قازاقستاندا كوممەرسيالىق جىلجىمايتىن مۇلىك نارىعى ۇلتتىق پرينسيپتەرگە تاۋەلدى تۇردە دامىپ كەلەدى. ايتا كەتسەك، ەلىمىزدەگى اۋقاتتى ازاماتتار بار كاپيتالىن بيزنەس نەمەسە ساۋدا ورتالىقتارىن سالۋعا جۇمساۋعا بەيىم. سەبەبى قازاقستاندا ودان باسقا تۇراقتى ءوسىمدى بەرەتىن ينۆەستيسيالىق باعىت جوق.

"الەمنىڭ دامىعان ەلدەرىندە جەكە سەكتورعا تيەسىلى كاپيتالدىڭ باسىم بولىگى قور بيرجاسىنا جانە ۆاليۋتا نارىعىنا باعىتتالعان. ال بىزدە قور نارىعى بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە دامىماعاندىقتان، بيزنەسمەندەر وتاندىق كومپانيالاردىڭ اكسيالارىن نەمەسە وبليگاسيالارىن ساتىپ الۋعا قىزىقپايدى"، - دەيدى جىلجىمايتىن مۇلىكتىڭ ساۋداسىمەن اينالىساتىن Mercury Properties كومپانياسىنىڭ ستراتەگيالىق دامۋ بويىنشا ديرەكتورى ءامىرحان وماروۆ.

ەكونوميستىڭ ايتۋىنشا، قازاقستاندا كەڭسە ورىندارىن جالعا الۋعا سۇرانىس تومەندەگەن. سەبەبى وتاندىق ينۆەستورلار نارىققا زەرتتەۋ جۇرگىزبەي تۇرىپ، ۇلكەن كولەمدەگى كاپيتالىن كوممەرسيالىق جىلجىمايتىن مۇلىككە سالىپ جاتىر.

بيزنەس ورتالىقتاردىڭ 25 پايىزى بوس تۇر

قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدەگى بيزنەس ورتالىقتارىنىڭ ورتا ەسەپپەن 25% بولىگى بوس تۇر. بۇل كورسەتكىش جىل سايىن ءوسىپ كەلەدى. Smart Point كونسالتينگتىك كومپانياسىنىڭ ساراپتامالىق زەرتتەۋىنە سەنسەك، نارىققا ەندى شىعاتىن بيزنەس ورتالىقتار جالعا بەرەتىن ورنىنىڭ 50%-ىن دا تولتىرا المايدى. ال نارىقتا بار بيزنەس ورتالىقتارىنىڭ ءوزى بوساپ جاتىر.

مىسالى، الماتى قالاسىنداعى AFD Plaza بيزنەس ورتالىعىنىڭ 70 پايىزى، نۇرلى تاۋدىڭ 65 پايىزى جالعا بەرىلگەن. ودان بولەك، AFD نەگىزگى عيماراتىنىڭ تومەنگى ەكى قاباتى باستاپقىدا ساۋدا ورتالىعى رەتىندە جوسپارلانعان ەدى. ءقازىر ول بولىگى 100 پايىز بوس تۇر.

قازاقستاندا بيزنەس ورتالىقتارىنا سۇرانىس از بولسا دا، ولار قۇرىلىسقا كەتكەن شىعىنىن 7 جىلدا اقتايدى. ال، ءسىز لوندونداعى بيزنەس ورتالىعىنا ينۆەستيسيا سالعان بولساڭىز، ول ءوز قۇنىن 25 جىلدا اقتايدى.

"قازاقستان نارىعىندا ينۆەستور بيزنەس ورتالىق سالۋ ءۇشىن ونىڭ شارشى مەترىنە ورتا ەسەپپەن 700-800 اقش دوللارىن جۇمسايدى. ودان بولەك، بوس ورىن جالعا بەرىلمەگەن كەزدە، ونىڭ كوممۋنالدى قىزمەتىنە ايىنا $5-10 كولەمىندە شىعىن كەتىپ وتىرادى"، – دەيدى وماروۆ مىرزا. – "ودان بولەك، مۇلىك سالىعىن تولەۋ كەرەك".

كوممەرسيالىق جىلجىمايتىن مۇلىكتىڭ نارىقتاعى سۇرانىسقا وراي شارشى مەترگە بەكىتىلگەن ورتاشا باعاسىن ەسكەرسەك، الماتى ($30) مەن استانادا ($30) ەۋروپانىڭ بۋداپەشت ($20)، سوفيا ($25) جانە كييەۆ ($25) سىندى قالالارىنان قىمبات ەكەنىن كورەمىز.

ساۋدا ورتالىعىن سالۋ تابىسسىز بيزنەسكە اينالا ما؟

قازاقستان بويىنشا ساۋدا ورتالىقتارىنىڭ جالپى اۋدانى – 488 000 شارشى مەتر. ودان بولەك، تاعى دا جاڭا ورتالىقتار سالىنىپ جاتىر. مىسالى، ءبىر الماتىنىڭ وزىندە Grand Park، Forum Almaty، Passage de Paris، موسكۆا، Mart Village قۇرىلىسى بىتۋگە جاقىن. الماتى قالاسىندا ادام باسىنا شاققانداعى ساۋدا ورتالىعىنىڭ شارشى مەترى ستامبۇلعا نە لوندونعا قاراعاندا ەكى ەسە كوپ بولسا دا، ءبىزدىڭ ينۆەستورلار العان بەتىنەن تايار ەمەس.

ستامبۇل اگلومەراسياسىندا 15 ميلليون ادام شوعىرلانعان. ەۋروپاداعى ەڭ ۇلكەن ءۇش نارىقتىڭ ءبىرى بولسا دا ساۋدا ورتالىقتارى الماتى نارىعىنا قاراعاندا بەلگىلى مولشەردە از. ودان بولەك، قالا تۇرعىندارىنىڭ ساتىپ الۋ مۇمكىندىگى مەن تابىس كولەمىن تىلگە تيەك ەتۋ كەرەك. سونىمەن قاتار، قالاعا جىلىنا كەلەتىن 20 ميلليون ءتۋريستى دە ەسكەرگەن ءجون. سەبەبى تۋريستەر مىندەتتى تۇردە ساۋدا ورتالىقتارىندا شوپپينگ جاسايدى.

Mercury Properties باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، بۇل قازاقتاردىڭ بيزنەسكە دەگەن كوزقاراسى تىكەلەي جىلجىمايتىن مۇلىكپەن بايلانىستى بولعاندىعىنان جاپپاي ترەندكە اينالىپ ۇلگەرگەن. "مىسالى، 1995 جىلى الماتىداعى 3 بولمەلى پاتەر باعاسى $5000 بولدى دەلىك. پاتەر قۇنى 20 جىلدان كەيىن 150 000 اقش دوللارىنا دەيىن وسكەن. سوندا جىلجىمايتىن مۇلىك يەسىنىڭ كاپيتالى ەشقانداي كۇش سالماعاننىڭ وزىندە 30 ەسە ۇلكەيىپ وتىر"، – دەيدى ول.

قازاقستان نارىعىنداعى ساۋدا ورتالىقتارىندا شارشى مەتردى جالعا الۋ قۇنى، ورتا ەسەپپەن، 25 اقش دوللارىن قۇرايدى.

استانا نارىعى

بۇگىندە استاناداعى كوممەرسيالىق جىلجىمايتىن مۇلىككە سۇرانىس ارتا تۇسكەن. سەبەبى ەلىمىزدەگى الىپ كورپوراسيالاردىڭ شتاب-پاتەرلەرى استاناعا كوشىپ جاتىر. كەڭسە ورىندارىنا دەگەن سۇرانىس الماتىعا قاراعاندا 5 پايىزعا كوبىرەك. ول ازىرگە جوعارى كورسەتكىشكە يە بولىپ وتىر. ال ەكسپو جارمەڭكەسى اياقتالعاننان كەيىن جالعا بەرىلەتىن ورىندار كولەمى كۇرت وسەدى. سوعان ساي سۇرانىس دەڭگەيى 20-30 پايىزعا دەيىن تومەندەيدى دەپ كۇتىلەدى.

ءقازىر استانا قالاسىندا ابۋ-دابي پلازا جانە Talan Towers بيزنەس ورتالىقتارى سالىنىپ جاتىر. ارابتاردىڭ كاپيتالىمەن كوتەرىلگەن قۇرىلىس بىتكەننەن كەيىن عيماراتتى تۇگەلگە جۋىق قامتيتىن كەڭسە ورىندارىنىڭ 50 پايىزى عانا تولتىرىلادى دەپ جوسپارلانعان. ال Mercury Properties زەرتتەۋى بويىنشا، ول عيمارات كەڭسەلەرىنە سۇرانىس مۇلدە بولمايدى. نەلىكتەن؟

مىسالى، Talan Towers بيزنەس ورتالىعى. قۇرىلىس اياقتالعاننان كەيىن بيزنەس ورتالىققا بيلاين ءموبيلدى وپەراتورى مەن Burger King كومپانياسىنىڭ ۇجىمى كوشەدى. Talan Towers عيماراتىنىڭ نەگىزگى ينۆەستورى Verny Capital اتالعان كومپانيالاردىڭ بەلگىلى ءبىر كولەمدەگى اكسياسىنا يەلىك ەتەدى. دەمەك بىر-بىرىمەن سىبايلاس كومپانيالار ءبىر بيزنەس ورتالىعىنا شوعىرلاندىرىلماق. ال ارابتاردىڭ قازاقستانداعى وزگە كومپانيالارمەن ءبىرىڭعاي بايلانىسى جوق.

ەكسپو-دان كەيىن

"بىزگە، جەكە سەكتور رەتىندە، ارنايى جەڭىلدىكپەن كرەديتتەر ۇسىنىلدى جانە جارمەڭكە بولاتىن ايماقتان تەگىن جەر بەرىلدى. ءبىراق ءبىز ينۆەستيسيا سالماۋدى ءجون كوردىك. سەبەبى ەكسپودان كەيىن ول ورىندارعا سۇرانىستىڭ بولمايتىنى انىق"، – دەيدى ەكونوميست ءامىرحان وماروۆ.

ارينە مەملەكەتتىك سەكتوردىڭ تاپسىرىسى بولعان سوڭ، قۇرىلىس سالاسىنداعى ەلىمىزدەگى بارلىق كومپانيالاردى حالىقارالىق جوبانىڭ جۇزەگە اسىرىلۋىنا باۋلۋ كەرەك بولدى. بيۋدجەتتەگى قارجىنىڭ باسىم بولىگى سوڭعى كەزدەرى سول جارمەڭكەگە جۇمسالىپ جاتقانىنان حاباردارمىز.

"بۇل بيزنەسمەن ءۇشىن باستاپقىدا ءتيىمدى ۇسىنىس بولىپ كورىنگەنىمەن، تاۋەكەلگە بارۋدىڭ قيسىنى جوق. سەبەبى حالىقارالىق جارمەڭكە وتكەننەن كەيىن اتالمىش جەرگە سۇرانىستىڭ بىردەن ازايىپ كەتۋى مۇمكىن ەكەنى جايلى ساراپشى مامان ايتپاسا دا، بەلگىلى. وسىعان دەيىن ەكسپو ۇيىمداستىرعان ەلدەردەن ۇلگى الساق تا جەتىپ جاتىر"، – دەيدى ول.

الماتى تاۋەرس

اتالمىش بيزنەس ورتالىعىنىڭ ورنالاسقان جەرى قولايلى بولسا دا، كەڭسە ورىندارىنا دەگەن سۇرانىس جوق. عيماراتتا ءليفتى قۇلاپ، جاقىندا ءورت بولعانى جايلى ەل قۇلاعدار بولىپ وتىر. سوندىقتان قاۋىپسىزدىك تولىقتاي قامتاماسىز ەتىلمەگەن كەزدە، جالعا بەرىلەتىن جەرلەرگە دە سۇرانىس ازايادى.

"بۇگىندە الماتى تاۋەرستىڭ سەگىز اكسيونەرى بار. سولاردىڭ ءبىرى – ءبىز. ونىڭ ءارقايسىسى ءوز دەگەنىمەن بيزنەسىن جۇرگىزۋگە تىرىسىپ جاتقاندىعىنان، وسىنداي قيسىنسىز جاعدايلاردىڭ كۋاسى بولىپ وتىرمىز"، – دەيدى Mercury Properties ديرەكتورى. وماروۆ مىرزانىڭ بەرگەن اقپاراتىنا سۇيەنسەك، الماتى تاۋەرستە "open space" جۇيەسىندەگى كوۋوركينگ ورنىن جاساۋ جوسپارلانعان. ول ءۇشىن كوممەرسيالىق جىلجىمايتىن مۇلىكتىڭ ءبىر عانا اكسيونەرى بولۋى كەرەك. ءقازىر بيزنەس ورتالعىنىڭ 50 پايىزى Mercury Properties اكتيۆى بولىپ سانالادى.

"بولاشاقتا الماتى تاۋەرستىڭ تومەنگى ەكى قاباتى تەحنولوگيالىق حابقا اينالادى. ءبىرىنشى قاباتتا British Council، US Consulate جانە Chevron كومپانياسىنىڭ hitech لابوراتورياسى ورنالاسادى. ودان بولەك، ءارتۇرلى ستارتاپشىلاردى بىرىكتىرەتىن كوۋوركينگ ورتالىعى ورىن تەبەدى"، – دەيدى مامان – "ال ەكىنشى قابات ChocoGroup، Atameken Buciness Channel، Yvision جانە تاعى باسقا كومپانيا قىزمەتكەرلەرىنە جالعا بەرىلمەك".

اشىق ەكونوميكا كەرەك. اقپارات اشىق بولماسا ينۆەستورلار كەلمەيدى

شەتەلدىك كومپانيالار الماتى نە استانادان كەڭسە ورنىن ىزدەگەن كەزدە، بيزنەس ورتالىقتارىنىڭ يەسى جايلى تولىققاندى اقپاراتقا يە بولعىسى كەلەدى. سونىمەن قاتار، كوممەرسيالىق جىلجىمايتىن مۇلىك بيزنەسىمەن اينالىساتىن كومپانياعا ينۆەستيسيا سالۋدى جوسپارلاعان شەتەلدىك قارجى ءينستيتۋتى نەمەسە حەدج-فوند، الدىمەن، سول كومپانيانىڭ نارىقتاعى بەدەلى مەن جالپى ينۆەستيسياعا باعىتتالعان كاپيتالىن انىقتاپ الۋدى ءجون كورەدى.

قازاقستان نارىعىنداعى كوممەرسيالىق بيزنەسپەن اينالىسىپ جۇرگەن كومپانيالاردىڭ ەشبىرىندە كورپوراتيۆتى رەيتينگ جوق. ناقتىراق ايتار بولساق، وتاندىق كومپانيالار ءوزىنىڭ ينۆەستورلارى مەن اينالىمداعى قارجى كولەمى جايلى ينسايدەرلىك اقپاراتتى جاسىرۋعا تىرىسادى. بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە قۇپيا ۇستالعاننان كەيىن شەتەلدىك ينۆەستورلار وعان كۇمانمەن قارايدى. اشىق ەكونوميكا ءپريسيپىن ۇستاناتىن كومپانيالارعا ينۆەستورلاردان بولەك، ۇزاق مەرزىمگە تۇراقتى ورىن ىزدەگەن شەتەلدىك كومپانيالار دا قىزىعۋشىلىق تانىتادى.

مىسالى، RBS، CitiBank، HSBC، UniCredit Bank سىندى حالىقارالىق دەڭگەيدەگى قارجى ينستيتۋتتارى ءبىزدىڭ نارىققا ۇلكەن ۇمىتپەن كەلگەن بولاتىن. ولاردىڭ باسىم بولىگى ينۆەستيسيا ءۇشىن ماڭىزدى بولعان ينسايدەرلىك اقپاراتتارعا قول جەتكىزە الماعاندىقتان قازاقستاننىڭ بانك سەكتورىندا ۇزاق تۇراقتامادى.

سونداي-اق، Procter & Gamble كومپانياسى قازاقستاندا كەڭسە ورنىن جالعا الۋدان بۇرىن جىلجىمايتىن مۇلىكتىڭ ناقتى كىمگە تيەسىلى ەكەنىن بىلگىسى كەلەدى. ال قازاقستاندا اۋقاتتى ازاماتتار ءوز كاپيتالى، تابىسى تۋرالى جالپىعا بىردەي اقپارات تاراتقىسى كەلمەيدى. ەگەر ءبىزدىڭ ەكونوميكادا اشىقتىق بولعاندا، شەتەلدىك كومپانيالاردان تۇسەتىن ينۆەستيسيا بۇگىنگىدەن كوبىرەك بولار ەدى.