​Dúnıe júzindegi kásiporyndar shtatta oıynǵa táýeldi qyzmetkerlerdiń bolýyna baılanysty jyl saıyn ondaǵan mıllıard dollar joǵaltady. Lýdomanıa nemese oıynǵa táýeldilik-bul adamdarǵa da, olardyń kásibı qyzmetine de teris áser etetin álemdegi ósip kele jatqan másele. Qazaqstanda bul problema da mańyzdy bolyp otyr. 2024 jyldyń 9 qyrkúıeginde oıyn bıznesi jáne lotereıa qyzmeti týraly zańǵa túzetýler kúshine endi, dep habarlaıdy Qamshy.kz aqpararttyq agenttigi.

Qazaqstan Úkimeti qabyldaǵan memlekettik qyzmetshilerdiń (áskerı qyzmetshilerdi, búdjettik uıymdardyń basshylaryn jáne arnaýly jáne quqyq qorǵaý organdarynyń qyzmetkerlerin qosa alǵanda) budan bylaı jumystan shyǵarýmen jazalanatyn qumar oıyndarǵa qatysýyna tyıym salýdy qosa alǵanda, lúdomanıamen kúreske baǵyttalǵan jańa sharalar. Sonymen qatar, qumar oıyndarǵa qatysýǵa tyıym salynǵan adamdardyń tizimi keńeıtildi. Atap aıtqanda, boryshkerlerdiń biryńǵaı tizimine qatysýshylarǵa budan bylaı bás tigýge jáne bás tigýge bolmaıdy. Bul sheshim lýdomanıamen tek memlekettik deńgeıde ǵana emes, korporatıvti deńgeıde de kúresýdiń mańyzdylyǵyn kórsetedi.

Qazaqstandaǵy lýdomanıa: jańa zań jáne onyń saldary

Eldegi lýdomanıa máselesi jańa emes, biraq sońǵy jyldary ol memleket pen bıznestiń nazaryn kóbirek aýdardy. Elde resmı túrde qansha lúdoman bar, bul pikirtalas máselesi. Norma shyǵarý qyzmeti aıasynda depýtattar qumar oıyndarǵa táýeldiligi bar 350 myń adamnyń sanyn aıtty. Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń málimeti boıynsha, elde 36 myń adam bolǵan, al resmı dıagnozy – "lýdomanıa" – tek 19 adam.

Memlekettik qyzmetkerlerdiń qumar oıyndarǵa qatysýyna tyıym salatyn zańǵa engizilgen túzetýler osy táýeldilikpen kúresýdegi mańyzdy qadam boldy. Novelalar qataryna turǵyn aýdandarda oıyn termınaldaryn ornatýǵa tyıym salý, býkmekerlik kompanıalardy jarnamalaý talaptaryn qatańdatý, sondaı-aq barlyq oıynshylar úshin jas shegin 25 jasqa deıin arttyrý jatady. Bul shekteýler memlekettik resýrstarǵa qol jetkize alatyn jáne mańyzdy sheshimder qabyldaıtyn adamdar arasynda táýekel deńgeıin tómendetedi dep kútilýde.

Bul Zań jeke sektor úshin de úlgi bola alady, ol sonymen qatar qyzmetkerler arasynda oıynǵa táýeldilik máselesine tap bolady. Jumys berýshiler jumys ornyndaǵy lýdomanıanyń aldyn alýǵa múddeli bolýy kerek, óıtkeni bul kompanıanyń ónimdiligine, ujymdyq moralyna jáne qarjylyq qaýipsizdigine áser etedi.

Lýdomanıamen bızneste qalaı kúresýge bolady? Álemdik tájirıbege sholý

Álemdik tájirıbe kórsetkendeı, lýdomanıamen sátti kúresý tek aldyn-alýdy ǵana emes, sonymen birge problemaǵa tap bolǵandarǵa kómek kórsetýdi de qamtıtyn keshendi tásildi qajet etedi. Kóptegen elderde kompanıalar qyzmetkerlerge psıhologtar men táýeldilik mamandarynyń keńesterin qamtıtyn kómek baǵdarlamalaryna qol jetkizýdi usynady. Mysaly, AQSH-ta lýdomanıamen aýyratyn qyzmetkerlerge qupıa keńester men qoldaý kórsetetin Employee Assistance Program (EAP, qyzmetkerlerdi qoldaý baǵdarlamasy) belsendi jumys isteıdi.

Lýdomanıamen kúres bıznestiń korporatıvtik áleýmettik jaýapkershiligi aıasynda erekshe ról atqarady. Jasyratyny joq, kóptegen iri korporasıalar lýdomanıamen kúresýdiń mańyzdylyǵyn túsinedi jáne arnaıy bastamalardy júzege asyrady. Mysaly, Ulybrıtanıada Gamcare qaıyrymdylyq uıymy jumys berýshiler men qyzmetkerlerge bilim berý resýrstary men trenıńter berý arqyly bıznespen belsendi jumys isteıdi.

Tıimdi aldyn alý sharasy-jumys ýaqytynda qumar oıyndarǵa tyıym salý. Keıbir elderde kompanıalar qyzmetkerlerdiń jumys ýaqytynda nemese keńse aýmaǵynda qumar oıyndarǵa qatysýyna tyıym salatyn qatań erejelerdi belgileıdi. Mundaı sharalar táýeldilikke baılanysty táýekelderdi azaıtýǵa jáne jumys mindetterin oryndaý kezinde qyzmetkerlerdi oıyndarǵa qatysýdan saqtaýǵa kómektesedi.