ەلىمىزدە 17 ميلليوننان استام جان سانى بار، ءبىراق قانشا وتاباسى، قانشا باسپانا بارى بەلگىسىز.   ءارتۇرلى دەرەككوز ءارتۇرلى ايتادى. بۇعان قوسىلۋ مەن اجىراسۋدىڭ تۇراقسىزدىعى سەبەپ شىعار. ال باسپانالار سالىنىپ، پايدالانۋعا بەرىلىپ جاتقانىمەن قازىرشە قاجەتسىنۋدى قامداپ ۇلگەرە الماي جاتقانى انىق. الايدا سوڭعى ساناق ناتيجەسى قازاقتىڭ كوبى قالادا تۇرتىندىعىن كورسەتتى. ءبىراق بۇل ولاردىڭ ءبارىنىڭ ءوز باسپاناسى بار دەگەن ءسوز ەمەس. سوندىقتان قالدا تۇرادى دەگەننەن جۇرەدى دەگەن دۇرىس شىعار. نەگە دەيسىز عوي ءبىز قالادا اۋىلدان كەلىپ جالدامالى ۇيدەلەردىڭ بىرىنەن-بىرىنە كوشىپ جۇرەمىز. تۇراقتى ۇيدە تۇرۋعا جاعدايىمىز جاراسپاي جۇرگەن جايى بار. سەبەپ كوپ. ەندى ونى قالاي شەشۋگە بولاما؟ «توقپاعى مىقتى بولسا كيىز قازىق جەرگە كىرەدى» دەگەندەي بۇل كۇرمەۋى كوپ ماسەلەنى شەشۋگە، ارينە، بولادى. ول جالدامالى باسپانالاردى زاڭدى تىركەۋدەن وتكىزۋ قاجەت.

قازىرگى كۇندە استانا، الماتى سەكىلدى ءىرى قالالاردا جالعا بەرىلەتىن جەكە مەنشىك باسپانا كوپ. ولاردىڭ ىشىندە ناقتىلى جالعا بەرۋ قۇقىعىن الىپ، مەملەكەتكە سالىق تولەپ، زاڭدى ءىس جۇرگىزىپ وتىرعانى شامالى ەكەنى بەلگىلى.

مەن ۇكىمەتتىڭ نەمەسە ۇكىمەتتىڭ جەلكەلگەن قوعامدىق ۇيىمدارمەن بىرلەسە وتىرىپ وسى جالدامالى باسپانالاردى قاداعالاۋىن قالايمىن. بۇعان باستى بىرنەشە سەبەپ بار:

بىرىنشىدەن، زاڭدى تىركەۋدەن كەيىن جىلجىمايتىن مۇلىكتى جالعا تاپسىرۋشىعا سالىق تولەتۋ ارقىلى قازىنانىڭ قازانىن تولتىرا تۇسۋگە بولادى، بۇل ءوز كەزەگىندە زاڭسىز تابىس تابۋدىڭ الدىن  الادى (ءبىر باسىندا بىرنەشە باسپانا بار، ولاردى جالعا بەرىپ مەملەكەتكە تيىن تاتىرماي جۇرگەندەر قانشاما).

ەكىنشىدەن، ولاردى زاڭدى تىركەۋدەن وتكىزۋ ارقىلى مەملەكەت سالىقپەن قاتار جالداۋ باعاسىن دا بەلگىلەي الادى. ونى جالدامالى ءۇي ورنالاسقان اۋدانعا، الەۋمەتتىك قۇرىلعىلارمەن قامتاماسىز ەتىلۋىنە، ءۇيدىڭ جاعدايىنا قاراي  جانە ءار شارشى مەترى حالىققا قولايلى بولاتىنداي ەتىلۋى ءتيىس. مىسالعا الماتى قالاسىنىڭ بارلىق الەۋمەتتىك جاعدايلارمەن قامتاماسىز ەتىلگەن ۇيلەردىڭ ايلىق جالداۋ قۇنى شارشى مەترىنە 1000 تەڭگە دەپ باعا بەلگىلەندى دەلىك، سوندا 40 شارشى مەترلىك ءبىر بولمەلى پاتەر ايىنا 40000 تەڭگە بولادى. ال مەملەكەتكە سالىقتى جالعا بەرۋشى ءوز ەسەبىنەن وتەيدى. الايدا ءدال قازىرگى بۇنداي پاتەردىڭ اقىسى جوعارداعىدان 2 ەسە بولىپ وتىر.

ۇشىنشىدەن، جالعا الۋشىلاردىڭ جاعدايىن جاساۋ. بۇعان ءبىر مىسال رەتىندە جالادامالى پاتەرلەردە تۇراتىنداردىڭ كوپشىلىگى جاس وتباسىلاردىڭ ورتاشا دەڭگەيدە ەكەۋىنىڭ جالاقىسىن قوسىپ ەسەپتەگەندە 150000 تەڭگە شاماسىندا دەلىك، ەكىنشى ماسەلەدەگى ەسەپ بويىنشا ءقازىر بۇنداي وتباسى ايلىق جالاقىسىنىڭ جارتىسىن پاتەر اقىسىنا تولەسە، كوممۋنالدىق قىزمەتتەر مەن پايدالانۋ قۇنىنا 10000 تەڭدەن استام شىعىندالادى، وعان وتاباسىنىڭ تۇرمىستىق تۇتىنۋىن قوسساڭىز «ايلىق شايلىققا ارەڭ جەتىپ» جۇرگەن جايىن بايقاۋ قيىن ەمەس. تاپقان تابىس تىرشىلىك ەتۋدەن اسپاعاندىقتان، قور جيىپ بولاشاق ءوز جەكە باسپانالارىنا يە بولۋ ەرتەگى بولىپ قالا بەرەدى. ال ءبىر ەڭبەككۇشىنە سۇيەنگەن نەمەسە ايلىق تابىسى  از وتباسىلار ءۇشىن بۇنداي پاتەرلەردە تۇرۋ حان سارايىندا تۇرۋمەن بىردەي.

تورتىنشىدەن، وتباسى تۇراقتىلىعىنا، وتباسى مۇشەلەرىنىڭ دەنساۋلىعى مەن پسيحيكاسىنا كەرى اسەردى جويۋ. بۇگىندە وتباسىن قۇرماي «وتىزعا بارا جاتىرمىن، ودان اسىپ بارامىن» دەپ ءالاۋلايىن ايتىپ جۇرگەن بويداقتار مەن اجىراسىپ جاتقان جاس وتباسىلار جەتەرلىك. وعان وسى باسپانا ماسەلەسى، جالدامالى ءۇيدىڭ جالاقىسىن تولەي الماۋدا باستى سەبەپ بولۋدا. بۇل ءبىر. ەكىنشىدەن جوعاردا ايتقانداي ايلىق تابىسى از جاندار قالا ماڭىنداعى جەر ۇيلەردە  تۇرعان جەرىنەن جۇمىسقا قاتىناۋدىڭ قيىندىعى ءوز الدىنا.  شىنى كەرەك جالعا العان ۇيلەرىن  ءۇي يەلەرى جالعا بەرۋ ماقساتىندا ارزان قۇرىلىس ماتەريالدارىنان ساپاسىز سالادى، "ۆرەميانكا" اتالاتىن بۇل ۇيلەردىڭ استىنان سىز، ءتورت قابىرعاسىنان سۋىق وتەدى. ءتىپتى كەيبىرەۋلەرىنىڭ ەسىك-تەرەزەسى كۇن تۇسپەيتىن تەرىسكەيگە قاراتىلعان. مىنە بۇل ونداعى ءومىر سۇرگەندەرگە، اسىرەسە جاس نارەستەلەردىڭ دەنساۋلىعىنا كەرى ىقپال جاساۋدا. ۇكىمەت زاڭدى تىركەۋ ارقىلى بۇنداي ۇيلەردىڭ جالعا بەرۋگە جارامدى-جارامسىزدىعىن تەكسەرە الادى. اتالمىش ماسەلەنىڭ ەڭ باستىسى -  ءقازىر قۇلدىق سانىنىڭ قۇرساۋى وسى جالدامالى باسپانادان باستالاتىن بولدى. بۇل اسىرەسە وتباسىندا ءوسىپ كەلە جاتقان تاۋەلسىزدىكتىڭ، بولاشاق ەركىن وي سانانىڭ يەسى بالالاردى «قوجايىننىڭ قاس قاباعىن» باعاۋعا ۇيرەتەدى. سوندىقتان جالدامالى پاتەرلەردى باقىلاۋعا الۋ ەڭ الدىمەن جالداۋشى مەن جالداپ الۋشى اراسىندا كەلىسىم-شارت نەگىزىندە جۇزەگە اساتىندىقتان ءار كىم ءوز قۇقىعىن قورعاۋعا بولادى. ايتا كەتەرلىك ءبىر جايت ءقازىر جاس نارەستەسى بار وتباسىن بالالارىڭ جىلايدى، تىنىمسىز ت.ب. سىلتاۋمەن كوبىنەسە پاتەرگە الا بەرمەيدى. بۇل دەموگرافيالىق جاعدايىمىزعا دا اسەرىن تيگىزۋدە.

بەسىنشىدەن، قىلمىستىڭ الدىن-الۋ. جالعا بەرىلەتىن باسپانالاردى زاڭدى تىركەۋ ارقىلى وندا كىمنىڭ قايدان كەلىپ تۇرىپ جاتقانىن بىلۋگە بولادى. بۇل كوبىنەسە سىرتتان زاڭسىز كەلىپ جاتقان زاڭ بۇزۋشىلاردى ازايتۋعا سەپ بولادى.

ءسوزدىڭ سىرگە جيارى جالدامالى باسپانالاردى زاڭدى تىركەۋ ارينە جالعا بەرۋشىلەر ءۇشىن ءتيىمسىز. مەنىڭ ويىم ساندىراق بولۋى مۇمكىن. ءبىراق جالپى ۇلت مۇددەسىمەن ساناسار بولساق بۇدان ۇتپاساق ۇتىلمايمىز. باتىر باۋكەڭ ايتقانداي «وتان وتباسىنان باستالادى». ول ءۇشىن وتباسى تاۋەلسىز، تازا، ءتيىمدى باسپانادا تۇرۋ كەرەك شىعار. جالپى ۇكىمەت جالدامالى باسپانالاردى زاڭدى تىركەۋ ارقىلى مەملەكتكەدە حالىققادا يگى ءىس ىستەي الادى.

ساۋالناما

[poll id="3"]

الىبەك ىدىرىس