Mejeli ýaqyttan bir jeti keıin jarıalanǵan Joldaý jurtshylyqtyń qyzý talqysynda. Jelide jeldeı esken áńgime qyzyp tur. Bir-birine uqsaıtyn súıkimdi tezıster túrli paraqshalarǵa jarıalanyp jatyr. Keıin kóńilden shyqpaıtyn sheshim qabyldansa, taǵy da dál osy jurt jappaı negatıvke ere jóneledi. Qoǵamdyq pikiri qaǵaz qaıyq sekildi turaqsyz bolsa, onyń damýy qanshalyqty júıeli bolmaq?!
Joldaýdyń ózi emes, Joldaýdyń jańǵyryǵy qulaq tundyryp tur. Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń Qazaqstan halqyna Joldaýy búgin QR Parlamenti qos palatasynyń birlesken otyrysynda jarıalandy. Prezıdent Joldaýy áleýmettik-ekonomıkalyq damý jáne zańnamalyq bazany jetildirý, ınvestısıa tartý, ınvestorlardy qorǵaý taqyryptaryna negizdele otyryp ázirlenipti. Qup alarlyq máseleler. Tek Joldaýdyń negizgi mátini aıaqtalǵan soń ǵana birqatar saıası máseleler qozǵaldy. Eń aýqymdysy – birpalataly Parlament qurý, soǵan baılanysty 2027 jyly jalpyhalyqtyq referendým ótkizý. Keıingisi usaqtala kele «balaǵat sóz aıtyp, qoǵamdyq tártipti buzatyn áıelderge» tireledi.
Joldaý mátinin kózi ashyq, qulqy bar qazaq oqyp úlgergen bolar. Ony tápsirleý mindet emes. Saýatty, júıeli ári memlekettik organdar usynǵan aqparat negizinde belgili bir rettilikpen jazylǵan mátin. Negizgi eki blokqa bólinedi: ekonomıkalyq saıasat jáne áleýmettik saıasat. Osy bloktar boıynsha másele ınvestısıalyq ahýaldan bastalyp, eldegi mádenı saıasatpen aıaqtalady.
Memleket basshysynyń jasandy ıntellekt jónindegi bastamalary – qoldaýǵa turarlyq dúnıe. Álem kóshine ilesý, tipti, kósh bastaý qazaqtyń boıyna jaraspaıtyn dúnıe emes.
Ǵasyrdyń júzin kórip, alpaýyt memleketterdiń basshylarymen udaıy teń pikir almasqan, saıasat deıtuǵyn qubylystyń qyr-syryn jastaıynan meńgergen Genrı Kıssındjerdiń tujyrymy taǵy da baǵyt kórsetedi. Jahandyq qaıta bólý, qundylyqtardy qaıta qaraý dáýiri bastaldy. Negizgi oıynshylar qatary da tolyqty: AQSH pen Reseı óz aldyna, bul qatarǵa Qytaı men Úndistan qosyldy. Al Qazaqstan osy jahandyq tártipti aıqyndaıtyn alpaýyttardyń arasynda altyn kópir bolyp, halyqaralyq saıasattaǵy bedelin kóterip keledi. Prezıdenttiń BUU Bas assambleıasynyń mereıtoılyq sesıasynda oqıtyn baıandamasynyń mazmuny ǵalam jurty úshin belgili bir deńgeıde mańyzǵa ıe bolmaq. Bir-birimen ańdysqan derjavalardyń halyqaralyq uıymdy reformalaý týraly usynystary qoldaý taba qoıýy qıyn.
Búgin Joldaý mátininiń basym kópshiligin qazaq tilinde oqyldy. Budan bólek, Prezıdent Qytaımen saýda-ekonomıkalyq, sý tehnologıalaryn satyp alý, jol salý, temirjol qurylysy jáne ınvestısıa baǵyttaryndaǵy qarym-qatynasqa basa nazar aýdardy. Reseı tek atom elektr stansıasynyń qurylysyna baılanysty ǵana ataldy. Bul neni bildiredi? Bul, bizdińshe, uzaq jyldar boıy syrtqy kúshter teńgeriminiń teńi Reseı jaqqa aýyp kelgenin, keıingi kezderi ǵana Qytaıdyń yqpaly ósýi arqyly teńshelgenin kórsetedi. Al syrtqy kúshter yqpalynyń ózara teńgerimi – eldiń qaýipsizdik kepildigi.
Biz erekshe toqtalatyn másele – qazaqstandyq saıası tehnologtardyń jumys tıimdiligi. Áleýmettik jelidegi blogerdiń syldyr-sorpa jazbalary Prezıdenttiń saıasatyna, Úkimettiń jumysyna qatysty qoǵamdyq pikirdi qalyptastyrýǵa qaýqarsyz. Ókinishke qaraı, Joldaýdan keıin qulaq jańǵyrtatyn jazbalar órip ketti. Bul jumysty uıymdastyrý qyrýar resýrsty (ýaqyt, baqylaý, bálkim, qarajat) talap etetinin eskersek, esil eńbek ishti ashytady.
Sapaly qoǵam qurý, azamattardyń saıası qatysym mádenıetin arttyrý – Prezıdenttiń saıası reformalarynyń negizgi bóligi. Osy bloktaǵy jumystarǵa jańa kózqaras qajet sekildi kórinedi. El tóńireginde blogerdi paıǵambar sanaıtyn jurtshylyq qarasy áli seıilmeı tur. Ókinishti-aq. Memleket basshysynyń izgi nıet-amaldary nátıjesinde týǵan osynaý uly bastamany tıimdi, oıdaǵydaı júzege asyrý – azamatqa syn. Saıası saýaty, saıası talaby bar saılaýshy qarańǵy jurtqa qaraǵanda áldeqaıda qaýipsiz. Bılik pen halyq turmysynyń paralel jaǵdaıy – keı eńbektiń esh ketý qaýpi.
«Jumysshy mamandyqtar jyly» degen keıingi shırek ǵasyrdaǵy sanaýly uly bastamalardyń birin jarıalady Memleket basshysy. Alaman-dúbir bastaldy. Eń ókinishtisi – osy bastamany túsindirýge, nasıhattaýǵa jumyldyrylǵan jaýapty adamdardyń keıbiri máseleniń túbin túsinbegen. Kóshe sypyrǵan, qoǵamdyq kólik júrgizgen azamattarǵa bir kese shaı tasý, ony birneshe mobılograftyń jappaı vıdeoǵa túsirip, jelige jarıalaýy – nasıhat emes. Biz eńbekti nasıhattaýymyz kerek edi, biz eńbek adamdarynyń qoǵamdaǵy tómengi tap emes, tolyqqandy azamat ekenin kórsetýimiz kerek edi. «Taza Qazaqstan» ıdeıasy da osy tóńirekte qaldy. Nıet – óte túzý, áreketimiz – shashyrańqy. Bul-daǵy bir paralel. Biz birneshe paralel kezeńinde birtutas qoǵam qurýǵa umtylýdamyz...
Naýqanǵa aınalyp, alaqanyn ysqylaǵan pysyqtardyń quraly bolyp ketpeýin qatań baqylaýǵa alatyn taǵy bir bastama aıtyldy. Ol – sheteldik kadrlardy jumysqa shaqyrý. Túpki maqsat túsinikti – tájirıbesin alý, daǵdysyn jergilikti maman boıyna sińirý. Osy uzaqmerzimdi strategıalyq jospardy qajet etetin bastama baqylaýdan shyqpaýy kerek. Óıtkeni, demografıalyq ósim jaǵdaıyn turaqty ustap otyrǵan el retinde aldaǵy birneshe jylda eńbek naryǵynda asa kúrdeli máseleler kezeńi týady. Sol kezeńde sheteldikterdiń basymdyǵy jumyssyzdyq pen eńbek jaǵdaıynyń teńsizdigi máselesin týǵyzbaýy shart.
Investısıalyq saıasatta da qyraǵylyq kerek. Bir jerde birneshe múddeles ujymdardyń, toptardyń kapıtaly shoǵyrlanbaǵany abzal. Memleketke azý kórsetip, shart qoıatyn jaǵdaı týǵyzyp alýdan saq bolǵan durys. Prezıdenttiń jer qoınaýy jaǵdaıy boıynsha arnaıy karta ázirleý tapsyrmasy kezeńinde ınvestorlardyń da shoǵyrlaný kartasyn qosa daıarlaǵan durys bolar, bálkim?!
Radıkaldy sheshimder kútken jurt bir kúpinip basyldy. Biz tez ózgerýdi qalaımyz. Biz «nesıe keshirilsin» degen urandar kóteremiz. Nesıe keshirilmeıdi, kezindegi osyndaı saıası júrister qarjy naryǵyna orasan zor qıyndyq týǵyzǵan. Al nesıe stavkalaryn túzeý – durys talap. Prezıdent búgin ekinshi deńgeıli bankterge tutynýshylyq qaryzdardy berýden góri ekonomıkanyń naqty sektoryna oıysý týraly qulaqqaǵys jasady. Alda qabyldanatyn «Bank týraly» zań osy máselelerdi júıeli túrde qamtıdy dep senemiz.
Meniń oıymsha, osy ózgeristerdiń barlyǵyn júzege asyrý kezeńinde negizge alatyn qundy qujattardyń biri – 2024 jylǵy 8 mamyrdaǵy «Ekonomıkany yryqtandyrý jónindegi sharalar týraly» Prezıdent Jarlyǵy. Memleket basshysy osy qujat talaptarynyń oryndalmaı otyrǵanyn aıtty. Bul – úlken másele. Naryqtaǵy memleket úlesin barynsha azaıtý – damýdyń basty talaby. Búgin aıtylǵan júıeli máseleler qatarynda bul da bar.
Ekonomıkalyq máseleler – álem elderine ortaq dúnıe. Bizdiń basty máselemiz – qoǵamdyq kelisim, saıası mádenıettiń qalyptasýy. Bizdiń ıdeologıalyq jumystarymyz, zańnamalyq mindettemeler men talaptar jáne memleket tarapynan usynylatyn múmkindikter men qoldaý – birtutas keshendi jumysqa aınalýy kerek. Qazir Úkimette áleýmettik saıasat blogyna jetekshilik etetin Premer-mınıstrdiń orynbasary Ermek Kósherbaevqa jáne salalyq mınıstrlerge aıryqsha amanat júktelip otyr. Ol amanat – eldiń erteńi, ekonomıkalyq saıasat, zańnamalyq bazany jetildirý men syrtqy saıasattaǵy orasan zor eńbektiń zaıa ketpeýi.
Joldaý jarıalanýy – bir jumys, onyń oryndalýy – mol jumys. Úkimet bul rette júıeli aqparattyq saıasat, mádenı saıasat jáne ózara qoǵamdyq dıalog ornatýdan bastaý kerek jumysty. Jelidegi paraqsha, jekelegen adamdar eshqashan «qoǵamdyq pikir qalyptastyrýshy» rólin atqara almaıdy. Júıeli aqparattyq saıasat – esil eńbek pen qyrýar qarajat jumsalatyn reformalardyń tıimdiligine jaýapty jumys.
Ortaq Otannyń amanaty – abyroıly júk. Azamattar abyroıly bolsyn!
