«ول سونداي اللا جەر جۇزىندەگى بارلىق نارسەلەردى سەندەر ءۇشىن جاراتتى. سونان كەيىن اسپانعا كوڭىل ءبولىپ ونى جەتى قابات كوك ەتىپ تارتىپتەدى. ول ءار نارسەنى تولىق ءبىلۋشى» (باقارا – 29)«ءاي، ادام بالاسى! ءسوز جوق اللانىڭ ۋادەسى حاق. ەندەشە دۇنيە تىرشىلىگى سەندەردى استە الداماسىن. سونداي-اق اسا الداعىش تا سەندەردى اللا تۋرالى الداماسىن» (فاتىر – 5).
جەر بەتىندەگى ادام ءومىرىنىڭ باستى ءلاززاتى ومىردەن الاتىن قىزىعى، كورۋ جانە ەستۋ قاسيەتتەرى ارقىلى ايقىندالادى. جاقسى لەبىزدەن، ماقتاۋدان ءنار السا، جامانداۋ، بوقتىق لاس سوزدەردەن ادامنىڭ جانى اۋىرادى. ادەمىگە قىزىعادى، اسەمدىك، سۇلۋلىقتان، بارلىقتان كوز كورىپ بارىپ جان قاناعاتتانادى. ءۇشىنشى ءبىر بەلگى تۇيسىك سەزىم. ول دا تەربەلىس، ءيىس ارقىلى تۋىندايدى. ءبىراق سول سەزىم مۇشەلەرى كىرلەسە جامان يىستەن، ءار ءتۇرلى تەربەلىستەردەن ءلاززاتتانىپ، قاناعاتسىز، ماعىناسىز تىرلىككە ءتۇسىپ، تەك تۇيسىك ارقىلى ءومىر سۇرەمىز. وسى ءۇش نارسە عانا ادام جانىن وسىرەدى نەمەسە كىرلەتەدى. قالعان بەلگى، بەلگىسىز كورىنەتىن، كورىنبەيتىن بۇكىل جاراتىلىس تەگى ادامزات ءۇشىن بەرىلگەن ءۇش بەلگىگە قىزمەت ەتەدى. نە ءۇشىن؟ «ەگەر قالاساق سەندەردەن پەرىشتە جاراتار ەدىك تە ولار ورىندارىڭدى باسار ەدى» (ءزۇحرۇف — 60). ءيا، جاراتۋشىمىزدىڭ قالاۋى ودان دا جوعارى! پەرىشتە تەك ءبىر بەلگىلى يەلىكتىڭ كيەسى. ال ادام جانى تۇرلەنۋشى، ءوسۋشى، دامۋشى، اللانىڭ باستى جوسپارىن ورىنداۋشى ورىنباسار بولىپ سانالادى. وعان كوز جەتكىزۋ ءۇشىن الدا تالاي بەلەستەردەن ءوتىپ، اياتتار قۇپياسىنا كوز جەتكىزىپ كورۋ كەرەك.
«ولاردىڭ احيرەت تۋرالى مالىمەتى جەتكىلىكتى مە؟ راسىندا ولار ودان كۇدىكتە، ءتىپتى ولار وعان بايلانىستى مۇلدە سوقىر» (ءناجىم – 67). اقيرەت تۋرالى مالىمەت بار تەك عىلىم دەرەكتەرىمەن تەك اقىل يەلەرى عانا كورەدى. سوندىقتان ءار ەلگە جول كورسەتۋشىلەر جىبەرىپ وتىرادى. سوقىر سەنىم نانىممەن احيرەت كورىنبەيدى. قۇران اياتتارىن عىلىممەن تەكسەرۋ بايلانىستىرۋ ارقىلى عانا تۇسىندىرىلەدى. ايانمەن جۇيەلەنىپ بەكىتىلىپ وتىرادى.
ادام جانى بولىكتەرگە ءبولىنىپ، توزاق جانە ۇجماق ورىندارىنا باعىتتالىپ، اجىراتۋ مەككە ماڭىندا، اراۆيا جەرىندە وتەدى دە ءومىر سۇرگەن جەردە جازاسىن وتەۋگە جىبەرىلەدى نەمەسە ءىس ورىندارى بەكىتىلەدى. اياتتا: «سەندەردەن ىلگەرى كەتۋدى نەمەسە كەيىن قالۋدى قالاعان بىرەۋلەر ءۇشىن ەسكەرتۋ (37). اركىم ىستەگەن ءىستىڭ ورنىنا ۇستالادى». (ءمۇدداسىر -38)
ءار پەندە قاي جەردە نە ىستەسە سول جەرلەردە قايتا اقيرەت ءومىرىن وتكىزەدى. ادام رۋحى ءبولىنىپ، جوعارى ميزانداعى جان ارقىلى عانا جان – ءتان – رۋح بولىپ بەلگىلى دارەجەدەگى بايلانىسشى قىزمەتىن اتقارادى. ادام جانىنىڭ ەكى بەلگىسى تۇراق بولىپ، بايلانىستا تۇرادى. ءبىرى تاندە بولسا، ءبىرى ار بولىپ ارتتاعى جالعان ومىرمەن بايلانىسقا تۇسەدى، قوسىمشا نۇر جينايدى. سوندىقتان دا ارتتا قالعان ۇرپاقتارىنىڭ ىزگى ىستەرى ناتيجەسىندە عانا جان تەز تازارۋدان نەمەسە توزاقتان قۇتىلا الادى. بالانىڭ اكەگە نەمەسە اكەنىڭ بالاعا بوداۋ بەرۋى بولماق. جانە دە ەكىنشى جوعارى بولىكتىڭ باسقا جاندارمەن بىرىگىپ ىستەگەن قىزمەتىنە دە بايلانىستى بولادى. ادام تانىندە بۇعانا، ومىرتقا سۇيەك ىشىندە ار (زەينەت) بەلگىسى قالىپتاسىپ، بۇكىل ءومىر ءسۇرۋ ناتيجەسىنىڭ ەسەبى (چيپ-زەينەت بەلگىسى) ساقتالادى. سول ارقىلى جانعا وزگەرىس، قوسىمشا بەلگى، ت.ب. بەرىلىپ ەسەپ جۇيەسىنە ەنىپ وتىرادى. ادام تانىندە ەكىنشىدەن بۇكىل پايدالانعان سوزدىك قورى ەت پەن سۇيەككە سىڭەدى، ىستەر تەرىگە جازىلادى. 40 كۇن ىشىندە تاننەن جەرگە ءوتىپ بەلگىلى ءبىر سيپاتىن الادى. كەڭىستىكتە وزىندىك بەلگىلى ءبىر بەينەسىن قۇرايدى. ءسوز بەلگىسىن مالمەن (جىن) ارالاستىرىپ بىرىكتىرىپ تۇرۋشى ساقتاپ تۇرۋشى ءىبىلىس، ياعني تەمىر بۋى. (كۇكىرت) جامان سوزدەر، تەرىس سوزدەر قۇلاعى قالقايعان، شاشى جايىلعان كىشكەنە قىز بالا سياقتى بەينەگە ءتۇسىپ، كەڭىستىكتە قوزعالىپ، ۇزاق ۋاقىت ىدىراۋ باسپالداقتارىنان (جان جانە جانۋارلارعا) ەلەكتەردەن ءوتىپ جەرگە ءسىڭىپ، وسىمدىك بولىپ وسەدى، قۋراپ جانىپ كەتەدى. قازاقتا قاڭباقتى شايتان ءشوبى دەپ اتاعان. نەگىز بار اياتتا: «ال ەندى جامان ءسوز، جەردىڭ بەتىنەن قوپارىلعان ورنىقسىز اعاش سياقتى …» (يبراگيم – 27). جالپى كۇندەلىكتى ءومىر ءسۇرۋ دارەجەسىندەگى پايدالانىلعان تازا سوزدىك قورلار گۇلگە اينالىپ، تەربەلىسكە جانە جۇپار يىسكە اينالادى. نەگىزىنەن ادام جانىنىڭ كىسىسى ىشكى اعزادا تىگىنەن ءۇش قاراڭعىلىقتا بولسا، كولدەنەڭ ءتورت بۇكتەلىپ توبىق، تىزە، بەل، جاۋىرىن بولىپ قورشالىپ، يىقتان جوعارى بولىگى اقيرەتتەن كەلگەن جان بولىگى بولىپ سانالادى. بارلىعى 7 سانىن بەرىپ، 7 توزاققا ءبولىنۋ سەبەبى دە سوندىقتان. بۇل بەلگى نەگىزىنەن تەك تىرشىلىك، ويىن-ساۋىق جانە دۇنيە ماستاردىڭ جاعدايى بولماق. ال تاقۋالار جانىندا تازا، قالىپتى پارىز قارىزىن وتەگەن ومىرگە ءوز ۇلەسىن قوسا بىلگەن جاندار جانى ءبىر تەكتەس مال نەمەسە تازا جان بولىپ تەز ارادا ۇجماققا وتەرى ءسوزسىز. پەندەنىڭ قۇلشىلىق سوزدەرى عانا رۋحپەن بايلانىستا كوككە شىعار باسپالداق جارىق بولادى. زەينەت — ۇجماقتا ديۆان قىزمەتىن اتقارادى.
جالپى 8 جىننان كورۋ، ەستۋ، سەزىم قابىلەتتەرى اجىراپ احيرەت قاقپاسىنان توزاق ەسىگى ارقىلى سىناقتان ءوتىپ كورۋ، ەستۋ كىسىگە قاسيەتكە اينالادى. ال ويلاۋ، سەزىم، ءناپسى قابىلەتتەرى باسقا جيىلىككە اۋىسىپ، ودان تەك ءتۇتىنسىز وت ءبولىنىپ شىعىپ جان قورعاۋشىسىنا شىراققا اينالۋعا ءتيىس تە، ودان بولىنگەن تەربەلىستەر قۋاتقا اينالىپ وسىمدىكتەر الەمىنە وتەدى. «ۇستاعانىڭ شىراق بولسىن» دەپ دۇعا جاسايتىنىمىز سوندىقتان. ادام بالاسىنان بولىنگەن سەزىم، ءناپسى قاسيەتتەر «جىندار» دەپ اتالىپ، يىسپەن قورەكتەنىپ ءنار الىپ، ءيىس تەربەلىسكە اينالىپ جەلمەن قوزعالىپ جۇرەدى. ونداي ەستۋ جانە كورۋ قابىلەتتەرى بار ارالاس جىنداردى جىن-پەرى دەپ اتايدى. جامان ءسوز ەگەسى جىن-شايتان اتالىپ، وزىنە ءتان جامان يىستەن ءنار الادى. ءار ءتۇرلى ارام اسپەن نەمەسە يىستەرمەن تانگە كىرسە ويعا سونان سوزگە اينالىپ، سول قىزمەتشى پەندەنى «شايتان ادام» دەپ اتايدى. كوپ جاعدايدا تەرىس قىلىقتى سونداي ءيىستى پەندەلەر تانىنە «جىن پەرى» ءوتىپ جىندى اتانىپ، باسقا بىرەۋدىڭ ەسىمەن ءومىر ءسۇرىپ ءسوزىن سويلەپ جۇرگەندەر قانشاما. قازاقتار 40 كۇنگە دەيىن ايەلدەرگە جانە جاس بالالارعا زيرات باسىنا بارۋعا رۇقسات ەتپەگەن، ءورىسى ءالسىز نەمەسە ءيىسى شىعىپ جۇرگەن ايەلگە، بالاعا جىننىڭ ەرىپ كەتەتىنىن بىلگەن. جالاڭباس، شاشىن جايعان، ەركەكشە كيىنىپ سىرتقى قورعانى تەسىلگەن نەمەسە ىشىمدىك ءىشىپ، تەمەكى تارتىپ، ءارتۇرلى ءيىس شىعاتىن پەندەلەرگە دە ەرىپ كەتىپ وتىرادى. اياق باسپەن تىعىز بايلانىستى، سوندىقتان اياقتان قانداي ءيىس بولىنسە باستان دا سونداي ءيىس بولىنەدى. كۇندەلىكتى باس اشىق جۇرگەندىكتەن سەزە بەرمەيمىز. لاس سوزدەر جامان يىسپەن ارالاسادى، سوندىقتان جىن-شايتان دەپ بىرىكتىرىپ ايتۋ سودان قالعان. جىن-پەرى ول دا وسى سياقتى، ءبىراق بولەك مىنەزى بولادى. نەگىزىنەن ادام جانىنا قاسيەتى ارالاس جىندار ءقاۋىپتى بولماق. سول سياقتى حايۋاندار جىنى دا بولادى. ادام تانىنە ەنىپ، سوسىن مالداردىڭ قۋات كوزىمەن (بەزدەرمەن) بايلانىسقا تۇسەدى. جىلان دەپ اتالىپ ادام سىرتقى ورىسىندە جانە ىشكى اسقازان، ىشەك، وڭەش جولدارىندا «فوسفات، كالسيي» مەن «حلوريد ناتريي» دەگەن اتپەن عىلىمدا بەلگىلى قىشقىلدار تۇرىندە كوبىك سياقتى نەمەسە تۇمان تۇرىندە اق، سۇر، قارا جىلاندار بولىپ ادام تانىندە ءومىر سۇرەدى. ادامنىڭ ويلاۋ، كورۋ، ەستۋ جۇيەلەرىن قالىپتى جاعدايدان شىعارادى نەمەسە ىسىك بولىپ، اۋرۋ تۇرىندە ىدىراۋعا تۇسەدى. سويلەيدى، ويلايدى، كورىپكەل بولىپ، كەيدە ارۋاق اتىنان باتا بەرىپ تە جاتىر.
ونداي پەندەلەردى عىلىمي جۇيەلەۋگە، قانداي قاسيەت يەسى ەكەنىن انىقتاۋعا بولادى، ارينە بولاشاقتا مەديسينا عىلىمى بەت بۇرىس جاساسا. الدا جەكە-جەكە تولىق تالقىلايمىز. جان-جانۋارلارعا، جاندىكتەر جانىنا ءوتۋ، اۋىسۋ ءتاسىلى وسىنداي نەگىزدە وتەدى. جاننىڭ ءبولىنۋىنىڭ تازارۋىنىڭ سوڭعى ناتيجەسى ەستۋ، كورۋ قاسيەتتەرىنىڭ جاننان اجىراپ ءبولىنىپ جەكەلەي كيەگە اينالۋى ءتيىس.
دەرەككوز: massaget.kz بلوگىنان الىندى
