كەشە استانادا وتكەن ەۋرازيالىق وداققا مۇشە مەملەكەتتەر باسشىلارىنىڭ باس قوسۋىندا رف پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين وداقتىڭ ورتاق اقپاراتتىق كەڭىستىگىن قۇرۋدى ۇسىندى. وداق جۇمىسىن، ونىڭ بولاشاقتاعى جوسپارلارىن ءسوز ەتە كەلە ۆ. پۋتين وداق كوميسسياسىنىڭ ورتاق اقپاراتتىق كەڭىستىك جونىندە دە ۇسىنىس ازىرلەگەنىن ءجون كورەتىنىن ايتتى.

«ورتاق اقپاراتتىق كەڭىستىك قۇرۋ يدەياسىنىڭ بولاشاعى زور. كوميسسياعا وسى باعىتتا ۇسىنىس دايىنداۋدى تاپسىرماق قالا بولادى؟» دەدى ۆ. پۋتين. بۇل تۋرالى Qamshy.kz حابارلايدى.

نەگىزىنەن وداققا مۇشە ەلدەردىڭ بۇل قۇرىلىمنان تىس مەملەكەتتەرمەن ەكونوميكالىق بايلانىستارى، «بوتەن» جوبالارعا قاتىسۋ جايى تالقىلانعان جيىندا ۆ. پۋتين بۇل ماسەلەنى نەگە كەسە كولدەنەڭ قىستىرىپ وتىر؟ باس قوسۋدىڭ ب ا ق وكىلدەرى قاتىسقان العاشقى بولىگىندە ايتىلعانىنا قاراعاندا، بۇل ماسەلە پرەزيدەنتتەر اراسىندا بۇعان دەيىن دە قوزعالۋى مۇمكىن بە؟ ولاي بولسا، ارىپتەسىنىڭ بۇل ۇسىنىسىنا باسقا پرەزيدەنتتەر نەگە سول جەردە قانداي دا ءبىر ويلارىن بىدىرمەدى؟ قاراپ وتىرساق بۇل جەردە باسى اشىلماعان ماسەلە كوپ. ودان كەيىن، بەلگىلى ءبىر نورماتيۆتىك قۇجاتتارمەن بەكىتىلمەدى دەمەسەڭىز، رەسەيمەن جاقىن ەلدەر اراسىندا ورتاق اقپاراتتىق كەڭىستىك ونسىز دا بار. رەسەيلىك اقپارات قۇرالدارى قازاقستان عانا ەمەس، باسقا دا وداق ەلدەرىندە ەركىن تارايدى. ەلىمىزدىڭ ءبىرقاتار باسىلىمدارى مەن تەلەارناسى كرەملدى قۇبىلا ەتىپ العانى جاسىرىن ەمەس. جەل سوقسا دا امەريكا مەن ەۋروپانى كىنالايتىن رەسەيلىك ءۇردىس بۇگىندە ءبىزدىڭ دە اقپاراتتىق كەڭىستىكتە كەڭىنەن بەلەڭ الۋدا.

وسى ورايدا ءبىز وتاندىق جۋرناليستيكادا ەڭبەگى ەلەۋلى ءبىرقاتار مامانداردىڭ پىكىرىنە قۇلاق ءتۇرۋدى ءجون كوردىك.

قۋاندىق شاماحاي ۇلى، ق ر مادەنيەت قايراتكەرى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، حالىقارالىق جۋرناليست:

ەگەر بىرىككەن اقپاراتتىق كەڭىستىك قۇرىلىپ، ءپۋتيننىڭ ۇسىنىسى جۇزەگە اسسا، ەلدەگى بارلىق ب ا ق ءقازىر ءوزىمىز كورىپ جۇرگەن «ەۋرازيا» تۆ-عا اينالادى. وتىرىك «پوستانوۆكا»، سەنساسيا قۋۋشىلىق بەلەڭ الادى. ءبارىمىز وتىرىپ الىپ، تاڭنان كەشكە دەيىن اقش-تى جەردەن الىپ، جەرگە سالامىز. ەسەسىنە رەسەيدى، ءپۋتيندى ولەردەي ماقتايمىز. سوۆەتتىك ۇگىت-ناسيحات جاڭاشا بەت الىپ، "قىرعي-قاباق سوعىستىڭ" سوراقى ءتۇرى پايدا بولادى. سوندا تاۋەلسىزدىك، دەموكراتيا دەگەن ۇعىمدار قايدا قالادى؟

ەگەر ءبىز شىن تاۋەلسىز ەل بولساق، پۋتين ايتتى ەكەن دەپ ونداي كەڭىستىك قۇرۋعا بولمايدى. ونسىز دا رەسەيلىك اقپارات ەكسپانسياسىنان ارىلا الماي وتىرعانىمىزدا ەندى ورتاق كەڭىستىك قۇرىلسا شارۋامىز ءبىتتى دەي بەرۋ كەرەك شىعار. باسپا ءسوز ىسىنە كورشى ەل تۇرماق ءوز وكىمەتىڭنىڭ ارالاسۋى ءسوز بوستاندىعىنا، شىعارماشىلىق ەركىندىككە نۇقسان كەلتىرەدى. كونستيتۋسيامىزدا سەنزۋراعا تيىم سالىنعانى، ءسوز بوستاندىعىنا كەپىلدىك بەرىلگەنى جازىلعان. سوندىقتان، ۆ. پۋتين وزگە ەلدىڭ ىشكى ىسىنە ارالاسپاعانى ابزال.

ءنازيا جويامەرگەن قىزى، «تۇركىتىلدەس جۋرناليستەر قورى» قق پرەزيدەنتى:

پۋتين مەن كرەملدىڭ نەنى كوكسەيتىنى بەلگىلى: كەلمەسكە كەتكەن كسرو-نى «كورىنەن» ءتىرىلتىپ الۋدى كوزدەيدى. انىعى، كەڭەستىك يمپەريا كەزىندەگى ورىستاردىڭ ىقپالىن كۇشەيتۋ ارقىلى پوستكەڭەستىك ەلدەرگە، ونىڭ ىشىندە، تابيعي رەسۋرستارعا باي ءارى توپىراق اۋقىمى كەڭ قازاقستان سياقتى ورتالىقازيالىق ەلدەرگە ۇستەمدىگىن جۇرگىزۋدى قالايدى. اقپاراتتىق كەڭىستىك دەگەنىمىز – تەرريتوريالىق تۇتاستىق، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك، مەملەكەتتىك يدەولوگيا. تاۋەلسىزدىك العالى شيرەك عاسىرعا جۋىقتاسا دا، ءالى كۇنگە حالىقارالىق اقپاراتتار اعىنىن رەسەي ارقىلى الامىز. البەتتە، الەمدىك دەڭگەيدە حابار تاراتاتىن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ ورىسشا قىزمەتىن جوققا شىعارمايمىز. ءبىراق ولار جەتكىلىكسىز ءارى ورتالىقتاردان شالعاي جاتقان جەرلەرگە تارالمايدى. اسىرەسە، ەلىمىزدىڭ ورتالىق، باتىس جانە سولتۇستىك ايماقتارىندا رەسەيلىك باق-تىڭ ىقپالى كۇشتى. سوڭعى جىلدارى «ۇزىنقۇلاق» ارقىلى كرەملدىڭ ساياساتىن جارنامالايتىن جۋرناليستەر مەن بلوگەرلەردىڭ كوبەيگەنىن ەستىپ ءجۇرمىز. «جەل تۇرماسا، ءشوپتىڭ باسى قيمىلداماسى» انىق. بۇل اقپاراتتىڭ انىق-قانىعىنا قۇزىرلى ورگاندار كوز جەتكىزۋى ءتيىس. وسى ورايدا، بالتىق جاعالاۋى ەلدەرىندەگى مەملەكەتتىك ساياساتتارىنا قايشى كەلەتىن رەسەيلىك تەلەارنالاردى يۋابۋدى قولعا العانىن ايتۋ كەرەك. بۇل ماسەلە قازاقستاندا دا كوتەرىلىپ ءجۇر. ءبىراق ازىرگە ناتيجەسىز. كەشەگى ءپۋتيننىڭ ورتاق اقپاراتتىق كەڭىستىك قۇرۋعا قاتىستى قۇلشىنىسىنان كەيىن كرەملدىڭ سويىلىن سوعاتىن لوببيستەردىڭ كوبەيەتىنى انىق. ءبىراق ءبىزدىڭ قۇزىرلى ورگان وكىلدەرى قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ساياساتى مەن مۇددەسىنە ساي شەشىم قابىلداۋعا مىندەتتى.

مەنىڭشە، ەۋرازەق شەڭبەرىندە ەمەس، ءتۇبى ءبىر تۇركىگە ورتاق ەلدەر اراسىندا اقپاراتتىق كەڭىستىك ورناتۋدى قولعا الۋىمىز كەرەك. وسى ورايدا قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ بىلتىر تۇركى مەملەكەتتەرىنە ورتاق تەلەارنا قۇرۋ تۋرالى باستاما كوتەرىپ، ءقازىر ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارى قارقىندى جۇرۋدە. سونداي-اق، تۇركى ەلدەرىندە ءجيى ۇيىمداستىرىلاتىن جۋرناليستەردىڭ ءتۇرلى شارالارىندا دا تۇركىلىك ورتاق اقپارات كەڭىستىگىن قالىپتاستىرۋ تۋرالى ماسەلە كۇن تارتىبىنە ءجيى شىعادى. وكىنىشتىسى، ءسوز كوپ، ءىس جوق... 

نەگىزى ءبىزدىڭ «تۇركىتىلدەس جۋرناليستەر قورىن» قۇرۋداعى باستى ماقساتىمىز – قازاقستان، تۇركيا، ءازىربايجان، تۇركىمەنستان، وزبەكستان، تاتارستان سياقتى تۇركى ەلدەرىمەن قاتار جەر شارىنداعى تۇركى قاۋىمداستىقتارىمەن اقپارات سالاسىندا ىنتىماقتاستىق ورناتا وتىرىپ، جەدەل اقپارات الماسۋ، باسپاسوزدە سەرىكەستىك قۇرۋ، ءتۇبى ءبىر تۇركىگە ورتاق تاريح، مادەنيەت، ءبىلىم، ونەر، رۋحاني قۇندىلىقتاردى بىرگە ناسيحاتتاۋ. قور قۇرىلعالى بەرى بىرنەشە رەت قازاق جۋرناليستەرىن تۇركياداعى ساياسي-ەكونوميكالىق، رۋحاني ماڭىزى بار ءتۇرلى شارالارعا قاتىسۋعا ۇلەس قوستىق. حالىقارالىق دەڭگەيدەگى شارالاردى ۇيىمداستىرۋعا مۇرىندىق بولدىق. الداعى ۋاقىتتا دا جوبالارىمىز جالعاسىن تابا بەرەدى، بۇيىرتسا. وكىنىشتىسى سول، قازاق جۋرناليستەردىڭ كوپشىلىگى حالىقارالىق دەڭگەيدە جۇمىس ىستەۋگە دايىن ەمەس. كاسىبي شەبەرلىكتى شىڭداۋ كەرەك، اعىلشىن ءتىلىن جاپپاي مەڭگەرۋ كەرەك. شەت ەلدەردە وقيعا مەن قۇبىلىس بولىپ جاتقان جەردەن تىكەلەي اقپارات الۋدىڭ ورنىنا رەسەيلىك باق-قا يەك ارتاتىنى سوندىقتان. ال رەسەيدەگى جۋرناليستەر كەز كەلگەن اقپاراتتى كرەملدىڭ نە ب ا ق قوجايىندارىنىڭ مۇددەسىنە سايكەستەندىرىپ تاراتادى. ياعني، اقپارات بۇرمالانىپ، وقىرمان مەن كورەرمەننىڭ قۇقىنا قول سۇعىلادى. جۋرناليست قوعامدى ناقتى ءارى شىنايى اقپاراتپەن قامتاماسىز ەتۋ مۇمكىندىگىنەن ايىرىلادى. مەنىڭشە، ارىپتەستەرىمىز بىرنەشە شەت ءتىلىن مەڭگەرۋمەن قاتار اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردىڭ «قۇلاعىندا» ويناۋى ءتيىس. سوندا ولارعا وتاندىق جانە حالىقارالىق ەڭبەك نارىعىندا بىلىكتى مامان رەتىندە سۇرانىس جوعارى ءارى كاسىبي تۇرعىدا قىزمەتىن مۇلتىكسىز اتقارۋعا سەپ.