Qazaq halqy qashanda óz tynyshtyǵyn qadirlegen el. Desek te, halyq mıtıńke erikkennen shyqpaıdy ǵoı, ádilet aıaqqa taptalyp, halyqtyń muńy eskerýsiz qalǵanda, qymbatshylyq aıazdaı qaryp qysqanda, basqa amaly qalmaǵannan shyǵýǵa májbúr. Qarapaıym halyq úkimetten eshqashan joqty talap etken emes. Ata-babamyzdyń etigimen qan keship, janyn pıda etip, amanat qylyp qaldyrǵan jerimizdiń qoınaýy tunyp turǵan qazyna. Atadan balaǵa mıras sol ıen baılyqtyń qyzyǵyn kimder kórýde, ulan baıtaq jerimizdiń qazynasy nege tistegenniń aýzynda, ustaǵannyń qolynda nege ketip jatyr?! Memleket nege dármensiz? Másele sonda. Halyq soǵan ashynady. El tizginin ustaǵandar tek óz basynyń qamyn kúıtteıdi. Bireýler eski Qazaqstandy «kelmeske ketirip» jańa Qazaqstan quramyz dep, jar saldy. Durys delik. Oǵan da ún qosýǵa qaqymyz bar! Sodan naqty ne ózgerdi?
Jańa Qazaqstannan buryn qymbat Qazaqstandy kórdik. Teńgeń tıynǵa aınalýda. Eski Qazaqstannyń «jańa kadrlary», kózboıaý qylyp ataýyn ózgertkeni bolmasa, súıegi saýdyraǵan «eski partıa ókilderi». «Biz jańardyq» degen qurǵaq uranmen eshteńe ózgermedi. Sol eski súrleýde júrgendeımiz, talap taýdaı bolǵanymen ózgeristi qalamaıtyn qarsylyq kóp.
Qańtar kóterilisi gazdyń qymbattaýynan bastaldy deıdi. Endi gaz ǵana emes, barlyq nárse qymbattap ketti, halyq tıyn sanap júr. Eger mıtıńke tek qana qymbatshylyq sebep bolsa, halyq endigi neshe ret kóshege shyǵar edi ǵoı. Halyq tynyshtyqty qalaıdy. Qańtar oqıǵasy qymbatshylyqty jeleý etip qoldan uıymdastyryldy. Qańtar kóterilisine halyqtyń jaı-kúıin paıdalanyp ot qoıǵan eski Qazaqstannyń bılikke umtylǵan dáýletti adamdary turǵany búginde kózi qaraqty árbir janǵa belgili. Bul josparly túrde uıymdastyrylǵan arandatý boldy dep sanaımyn. Árıne, jeke pikirim.
Qazir de ol qaýip tolyq seıildi dep aıta almas edim, óıtkeni bılikti ańsaǵan bılikqumar adamdar eshteńeden taıynbaıdy. Olar úshin qymbatshylyq, týyndaıtyn narazylyqtar bılikke jetýdiń tikeleı quraly. Shydamnyń da shegi bar, qymbatshylyq der kezinde aýyzdyqtalmasa, bul teris pıǵyldaǵy adamdardyń qolyndaǵy «qaýipti qarýǵa» aınalyp ketýi ábden múmkin.
Sondyqtan qazirgi osal tusymyz – jappaı qymbatshylyq, halyqtyń ál-aýqatynyń tómendeýi. Syrtqy kúshter tarapynan qasaqana jasalyp otyrýy da kádik. Jaman aıtpaı jaqsy joq, eger óńirlerde qańtardaǵydaı iri tolqýlar týyndap ketip jatsa, aýzy kúıgen halyq belsendileri arandatýshylarǵa jol bermeýge baryn salyp tyrysatyny anyq. Danyshpan Abaı «kópte aqyl joq, ebin tap ta, jónge sal» deıdi. Biraq elirgen kóp sóz tyńdamaıtyn tobyrǵa aınalsa, ıe bola ala ma? Mıtıń uıymdastyrýshylar osy jaǵyn qatty eskerýi tıis.
Arnaıy tapsyrma alatyn arandatýshylar «óz isterine» bilek sybana kirisedi ǵoı, máseleniń kúrdeliligi sonda. Onyń ústine elimizde bel alǵan túrli dinı aǵymdar, syrtqy jáne ishki jasyryn kúshterdiń urymtal sátti qur jibermeı óz paıdalaryna sheshýge, bıliktiń qomaqty bóligine qol jetkizýge baryn salatyny anyq. Bul jerde olardy qoldap otyrǵan úlken kúshter aralasady, óıtkeni qarajatsyz eshteńe sheshilmeıdi. Taqaýda dinı aǵymdardyń úkimetke azý kórsetip, túrli talaptar qoıa bastaýy biraz nárseni ańǵartsa kerek qoı...
Eger halyq arasynda ondaı ekige bólingen teketires týyndap ketse, Táýelsizdik úshin naǵyz qaýip sol bolady. Mıtıń erikkeniń ermegi emes, asa abaı bolǵan jón, ashynǵan halyq endi kóterilse eshkimdi aıamaıdy.
«Aýyryp em izdegenshe, aýyrmaıtyn jol izde» demekshi, biz týyndaǵan qıyndyqtardyń saldarymen kúresýdi ádetke aınaldyryp aldyq, al onyń shyǵý sebebi nede, oǵan asa bas qatyrǵymyz kelmeıdi. Órttiń tutanýy ońaı, óshirý qıyn, zardaby aýyr, sońynda qasiret tartyp jylap qalatyn aldanǵan halyq bolady. Halyqtyń týǵan jerinen basqa barar jeri, basar taýy joq, óz jerinde tynysh, baqýatty, laıyqty ómir súrgisi keledi. Basty qundylyǵy – tatýlyǵyn, bereke-birligin qasterlegen azǵantaı ǵana elmiz, qazirgi almaǵaıyp zamanda basty qundylyq sol ǵoı.
Ádiletti qoǵam ornamaı, bári beker ekeni aqymaqqa da aıan, qazirgideı sóz júzindegi daýryqpa emes, is júzindegi ádiletti qoǵam kerek. Úkimet qazir «eksperıment» júrip jatyr, tam-tumdap erkindik berilip, azyn-aýlaq halyqshyl depýtattardyń únderi estilip jatyr.
Ideologıa aqsap tur, óńirlerde tek jergilikti bıliktiń kóńilinen shyqqan jaǵympazdar marapattalyp tórge shyǵýda, al shyndyqty aıtqan adamdardy shettetý eldiń narazylyǵyn, úkimetke degen senimsizdik týdyrady. Qıyrshyqtan taý, tamshydan teńiz quralatyny sıaqty ár jerdegi narazylyqtar jınala berse, daýyl turady.
Jańa Qazaqstandy shyn nıetpen qurǵymyz kelse, sheneýnikter shyndyqqa týra qaraýdy ádetke aınaldyryp, aıtylǵan syndy durys qabyldap, analız jasap, qara basynyń qamyn emes, halyqtyń jaı-kúıin eskerip, óz minderin túzegeni jón. Árkim óz ornynda otyrýy tıis.
Halyqtyń kópshiligi áli de úkimetke úmitpen qarap, ádildik kútýde, ol ádildik – eldi 30 jyl tonap, shetel asqan joǵary laýazym ıeleriniń halyq aldynda jaýapqa tartylýy! Bul halyqtyń bılikke degen senimin ulǵaıtady.
Ázirshe, memleket tarapynan ondaı belsendilik óte baıaý. Biz onsyz da 30 jyldy tekke ótkizip aldyq. Halyqty «shydaı tur, pálen jyldan soń jaǵdaı jaqsarady» degen kúlbiltelegen ertegimen aldaýdy doǵarý qajet!
Qurmetpen, Erlan Shaıahmetuly,
Semeı turǵyny,
Semeı qalasy gerbiniń avtory
