İs-sharalar sanynyń ósýine qaramastan, densaýlyq kórsetkishteri alańdatarlyq bolyp qala beredi. 2025 jyldyń ortasyna qaramastan, densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń 2026 jylǵa deıingi densaýlyq saqtaýdy damytý tujyrymdamasyn iske asyrý jónindegi resmı esebinde ótken jylǵy ózekti derekter joq. Baǵdarlamanyń nysanaly ındıkatorlaryna sáıkes, 2024 jylǵa qaraı salaýatty ómir saltyn ustanatyn azamattardyń úlesi 35% -., al 2025 jylǵa qaraı – 45% -. quraýy tıis edi. Qujatta zertteý nátıjeleri bir jyl ishinde jarıalanatyny kórsetilgen, sondyqtan bul maqsattarǵa qol jetkizilgen-jetpegeni áli belgisiz.
Aýqymdy is-sharalar-qarapaıym nátıjeler
Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń málimetinshe, 2024 jyly 3,8 mln adam qamtylǵan SÓS ilgeriletý boıynsha 890 myńnan astam is-shara ótkizildi. Sonymen qatar, BAQ-ta jáne basqa da aqparattyq arnalarda 824 myńnan astam aǵartýshylyq is-sharalar júzege asyryldy: balabaqshalar men synyp saǵattaryndaǵy sabaqtardan bastap semınarlarǵa, sporttyq aksıalarǵa, jarıalanymdar men teleefırlerge deıin.
Salystyrý úshin, 2023 jyly 876 myńǵa jýyq is-shara ótkizildi, bul ótken jylmen salystyrǵanda 45,9% - ǵa ósti (473 830). Kúsh-jigerdiń barlyq aýqymdylyǵymen halyqtyń salaýatty ómir saltyn ustaný deńgeıi is júzinde ózgerissiz qalady.
Halyqaralyq kontekst
2024 jyly Qazaqstanda ómir súrý uzaqtyǵy 75,44 jyldy qurady. Bul Ózbekstanǵa (75,1 jas) jáne Reseıge (72,84 jas) qaraǵanda joǵary, biraq Qytaıdan (79 jas) aıtarlyqtaı tómen. Alaıda, alshaqtyq tek sandarda ǵana emes, sonymen birge salaýatty ómir saltyn qalyptastyrýǵa degen kózqarastyń júıeliliginde de baıqalady.
Ulttyq densaýlyq saqtaý ortalyǵynyń málimeti boıynsha:
alty jastan toǵyz jasqa deıingi balalardyń 20,6% - y artyq salmaqpen aýyrady;
eresekter arasynda (15 jastan asqan) semizdik áıelderdiń 29,7% -. jáne 3 33,9% -. anyqtaldy.
Semizdik-júrek-qan tamyrlary aýrýlary, qant dıabeti jáne basqa juqpaly emes sozylmaly aýrýlardyń negizgi qaýip faktorlarynyń biri.
Sonymen qatar, Qytaı semizdikke qarsy júıeli kúresti kórsetedi. Aspan asty elinde "Deni saý Qytaı – 2030" keshendi memlekettik Strategıasy iske asyrylýda. Oǵan qol jetimdi sporttyq ınfraqurylym qurý, halyqqa bilim berý, tamaqtaný oryndaryndaǵy dıetany baqylaý jáne "bólshektelgen fızıkalyq belsendilikti" nasıhattaý kiredi. Munyń bári memlekettiń maqsatty saıasatyn kórsetedi.
Ózbekstan jastardy dene shynyqtyrý sabaqtaryna jáne salaýatty ómir saltyn qalyptastyrýǵa belsendi tarta otyryp, buqaralyq sportty damytýǵa basa nazar aýdarady. Qazaqstanda kóptegen bastamalar jergilikti sıpatqa ıe. Sol kóshe trenajerleri – Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń biryńǵaı strategıasynyń bóligi emes, ákimdiktiń bastamasy.
Júıeniń ornyna ynta
Qaýymdastyrylǵan profesor, "qant dıabetin zertteý jónindegi qazaqstandyq qoǵam" QQ prezıdenti Janaı Aqanov elimizdegi salaýatty ómir salty máselesi júıeli sıpatta ekenin aıtady. Ol SÓS boıynsha alǵashqy memlekettik baǵdarlama 1990 jyldardyń aıaǵynda qabyldanǵanyn eske saldy. Sodan keıin halyqtyń 12% - y salaýatty ómir saltyn ustandy. Qazir-shamamen 34%, Biraq bul jetkiliksiz.
"Elge juqpaly emes aýrýlar – qant dıabeti, júrek aýrýy, gıpertonıa tolqyny áser etkenin eskere otyryp, eleýli áser etý úshin kem degende 50% kórsetkish qajet", – dep sanaıdy ol.
Sarapshynyń pikirinshe, aýrýhanalarda pasıentterge ózderine qalaı durys kútim jasaý kerektigin úıretetin, yntalandyratyn jáne túsindiretin SÓS boıynsha jeke mamandar bolýy kerek.
Caspian University janyndaǵy Caspian International School of Medicine profesory Rafaıl Qypshaqbaev Qazaqstandaǵy medısınalyq aǵartýdyń álsizdigin atap ótedi.
"Entýzıastar kóp nárseni jasaıdy jáne eshteńe derlik júıeli emes. Biraq densaýlyq-bul arnaıy joba emes, bul negizgi nusqa. SÓS-tiń osyndaı ortalyqtary boldy, olardyń qazir bar – joǵyn bilmeımin, biraq men qarapaıym azamat retinde olardyń qyzmetin sezinbeımin", - dedi ol.
Ádetterge qarsy aksızder
Qazaqstandyqtardyń kópshiligi áli de otyryqshy ómir saltyn ustanady: 71,8% dene belsendiliginiń usynylǵan deńgeıine sáıkes kelmeıdi. Halyqtyń tórtten bir bóligi (25%) sozylmaly aýrýmen aýyrady. Salaýatty ómir saltyn nasıhattaýǵa tyrysqanyna qaramastan, oń ózgerister baıaý jáne álsiz baıqalady.
Keıbir minez-qulyq táýekelderi is júzinde ózgerissiz qalady. Temeki shegý tek 0,8 paıyzdyq tarmaqqa qysqardy jáne qazir 21,8% quraıdy. Bul árbir besinshi eresek adam temeki shegedi degendi bildiredi. Adamdardyń tek 40,4% - y kókónister men jemisterdi jetkilikti mólsherde jeıdi, bul durys tamaqtanýdyń negizgi komponenti.
Densaýlyq saqtaý mınıstrligi soda, alkogól jáne temekige aksızderdi kóterý arqyly azamattardyń densaýlyǵyn jaqsartqysy keledi. Alaıda, mundaı sheshimderdiń tıimdiligi suraqtar týǵyzady. Ulttyq eseptiń málimetinshe, qazaqstandyqtardyń tek 10,5% - y kún saıyn tátti soda ishedi. Negizgi qaýip faktorlary-otyryqshy ómir salty jáne durys tamaqtanbaý-ózgerissiz qalady. Zıandy ónimderge aksızderdi kóbeıtý bul máselelerdi sheshýi ekitalaı.
Stada Health Report 2025 esebine sáıkes, qazaqstandyqtar áli de aýrýlardyń aldyn alýǵa qatysýdyń tómen deńgeıin kórsetýde. Tek 44% - y durys tamaqtanýǵa tyrysady, 38% - y dárýmender men dıetalyq qospalardy qabyldaıdy, 34% - y fızıkalyq belsendilikpen aınalysady jáne tek 19% - y únemi fızıkalyq tekserýden ótedi. Sonymen qatar, árbir úshten biri (27%) profılaktıkamen múldem aınalyspaıdy.
Derekter turǵyndardyń profılaktıkalyq medısınaǵa qatysýynyń tómen deńgeıin kórsetedi jáne tıisti aqparattyq naýqandardy ótkizý, skrınıngterdiń qoljetimdiligin arttyrý jáne densaýlyq saqtaýdyń turaqty mádenıetin qalyptastyrý qajettiligin kórsetedi.
