«Et degende bet bar ma?» dep jeńimizdi shyntaǵymyzǵa deıin túrgenimizben, jeme jemge kelgende etti jilikteý bylaı tursyn «sen kes, men kes» dep bir-birimizge siltep otyramyz.  Buryn jigitke qoı soıa almaý súıekke tańba bolarlyq jetesizdik sanalsa, búgin daıar, pisken etti týraı almaý min bolmaı tur. Bylaı qaraǵanda, qazirgi zaman turǵysynan bári de qalypty sıaqty. Jaqynda, birneshe kóńil jaqyn dos-jarandarmen bir tabaqta bas túıistirdik. Áńgimeniń qyzyǵy sonda boldy.

Janynan bákisin tastamaıtyn Talant deıtin jigitimizdi keý-keýlep otyrmyz:

– «Pyshaǵy bar súıgenin, pyshaǵy joq tıgenin jeıdi», sen týǵanda

nege qýandyq. Ózińnen bolsyn, óziń týraı ber.

Bárimizdiń tańdaıymyz taqyldap tur. Nemenege Talantty syılap otyr deısiz?! Shetimizden qolymyzǵa  pyshaq ustaı alamaıtyn «et jegishtermiz».  «Qurdastyń qudaıy bir» dep dastarqannyń kórigin qyzdyryp otyrmyz baıaǵy.

– Astanada bir dosym et týraý, tabaq tartý jaǵynan osy Talant sıaqty

qolynyń ebi bar edi. Sonysymen  qyzmettesteriniń arasynda táp-táýir bedel jınapty, – dep pyshaq ustaýshynyń  qulaǵyna jaǵady degendeı Qanat bir áńgimeniń shetin shyǵardy.

– Qaıyn jurtyma barǵanda et týraı almaı masqara boldym, – dedi

Dýman dobaldaı qolyn tabaqqa sozyp bere.

– «Et etke, sorpa betke». Sorpa iship otyryńdar, – dep qoıady Nurgeldi

sorpasyn soraptap.

Talant úndemeı et týrap otyr. Bir-ekeýmizdiń «Jep kes, kesip je» dep

qaǵytyp otyrǵanymyz bolmasa, Talantqa qaraıtyn ýaqytymyz joq, asap jatyrmyz. Bir ýaqytta:

– «Kápir toq bolsa, musylman tynysh» degendeı ettiń bárin tabaqqa sala berippin-ǵoı, «Pyshaǵy bar súıgenin, pyshaǵy joq tıgenin jeıdi» degen maqal da adamyna qaraı aıtylatyn uqsamaı ma? – dep Talant pyshaǵyn súrtip bizge qarady. Biz jylan jalaǵandaı bolyp turǵan tabaqqa qaradyq.

– Jaý qýyp kele jatqandaı jan-jaǵymyzǵa qaramaı jep Talanttan uıat

boldy-aý, – dep yrsyń-yrsyń etip kúldi Bıbol. Jańa tebindep kele jatqan murty maı-maı bolyp jyltyldap tur. Talant oǵan kekesinmen bir qarady da:

– Ózimniń et jeı almaǵanyma emes, senderdiń et týraı almaǵandaryńa

namystanyp otyrmyn, «Qazaqpyz» dep maqtanǵanda aldaryńa jan salmaısyńdar, – dedi nyǵarlaı sóılep. Biz qıpaqtap qaldyq. Ala qaptyń aýzyn ashty et týraǵysh dosymyz. Endi ony toqtata almaısyń.  Al kettik.

– Eger bireý aǵa dep syılap aldaryńa bas tartsa, sender sony túgin

qoımaı mújip tastaýǵa barsyńdar. Bul «seniń jaýyńmyn», «basyńdy mújımin» degenmen birdeı. Teksizdiktiń belgisi. – Osy sózi janymyzǵa batsa da amalsyz moıyndap japaqtap otyrmyz. Ol sózin ári qaraı jalǵastyrdy. –  Esterińde júrsin, qonaq kútýshi  bastyń mańdaıyn tiginen bir, kóldeneńinen bir tilip, aldaryńa qoıady. Bul «tórt qubylamyz túgel, tórt túligimiz saı bolsyn» degendik. Al et kesýshi oń jaq ezýinen (maldyń miner jaǵy) bir kesip alyp aýyz tıedi de, tabaqqa eki-úsh japyraq týrap, jan-jaǵyndaǵylardy da bastan aýyz tıgizedi.

Dál osy kezde ózinshe aqyn bolyp júrgen Dýman qystyryla ketti:

– «Ezýinen bir kes te, ózine ber shekesin»

Talant elegen joq. Biz Talanttyń aýzyna qarap otyrmyz:

– Bir qulaǵyn dastarqandaǵy ne sol úıdegi balaǵa bergennen keıin, basty

úı ıesine qaıtaryp beredi. Sodan keıin jambas pen jiliktiń etterinen biraz týrap alyp: «tór tabaqtan sybaǵa» dep dastarqan jaıýshy otaǵasynyń áıeli nemese kelinine jambas pen jiliktiń birin usynady. Sybaǵa usynǵan adam qadirli, úlken adam bolsa kelin sálem jasaıdy. Ádette jambastyń basynan mólshermen úshten birindeı et qaldyryp qoıady. Munyń mánisi qonaqtyń úı ıesine «tabaǵyńyz mol eken, ábden toıdym» degen rahmeti, – dep bir toqtady «et týraǵysh».

– Bastan keıin qabyrǵany týraıtyn sıaqty edi-ǵoı, – dep qaldy Bıǵazy bilgishsinip.

– «Qabyrǵadan bastap et kesý kedeıliktiń belgisi» dep otyratyn bir

atamyz. Sondyqtan jilikten bastap týraǵan durys, – Talant sózin ári qaraı sabaqtady, –  Jambasty týraǵanda etti kóldeneńinen bir et, bir maı qylyp kesý kerek. Óıtpeseń qonaqtar ettiń qara kesegin jep, maıyn asyryp qoıady da et tolyq jelinbeıdi. Et týraıtyn adam pysyqtaý bolsa ár jilikke mújıtindeı et qaldyryp, otyrǵandarǵa jolyna qaraı jilikterdi úlestiredi. Olar jilikke aınalyp otyrǵanda ol etti týrap ta bolady. Ne bolmasa jambastan biraz kesken soń bákini qasyndaǵylarǵa berse de bolady. Men búgin senderdiń pıǵyldaryń men ynsaptaryńdy kóreıin dep mundaı pysyqtyqty ysyryp qoıdym.

Mássaǵan! Mundaı da tehnıka bolady eken-aý. İshimizden tynyp, aýzymyz ańqıyp otyr.

– Bular et týraý jóninde ǵana aıtqandarym, keler joly tabaq tartýdyń josyndaryn qulaqtaryńa quıamyn sen qýlardyń, – dep sózin aıaqtady Talant.

Ulttyq mádenıetimizden oqylǵan osy retki  «dastarqan dárisi» janymyzǵa bitken jaranyń betin tyrnap, dári sepkendeı áser etti. Etti aldyn-ala týrap ákeletinderge rahmet aıtyp júr edik. Onymyz beker eken. Aıtpaqshy naryn, qamyr, ińkál salyp, qazy-qarta, jal-jaıamyzben jasaǵan syı tabaǵymyzdy «Beshbarmaq» degen mazaq at qoıyp shanyshqymen jep júrgenimizde medısına ǵylymy qolmen jegen tamaqtyń asqazanǵa aıtarlyqtaı jaqsy áser beretinin dáleldep berdi. Endi soǵan saı etti saltymyzben sabaqtastyra týraı bilsek qoı.

 Qonaq kútýshi  umytpańyz

Pyshaqty et tabaqtyń ústine salyp aparǵanda pyshaqtyń sap jaǵyn qonaqqa qaratyp qoıýdy umytpańyz. Et jeýdiń aldynda qolǵa sý quıylady. Sý quıý dastarqannyń oń jaǵynan bastalady da, et jep bolǵannan keıingi sý quıý sol jaǵynan bastalady.

 Ezý tartar

Bir qonaǵasyda jasy úlken aǵamyz dastarqandas jastardyń et kespeı otyrǵanyna renjip, qynynan bákisin alypty da:

–  Sender qalta telefondaryńmen kesip jeńder, men ózim kesip jeımin, – dep etti ózi týrap jeı bergen eken.