قىتايدى زەرتتەپ جۇرگەن عالىمداردىڭ پايىمداۋلارىنا قاراعاندا، بۇل ەلدiڭ جالپى تابيعي رەسۋرستارى 2 ميلليارد ادامدى قامتاماسىز ەتۋگە عانا جەتiپ، ودان كەيiن ءوز مۇمكiندiگiن سارقا بەرەتiن كورiنەدi. دەگەنمەن، وسىنداي بiر تىقىردىڭ تاياپ كەلە جاتقانىن قىتايدىڭ ءوزi دە جوققا شىعارمايدى. سۋ كوزدەرi تارتىلىپ، ورمان سيرەپ، جايىلىمدار ازىپ، ەگiستiك القاپتار ۋلانىپ، ەكولوگيالىق اپات تونە باستاعانى حاقىندا وزدەرi دە دابىل قاعىپ جاتىر. قازiر جۇڭگو ەلi – قاقپاعى جابىق ءوز iشiنە سىيماي بۇرقىلداپ قايناپ جاتقان قارا قازان ءتارiزدەس. ءتۇبiندە ول ءبارiبiر تاسيدى. سوندا، ول قالاي قاراي قۇيىلادى؟ قازاقستانمەن بiرگە الەمدi دە مازاسىزداندىرىپ وتىرعان وسى ماسەلە. بۇل جەردە قازاقستان ءۇشiن وتە ۇلكەن قاۋiپتiڭ باسىن اشىپ ايتقان ءجون. قىتايدىڭ تەرريتورياسىمەن شەكتەسiپ جاتقان جەرلەرگە نازار اۋدارىپ قاراساق، اينالاسىنىڭ بارلىعى حالىقتىڭ تىعىز ورنالاسۋى ناتيجەسiندە تىعىندالىپ تۇر. قارۋىنا سەنگەن رەسەيدi ەسەپتەمەگەندە، قىتايلار ءۇشiن تەك قازاقستانعا (ورتالىق ازيا) قاراي عانا اعىلۋلارىنا مۇمكiندiك قالادى.

قىتايدىڭ بiزگە بايلانىستى ساياساتىنىڭ ناتيجەسiن بiر الماتى قالاسى ارقىلى ءتۇسiندiرە كەتەيiن. بiر الماتى قالاسىندا قازiرگi كۇنi جۇزگە تارتا جۇڭگو كافەسi مەن مەيرامحانالارى، 270 بiرلەسكەن كاسiپورىن، 2 بانك، 48 جانارماي قۇيۋ بەكەتi، بiر مادەنيەت ورتالىعى، قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتi جانىنداعى جۇڭگو تiلi ورتالىعى، كونفۋسيي ينستيتۋتى، ياليان ساۋدا ورتالىعى، سي سينحاي، بيانحۋ كوشەلەرi، باراحولكا جانە ساۋران ساۋدا ورتالىقتارىنداعى ساۋدا نۇكتەلەرi، قازاقستاننىڭ پاسپورتىن العان 5000-نان اسا ازاماتتى دا قوسىڭىز. بۇل جۇڭگو اقپاراتىنان الىنعان ناقتى ءمالiمەتتەر. ال بiزدiڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىمىز مۇنداي ءمالiمەتتەردi قۇپيا ۇستايدى. سەبەپ قاراپايىم، اي سايىن ءاربiر جۇڭگو ازاماتى ءوزiنiڭ اماندىعى ءۇشiن پوليسيا ءبولiمشەسiنە 10 مىڭ تەڭگە، اۋداندىق ءبولiم باستىعىنا 25 مىڭ تەڭگەدەن بەرiپ وتىرادى. مۇنى بار جۇڭگو ازاماتتارى راستاپ وتىر. رەسەيلiك زەرتتەۋشiلەردiڭ ايعاقتارىنا قاراعاندا، قىتايلىقتاردى شەتەلگە شىعارىپ وتىرۋمەن جۇيەلi اينالىساتىن بيرەسمي جاسىرىن ۇيىمدار بار ەكەن. ءار ەلگە شىعارۋدىڭ ءوزiندiك مولشەرi بار. ەۋروپا ەلدەرiنە 8-10 مىڭ دوللار، رەسەيگە 2،5-3 مىڭ دوللار كولەمiندە ءار ادامعا شىعىن جۇمسايتىن كورiنەدi. قازاقستان ەڭ ارزاندارىنىڭ قاتارىنا كiرەدi. مەكەن جايعا تiركەلۋ ءۇشiن 100-200 دوللار جەتكiلiكتi. الەمدiك ءتاجiريبە دالەلدەپ وتىرعانىنداي ميگرانتتار تاريحتا ەشقاشان مەملەكەتكە پايدا اكەلمەگەن، اكەلمەيدi دە. ەندi وسىنىڭ ءبارi ازداي جۇڭگو جانە ورىس تiلدەرiندە «حاساكەسىتان حۋاسياو باو» دەگەن گازەتiن شىعارا باستادى. گازەت قازاقستانداعى جۇڭگو دياسپوراسىنا ارنالعان دەپ جازىلعان. سوندا بiز جۇڭگو دياسپوراسىنىڭ پايدا بولعانىن دا بiلمەي قالعانىمىز با؟ بۇل جاقىن ۋاقىتتا، مۇمكiن 5-6 جىلدا جۇڭگو ۇكiمەتi قازاقستانداعى جۇڭگو تiلدiلەردiڭ قۇقىعىن قورعايدى دەگەن ءسوز. 

جالپى قازاقستان بويىنشا قىتايدىڭ 20 iرi كومپانياسى جانە ورتا-ۇساعى بار 2000-نان اسا بiرلەسكەن كومپانيالار جۇمىس iستەۋدە. ولاردىڭ باسىم ءبولiگi ارينە ەنەرگەتيكا سالاسىندا. اتاپ ايتقاندا قىتايدىڭ يەلiگiنە ءوتiپ كەتكەن كومپانيالار:
اقتوبەمۇنايگاز – 85،32 پايىز ۇلەس
ماڭعىستاۋمۇنايگاز – 47
پەتروقازاقستان – 67
قازگەرمۇناي – 50 
قاراجانباسمۇناي – 50 
پاۆلودار مۇناي وڭدەۋ زاۋىتى – 58 
شىمكەنت مۇناي وڭدەۋ زاۋىتى – 50
ايدان مۇناي – 100 ت.ب.

ەندi تايفۋننىڭ تاسقىنىنداي ءنوپiر حالىقتى قانشاما قورعان سالساق تا نەمەسە ارقانىڭ قاقاعان سۋىعى مەن بورانى دا توقتاتا الماسى حاق. كەز كەلگەن تابيعاتقا بەيiمدەلگiش، وزگەنiڭ اسسيميلياسياسىنا تۇسپەيتiن، جىبىرلاعاننىڭ ءبارiن ازىق ەتەتiن جانىسiرi جۇڭگو حالقىن باتىستىق فيلوسوفتاردىڭ ايتىپ جۇرگەنiندەي «ۇلتتى بiر ليدەر دە قۇتقارا الادى» دەگەنiندەي بiر مىقتى كوشباسشىنىڭ نەمەسە قارۋدىڭ كۇشi عانا توقتاتۋى مۇمكiن. 

قىتايعا قازاقستاننىڭ جەرi كەرەك جوق دەگەن پiكiردەگiلەر قاتەلەسەدi. ءوز جەرiنە سىيماي وتىرعان ەلگە قالاي جەر كەرەگi جوق. ياعني ولارعا شيكiزات كەرەك، تۇراتىن جەر كەرەك. سوندىقتان دا ولار قازاقستاننان جالعا بولسا دا جەر الۋعا مۇددەلi. قىتايدىڭ «رەن مين ر باۋ» گازەتiنiڭ اعىلشىن تiلiندەگi سايتىندا جانە فرانسيانىڭ «Le Monde» گازەتiندە «قازاقستاننان جەتi مىڭ گەكتار جەر ون جىلعا الىندى، ءۇش مىڭ جۇڭگو ديقانى وسى كوكتەمدە بارادى» دەگەن ءمالiمەتتi تاراتتى. بۇل الماتى وبلىسى الاكول اۋدانىندا ورنالاسقان «سينو-قازاقستان» كومپانياسى. ديرەكتورى – حۋ فەڭ دەگەن قىتايلىق. ودان قالدى ەستەرiڭiزدە بولسا س.تەرەششەنكو 1 ملن. گەكتار جەردi ساتىپ الىپ ەدi عوي. ەندi سول جەرلەرiن شەتiنەن قىتايلىق فەرمەرلەرگە جالعا بەرiپ جاتقان كورiنەدi. وسىلاردىڭ ءبارi اقىلعا قونبايدى. سەبەبi ەشقانداي ەل قازاقستانعا مال، ەگiن شارۋاشىلىعىن ۇيرەتپەي-اق قويسىن. سەبەبi قازاقستان بۇرىننان اگرارلى ەل. ءتاجiريبەمiز مول، جەتكiلiكتi. تەك جۇمىسىمىزدى جۇيەگە قويساق بولدى.

اۆتورى: پازىلبەك ابساتتار ۇلى