كريس گاردنەر كىشكەنتاي بالاسىمەن بىرگە قوعامدىق دارەتحانالاردا تۇنەپ جۇرگەنىندە ول ءوزىنىڭ ءومىرى جايلى وقيعا گولليۆۋدتىق فيلمدەردىڭ باستى شەرۋىنە اينالادى دەپ ويلاماق تۇگىلى تۇسىنە دە كىرمەگەن ەدى.
بۇل 1980 جىلداردىڭ باسى بولاتىن. گاردنەر مىرزا 27 جاسىندا كىشكەنتاي ۇلىمەن بىرگە سان-فرانسيسكو قالاسىندا جىل بويى ءۇيسىز قاڭعىپ جۇرگەن كەزى. دەلدالدارعا تولەۋگە دە قارجىسى جەتپەي، ءۇي جالداۋعا شاماسى جەتپەيتىن ەدى. سوندىقتان ولار ءار جەردە تۇنەۋگە ءماجبۇر بولعان. تەمىر جول بەكەتتەرىندەگى دارەتحانالار، پاركتەر، شىركەۋلەر، جۇمىس ورنىنداعى ۇستەلدەر – ونىڭ «جاتىن بولمەسى» بولاتىن. ولار تەك سورپامەن تاماقتانىپ ءجۇردى، ءوزى جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن اقشاسىنىڭ از بولىگىن بالاسىن بالاباقشاعا بەرۋگە جۇمسايتىن.
جولىنداعى تاۋقىمەتتەرگە قاراماستان گاردنەر مىرزا جۇمىسىندا تابىسقا جەتتى. فيرماسىندا تاعىلىمدامادان ءوتۋ كەزەڭىندە، اكسيالار مەن ۇلەستەردى ساتۋ بارىسىندا دين ۆيتتەر رەينولدس (DWR) ونى شتاتتىق قىزمەتكە جۇمىسقا الادى. اقىرى جالدانعان پاتەرگە قولى جەتكەن ونىڭ تاسى ورگە دومالاي ءتۇستى. قىزمەتىندە تەز كوتەرىلىپ، 1987 جىلى ول ءوزىنىڭ ينۆەستيسيالىق فيرماسىن اشتى. بۇگىنگى كۇنى گاردنەر 62 جاستا. بايلىعى 60 ميلليون دوللارعا باعالانىپ وتىر. موتيۆاسيالىق وراتور رەتىندە ايەلدەرگە قارسى كۇش كورسەتۋ ماسەلەلەرى جونىندە ورگانيزاسيالار مەن ءۇيسىز ادامدارعا دەمەۋشىلىك جاساپ، دۇنيە ءجۇزىن شارلاپ ءجۇر. گاردنەر مىرزانىڭ بالالىق شاعى دا اۋىرتپالىققا تولى بولدى. DWR-عا جۇمىسقا تۇرماستان بۇرىن تۇرمەدە قىزمەت ەتكەن. ءوزىنىڭ «ۆ پوگونە زا سچاستەم» اۆتوبيوگرافياسىن جازعان كەزدە گولليۆۋدتىڭ نە سەبەپتى قىزىعۋشىلىق تانىتقانىن ءتۇسىنۋ قيىن ەمەس. فيلم 2006 جىلى وسى اتپەن جارىققا شىقتى. ۋيلل سميت گاردنەر مىرزانى سومداعانى ءۇشىن «ەڭ ۇزدىك ەركەك ءرولى» نوميناسياسى بويىنشا وسكار الدى.
وتكەنگە كوز جۇگىرتە وتىرىپ، گاردنەر مىرزا «ومىرىنەن ەشتەڭەنى وزگەرتپەگەن بولار ەدىم» دەدى BBC-عا بەرگەن سۇحباتىندا.
«مەن بالا كەزىمنەن باستاپ، كوپتەگەن اۋىرتپالىقتاردان ءوتتىم. بەس جاسىمدا مەنىڭ بالالارىم اكەلەرىنىڭ كىم ەكەنىن بىلەتىن بولادى دەپ شەشىم قابىلداعانمىن». ۆيسكونسين شتاتىنداعى ميلۋوكيدا تۋىلعان گاردنەر مىرزا ءوزىنىڭ بيولوگيالىق اكەسى كىم ەكەنىن ەشقاشان بىلمەگەن. ول بەتتي جان ەسىمدى اناسىمەن جانە فيزيكالىق قىسىم كورىپ كەلگەن، ماسكۇنەم وگەي اكەسىنىڭ قولىندا كەدەيشىلىكتىڭ اششى ءدامىن تاتىپ، ەر جەتتى. اناسى سەرىگىنە اشۋلانىپ، ولتىرمەك بولعان كەزدە، كىشكەنتاي گادنەردىڭ بالالار ۇيىندە وتكىزگەن كەزدەرى دە بولعان. بالالىق شاعىنداعى كەلەڭسىزدىكتەرگە قاراماستان، اناسى ول ءۇشىن شابىتتاندىرۋشى ادام بولعانىن ايتادى. ەسكىلىكتىڭ ادامى بولعان انالاردىڭ ىشىندە مەنىڭ ءبىر-اق انام بولدى، ول ۇنەمى ۇلىنا: «بالام، سەنىڭ قولىڭنان ءبارى كەلەدى جانە ءوزىڭ كىم بولعىڭ كەلسە دە، نەنى قالاساڭ دا، ءوز قولىڭدا» دەپ ايتىپ وتىراتىن. ءبىر كۇنى بالا كەزىمدە تەلەديداردان كوللەدجدىڭ باسكەتبول ويىنىن كورىپ وتىرعان بولاتىنمىن. ويىنشىلاردىڭ ءبىرى ميلليون دوللار تابىس تاباتىنىن حابارلادى. مەنىڭ انام: «بالام، كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە سەن دە ميلليون دوللار تاباتىن بولاسىڭ»، – دەدى. انام ايتپاعانعا دەيىن مەنىڭ ويىما كىرىپ شىقپاعان ەدى.
ميلليون دوللار بىردەن كەلە سالمادى، ول اقش-تىڭ اسكەري-تەڭىز فلوتىندا ءتورت جىلىن وتكىزدى. 1974 جىلى سان-فرانسيسكوعا قونىس اۋدارعاننان كەيىن مەديسينالىق جابدىقتار ساتۋمەن اينالىستى. ونىڭ ءومىرى قىزىل فەرراري كولىگىن تۇراققا قويىپ جاتقان ادامدى كەزىكتىرگەندە تولىقتاي وزگەردى. گاردنەر مىرزا ودان مۇنداي ومىرگە جەتۋ ءۇشىن نە ىستەگەنىن سۇرادى. ول بوب بريدجەس ەسىمدى دەلدال بولاتىن. ەكەۋى اڭگىمەلەسىپ كەتكەننەن كەيىن گاردنەر مىرزا يندۋسترياعا قىزىعۋشىلىق ءبىلدىردى. ولار تاعى دا كەزدەسىپ، بريدجەس مىرزا گاردنەر مىرزاعا پراكتيكا ءۇشىن ينتەرۆيۋدى قامتاماسىز ەتەتىن بولىپ كەلىستى. ءبىراق، ينتەرۆيۋعا بىرەر كۇن قالعاندا، تۇراق تالوندارىن تولەمەگەنى ءۇشىن تۇرمەگە قامالدى. اقىر سوڭىندا ينتەرۆيۋ جاسالدى، ءبىراق ونى تۇرمەگە قامالعان كەزىندەگى جيلەت پەن كروسسوۆكي كيىمىمەن جاساۋعا تۋرا كەلگەن. قالجىراعان تۇرىنە قاراماستان ونىڭ قۇلشىنىسى مەن ىنتاسى جۇمىسقا قول جەتكىزۋىنە ابدەن جەتەتىن. فيلم جارىققا شىققان سوڭ التى جىلدان كەيىن 2012 جىلى گاردنەر مىرزانىڭ ءومىرى تاعى دا وزگەرىستەرگە ۇشىرادى، ايەلى 55 جاسىندا قاتەرلى ىسىكتەن كوز جۇمدى. بۇل جاعداي ونى قارجى سالاسىنداعى تابىستى وتىز جىلدان كەيىن، ومىردەن نەنى قالايتىنىن قايتا قاراۋعا تۇرتكى بولدى. كارەراسىن تولىقتاي وزگەرتۋگە بەل بۋادى.
«ايەلىممەن بولعان سوڭعى اڭگىمەلەردىڭ بىرىندە ونىڭ ماعان ايتقانى: «ءومىردىڭ قانشالىقتى قىسقا بولاتىنىن كورە العان ساتتە، قالعان عۇمىرىڭدا نە ىستەمەكشىسىڭ؟»
«ءومىرىڭىزدى وزگەرتەتىن اڭگىمە بولعان كەزدە، مەن ايتار ەدىم، ەگەر جان دۇنيەڭىز قالاعان ىسىڭىزبەن اينالىسپاساڭىز، ءسىز ءوزىڭىزدى كۇن سايىن قاۋىپ-قاتەرگە قوياسىز» ول ەندىگى ينۆەستيسيالىق-بانك قىزمەتتەرىمەن اينالىسقىسى كەلمەيتىنىن تۇسىنگەن بويدا ءوزىن موتيۆاسيالىق وراتور مەن اۆتور رەتىندە تانىتتى. قازىرگى ۋاقىتتا ول جىلدىڭ 200 كۇنىن 50-دەن استام ەلدى ارالاپ، اۋديتوريالاردا ءسوز سويلەۋمەن وتكىزەدى.
«Morningstar» ينۆەستيسيالىق فيرمانىڭ ديرەكتورى سكوتت بەرنس گاردنەر مىرزانى «رۋحى مىقتى، تاڭعاجايىپ ادامنىڭ بەينەسى» دەپ باعا بەرگەن.
اۋدارعان: مارال شايحى
