıyn júrgiziledi. Apattan qutqarý qyz­me­ti­men birlesip burqaqtarǵa qarsy qaýip­sizdiktiń aldyn alý jumystaryn jasaıdy. Munda bi­lik­ti mamandar jumys isteıdi, soǵan qara­mas­tan olardyń biliktilikterin kóterý boıynsha únemi oqý kýrstarynan ótedi. «GAZPROM – VNIIGAZ» tabıǵı gazdy zert­teý ınstıtýty avtorlyq qadaǵalaý jasap, qoı­many paıdalaný jóninde keńes berip oty­rady. 
Paıdalanylatyn qural-jabdyqtardyń sapa­syna qatty kóńil bólinedi. Qazirgi kezde «QazTransGaz» AQ tehnıkalyq jabdyqtaý jáne obektilerdi avtomattandyrý boıynsha belsendi jumystar atqarylyp jatyr. Polto­raskıı JGQ táýliktik ónimdiligin arttyrý úshin aýqymdy jumystar júrgizildi – búgingi za­mannyń talabyna saı zamanaýı qural-jab­dyqtar paıdalanylǵan jańa gaz retteýshi pýnkt salyndy, jańa skvajınalar qosyldy. 
Qysqasha aıtqanda, búkil energıa júıe­siniń strategıalyq obektisi retinde Qazaq­stan­nyń jerasty gaz qoımasy elimizdiń ener­­­getıkalyq qaýipsizdigin qamtamasyz ete­tin senimdi bóligi bolyp tabylady. So­ny­men qatar qazirgi kezde jerasty gaz qoı­ma­lary álemdik deńgeıde damý ústinde ekendigin es­ker­sek, QazTransGaz aýmaǵynan tabıǵı gaz tranzıti ótetin ımporttaýshy eldermen osy sala boıynsha qarym-qatynastaryn jaq­sartyp, yntymaqtasýda.