كەيدە كۇيىپ كەتەسىڭ، دۇكەنگە بارسام ورىسشا، تەلەديداردى اشسام ورىسشا، پارلامەنتىم دە ورىسشا، پوليسيام دا ورىسشا سويلەسەدى. اۆتوبۋسقا مىنسەم كوندۋكتور دا كوشەنىڭ اتىن دۇرىس ايتپايدى، ءۇيدىڭ جانىنداعى مەكتەپتەن دە جۇمىسقا كەلەردە دە، قايتاردا دا ورىسشا سىقىلىقتاسقان قىزداردى كورەم. قازاق ءتىلىن از كورەم، از ەستيمىن. قاشان دا قالىس قاپ، ەكىنشى بوپ جۇرەتىن قازاق ءتىلىم، ءتىپتى دىندە دە شەت قالادى ەكەن. مەشىتكە كىرسەڭ ءمىناجات وتەۋگە كەلگەندە ايتىلعان سوزدەردى بىلسە يمامنىڭ ءبىر ءوزى بىلگەن شىعار. قالعان جۇرت تۇسىنە قويمايتىنى انىق. بۇرىن ءالىمساقتان مۇسىلمان ەلدىڭ بالاسىمىز دەپ جۇرە بەرۋشى ەم. يسلام ءدىنى تۋرالى زەرتتەۋ جاساپ كوردىم. قاراسام قازاق حالقىنىڭ يسلامدى تانۋى ەجەلدەن ريتۋالدىق ءىس-شارانىڭ توڭىرەگىندە عانا ەكەن.

«نەگە ءبىز وسى نامازدى قازاقشا وقىمايمىز؟» دەگەن سۇراق تۋادى. شالا ساۋات بىلىممەن اقتارىپ كورسەم، قۇران نەمەسە ناماز تەك اراب تىلىندە وقىلۋى كەرەك دەگەن شارت جوق ەكەن. راس، پايعامباردىڭ زامانىندا ناماز ارابشا وقىلدى. ءبىراق، ول كەزدە يسلامنىڭ تارالۋ ايماعى تەك مەككە مەن مەدينە قالاسىندا ەدى. ياعني اراب تۇبەگىندەگى اراب تايپالارىنا عانا تارالعان ەدى. ال، ارابتار بولسا ءوز تىلدەرىندە، تۇسىنەتىن تىلدەرىندە وقىدى. دەگەنمەن ويلاپ قاراڭىزشى، ناماز اراب تىلىندە وقىلۋى كەرەك دەگەندەر مىناداي ءۋاج ايتادى: قۇران قانشا اۋدارساڭ دا ارابشاداعىداي تولىق ماعىناسىن بەرە المايدى. قۇراننىڭ نەگە يكەمگە كونبەيتىن اراب تىلىندە تۇسىرىلگەنىنە توقتالماي-اق قويايىق.

قۇداي-اۋ، سوندا قۇران ارابتان باسقا ۇلت تۇسىنە المايتىنداي كىتاپ بولدى ما؟ ال، ءبىر ۇلتتىڭ ءتىلىن تولىق مەڭگەرۋ ءۇشىن سول ۇلتشا ءومىر ءسۇرىپ، مادەنيەتىن، وركەنيەتىن، سالتىن تۇگەلدەي بويىڭا ءسىڭىرۋ كەرەك دەگەن ءسوز عوي. ولاي ىستەسەك اراب بولىپ شىعا كەلەمىز. بۇل قانداي ادىلدىك؟ ال، ولاي ىستەمەسەك ءبىزدىڭ قۇلشىلىعىمىز ءبارىبىر دە ارابتارمەن سالىستىرۋعا كەلمەي قالادى دەگەن ءسوز. سول ءۇشىن عانا «تومەن ساتىلى» مۇسىلمان بولىپ قالامىز با؟ بۇل جىكتەۋ عوي. ال، يسلام جاڭا پايدا بولعان كەزدەگى پايعامبار مەن ساحابالار وقىعان نامازدى بىزدىكىمەن سالىستىرۋعا بولا ما؟

قۇراندى بىلمەگەن ءبىر كىسىنىڭ ۇيرەنگەنگە دەيىن ءوز تىلىندە ءمىناجات ەتۋىنە رۇقسات ەتەتىن حاديس بار كورىنەدى. اراب ءتىلى دەگەن ءبىر شەتىن تارتساڭ ەكىنشى جاعىنا سوزىلعان، نۇكتە قويىپ قالساڭ ماعىناسى دا وقىلۋى دا تۇگەل وزگەرىپ كەتەتىن اينىمالى ءتىل.  ال، بۇل ءتىلدى ۇيرەنىپ الۋ قيىننىڭ قيىنى. ونسىز دا، مەملەكەت «ءۇشتۇعىرلى ءتىل» دەپ بالاعا بەس جاسىندا ءۇش بىردەي ءتىلدى توپەلەپ ۇيرەتىپ جاتىر. باليعات جاسىنا كەلگەندە مۇسىلمان بالاسى ماڭدايىن ساجدەگە قويۋى قاجەت دەيدى. سوندا 12-13 جاسقا كەلگەن بالا ءتىل ۇيرەنە مە؟ ساباق وقي ما؟ وعان ءبىر ءتىل تۇگىلى، شەت تىلىندەگى ءبىر سويلەمدى دە ۇيرەنە المايتىن ەگدە تارتقان كىسىلەردى قوسىڭىز. ءتىل بىلمەگەنىڭ ءۇشىن توزاققا كەتىپ قالعانىڭ مۇلدە ادىلەتسىز عوي. ماعىناسىن بىلمەي قۇر جاتتاپ العان دۇمشەلىكتەن نە پايدا؟ ونسىز دا قىراعات كەلتىرگەندە دۇرىس دىبىستاپ جۇرگەندەر شامالى.

ءتۇرلى جاماعاتتارداعى «براتتار» مەن «سەسترالار» ونسىز دا وڭىپ تۇرماعان ءتىلىمىزدى شۇبارلاپ جاتىر. ەگەر، نامازدى قازاقشا وقىساق، دۇعا تىلەگىمىزدى قازاقشا جاساساق ۇتپاساق، ۇتىلماس ەدىك.

اقان بەكتاس