Qazir aıtylyp júrgen shala qazaq tili-ózbek tili men qazaq tiliniń arasynan paıda bolǵan til aralyq buzylǵan til. Ózbekstanda jáne ózbekstannyń quramyndaǵy Qaraqalpaqstanda turatyn qazaqtardyń ana tilin umytyp, ózbek tiline qaraı beıimdelip óte bastaǵan til aralyq ótpeli kezeńiniń tili. Sózderiniń quramy buzylǵan sózderden turady. Olar negizinen alty topqa bólinedi. («Qazaq tiliniń qadirin ketirmeıik!» atty maqalalar jınaǵyn qarańyz). Qazaqsha sózderdi buzyp aıtýlarynyń bir sebebi, tilderinen qazaq tiliniń dybys úndestigi joıylyp, onyń orynyna ózbek tiliniń dybys úndestigi qalyptasqan. Osyǵan baılanysty keıbir qazaqsha dybystar tilderinen óshken. Mysaly: Ń-dybysy. (Kelesyn, júresyn, qulaısyn. Durysy: Kelesiń, júresiń, qulaısyń) Ózbekshe sózderdi buzyp aıtýlarynyń sebebi, ózbek tiline áli tolyq kóship úlgermegen. Qazaq tilindegi etistik sózderdiń orynyna atyr, atqan dep ózbekshe sózderdi burmalap qoldanady. Mysaly: Keladýr (ózb-e) – kelatyr (shala qaz-a). Boraótgan (ózbekshe)-baratqan (shala qazaqsha). Qazaq tilindegi kúrdeli etistik sózder, bulardyń tilderinde ózbek tilindegideı dara etistikter túrinde aıtyla beredi. Mysaly: Baraptyq, kelaptyq. Durysy: Bara jatyrmyz, kele jatyrmyz. Qabdesh Jumadil aǵamyz óziniń Daraboz atty kitabynda, ózbek jerinde turatyn qazaqtardyń tilderiniń buzylyp ketkenin Qabanbaı batyrdyń aýzynan aıtqyzǵanyna qaraǵanda, bul shala til, ózbektenip ketken qazaqtardyń aldyńǵy tolqyndarynan qalyp, sodan beri jalǵasyp kele jatqan til. («Sóz saptaýlarynan da ózbek tiliniń máneri baıqalady, biraq basqa jurtqa áli tolyq aınalyp úlgermegen. Ne ary emes, ne beri emes,shóre-shóre jurt degenimiz osy boldy-aý shamasy». Qabdesh Jumadil. Daraboz kitabynyń 1-shi bólimi.312-bet).

Keńes ókimeti qulaǵannan keıin ózbekstandyq qazaqtardyń biraz bóligi elge qaıtyp oralǵan. Sol kezde jergilikti til mamandary tarapynan (shala qaz-a: Tilshiler) bulardyń tilderine nazar aýdarylmaǵandyqtan, shala tildik sózderge toqtaý salynbaı, shala qazaq tiliniń qazaqstannyń barlyq aımaǵyna taralyp, qazaq tiliniń ózine tán (shala qaz-a: Ózindik) dybys úndestiginiń joıylýyna jol berilgen. Qazaq jerinde til tazalyǵyn saqtap qalý máselesi kóterilmegen. Jekelegen adamdardyń aıtqan sózderi men jazǵan maqalalary bolmasa, til tazalyǵy ǵylymdyq turǵyda (shala qazaqsha: Ǵylymı) qolǵa alynbaǵan. Kerisinshe (shala qazaqsha: Sáıkesinshe) ulttyq til mekemesiniń ózinen, kóp tomdyq shala tildik sózdikter, ár mezgilde kóp danamen shyǵarylyp, taratylyp otyrǵan. Shala qazaqtardyń aıtyp júrgen sózderi (dıálekti sózder dep) oqýlyq kitaptarǵa engizilgen. (Jumyrtqa ( qazaqsha) – tuqym (shala qazaqsha), nannyń usaǵy-ýalshyq , qyratta-qynarda, kishkentaı jyra, jyrahana,shańyraq (úı) – quttyhana, jatatyn bólme – jatyn bólme, sabaqtyń nátıjesi – nátıje sabaq, kóńil – keýil t.b.) Tipti balalar degen sózdi «baldar» dep aıtatyn shala tildi adamdardyń oqý oryndarynda ustazdyq etip, balalarǵa til úıretkenniń orynyna, olardyń tilderin ózderi buzyp júrgenine tań qalmasqa sharań joq. Osy arada taǵy bir túsindire ketetin nárse, buǵan deıin (Keńes ókimeti qulaǵanǵa deıin) orys tili men qazaq tiliniń arasynda til aralyq shala til qalaı qalyptaspaǵan. Ózbektenip ketken qazaqtar sekildi orystanyp ketken qazaqtar da boldy ǵoı. 

Erkin Omar