كەۋدەسىنە كەڭ دۇنيە سىيعان قازاق­تىڭ پاراساتتى پەرزەنتىنە اينالعان گەرولد بەلگەر ۇلتجاندىلىقتىڭ ۇلكەن ۇلگىسىن كورسەتكەن تاۋداي تۇلعا. دالا دانىشپاندارىنا اينالعان بابالا­رىمىزدىڭ باتالى سوزدەرىن جاستايىنان جانىنا بالاپ، جاتتاپ وسكەن پاراسات-پايىمى بيىك ازامات ادام­زاتتىڭ تاريحي بەلەستەرىندە تاعدىرلى عۇمىر كەشكەن، تاريحي ۇلكەن ءومىر جولىنان وتكەن قازاق ەلىنە قىزمەت ەتۋدى ءوزىنىڭ پەرزەنتتىك اسىل پارىزى ءارى بيىك ماقساتى سانادى.

ۇلتىمىزدى ۇلىقتاۋ­دىڭ ۇلكەن ۇلگىسىن تانىتقان تۇلعانىڭ ۇلت كوگىندەگى ورنى بولەك. ەجەلدەن تامىر جايعان حالىق مۇراسىنان، جىر­مەن دەستەلەنگەن داستاندارىنان، دانالىق نارىنەن سۋسىنداعان زەردەسى زەرەك ءسوز زەرگەرىنىڭ دۇنيەتانىم بيىگى­نەن وي تولعايتىن تەرەڭ ءتۇبىرلى تۋىن­دىلارى ۇلتتىق ادەبيەتى­ءمىزدىڭ التىن قورىنىڭ عانا ەمەس، الەم ادەبيەتىنىڭ قىمبات قازىناسىنا اينال­عانى اقيقات. تاعىلىمى تەرەڭ رۋحاني مۇراسى ارقىلى ەلدىگىمىزدىڭ رۋحاني ەڭسەسىن بيىكتەتۋدى كوزدەگەن جازۋشىنىڭ جان تەبىرەنىسىنەن، شۋاقتى سەزىمىنەن، قۋاتتى قالامىنان تۋعان تۋىندىلا­رىنىڭ ءارقايسىسى ۇرپاقتى التىن قازىعىنا – تاريحي تامىرىنا جاقىن­داتىپ، جان شىراعىن جاعۋدى مۇرات قىلادى. ادەبيەت جولىندا اباي مۇرالارىن زەرتتەگەن ءسوز زەرگەرى «گەتە جانە اباي»، «اسىلعا اباي بولايىق» جانە تاعى باسقا قازاق، ورىس، نەمىس تىلدەرىندە ماقالالار مەن كوركەم اڭگىمەلەر، سونداي-اق، ەكى مىڭعا جۋىق ەڭبەك جازدى. گەرولد بەلگەردىڭ عابيت مۇسىرەپوۆ، ءابدى­ءجامىل نۇرپەيىسوۆ، ءابىش كەكىلبايەۆ، دۇكەنباي دوسجان جانە تاعى باسقا قازاق ادەبيەتى وكىلدەرىنىڭ شىعارما­لارىن ورىس تىلىنە اۋدارعانى بارشا­مىزعا بەلگىلى. «دوستىق ۇيىندە» وتكەن «گەرولد بەلگەر – رۋحتاردىڭ تارتى­لىسى» اتتى رەسپۋبليكالىق عىلىمي كونفەرەنسيا ماڭگىلىك مۇرالارى ارقى­لى قازاق حالقىمەن ءالى تالاي عاسىرعا تاكاپپارلىقپەن قارايتىن قوعام قاي­راتكەرىنىڭ ونەگەلى ءومىرى مەن شىعارما­شىلىق الەمىن تەرەڭدەي تانۋعا سەپتىگىن تيگىزگەنى انىق.

جازۋشى، سىنشى، اۋدارماشى، پۋب­لي­سيست، ادەبيەت زەرتتەۋشىسى،  «پاراسات» وردەنىنىڭ يەگەرى گەرولد بەلگەردىڭ عيبراتتى عۇمىرىنا ارنالعان ىزگى شارانى «Wءىedergeburt» نەمىستەر كەڭەسى» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق ۇيىمى مەن قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسى ۇيىمداستىردى. جيىنعا رەسپۋبليكالىق ەتنومادەني بىرلەستىكتەردىڭ، شىعارماشىلىق ءبىر­لەس­تىك­تەردىڭ، رەسەي مەن گەرمانيا باس كونسۋلدىعىنىڭ وكىلدەرى، سونداي-اق، ءبىرقاتار زيالى قاۋىم وكىلدەرى قاتىس­تى. ىزگى شارانىڭ شىمىلدىعىن اشقان «Wءىedergeburt» نەمىستەر كەڭەسى» رەس­پۋب­ليكالىق قوعامدىق ۇيىمىنىڭ ءتوراعاسى الەكساندر دەدەرەر ءوز سوزىندە  جاس ۇرپاققا تاعىلىمدى تاربيە بەرۋدە گەرولد بەلگەردىڭ شىعارماشى­لىعى­نىڭ رۋحاني ماڭىزدىلىعى زور ەكەندىگىن اتاپ ءوتتى. جيىندا جازۋشىنىڭ عيبراتتى عۇمىرىنان ءبىر ۇزىك سىر شەرتەتىن دەرەكتى فيلم جينالعان جۇرتشىلىق نازارىنا ۇسىنىلدى. سونداي-اق، شارا شەڭبەرىندە  ءومىرى ونەگەگە اينالعان تالانت­تى تۇلعانىڭ شىعارماشىلىق جولىنا ارنالعان كىتاپ كورمەسى ۇيىم­داستىرىلدى.

دۋلات يسابەكوۆ،

جازۋشى دراماتۋرگ،

ق ر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى:

– گەرولد بەلگەردىڭ ەسىمى كۇللى قازاققا تانىس. اۋىلداعى قاراپايىم قازاقتار دا ونىڭ ەسىمىن ەستىگەندە «ول ءوزىمىزدىڭ قازاق قوي» دەپ ايتىپ جاتقا­نىنا تالاي رەت كۋا بولعانىم بار. مىنە، قاراپ وتىرساڭىز، بۇل حالىقتىڭ بەرگەن باعاسى بولىپ تابىلادى. ال ومىردە حالىقتىڭ بەرگەن باعاسىنان باسقا بيىك باعا بار ما؟ راسىندا دا، ول ءتول تاريحى­مىزدا، حالقىمىزدىڭ جۇرەگىندە ناعىز قازاق بولىپ قالدى! تاعدىردىڭ جازۋى­مەن، جۇرەگىنىڭ قالاۋىمەن جازۋشىنىڭ قازاقتار زيراتىنا جەرلەنۋى ونىڭ ناعىز قازاق حالقىنىڭ پەرزەنتىنە اينالعانىن دالەلدەي تۇسەتىندەي.

سماعۇل ەلۋباي

جازۋشى، كينودراماتۋرگ:

– ءتىل مەن تاۋەلسىزدىك ەكەۋى ءوزارا اجىرامايتىن ءبىرتۇتاس ۇعىم. ءتىل جوق جەردە تاۋەلسىزدىك بولمايدى، تاۋەل­سىزدىك بولماعان جەردە ءتىل دە بولمايدى. تاريح بىزگە سونداي ساباق ۇيرەتكەن. قازاقتا «تاۋ الىستاعان سايىن بيىك­تەيدى» دەگەن دانالىق بار عوي. تىنىمسىز تىرشىلىكتىڭ تاريح كوشىندەگى ۋاقىت كەرۋەنى العا قاراي جىلجىعان سايىن گەر-اعانىڭ بەينەسى بيىكتەي بەرەتىنى ءسوزسىز.  قازاقستانداعى ءتىل ماسەلەسىندەگى ونىڭ وشپەس ونەگەسى كۇن وتكەن سايىن تاۋ شىڭىنداي بيىكتەپ بارا جاتقانى اقيقات. ويتكەنى، قازىرگى قوعامدا وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ اراسىندا ءدال گەرولد بەلگەردەي ءتىل ماسەلەسىن تەرەڭ تۇسىنگەن، قازاق ءتىلى ءۇشىن كۇرەسكەن جاناشىر ازا­ماتتار سيرەك. مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلىنىڭ تاعدىرى ءۇشىن جاناشىر   بولعان گەرولد بەلگەر مەن اسىلى وسماننىڭ الدىندا باس يەمىز. گەرولد بەلگەر تەك قانا اۋدارماشى ءارى جازۋ­شى ەمەس، ول قوعام قايراتكەرى رەتىندە دە قازاق­ستاننىڭ ءتىل مايدانىنداعى ەرەن ەرلىگىمەن، ەڭبە­گىمەن، قازاق ءتىلىنىڭ تاعدىرىنا جانا­شىر­لىعىمەن ۇلكەن ۇلگى بولعان تاعى­لىمدى تۇلعا. بۇگىنگى جىلداردىڭ بيىگىنەن قاراعاندا، گەرولد بەلگەردىڭ ءتىل مايدانىندا ءجۇرىپ وتكەن جولى ونەگەگە تولى. وسى ورايدا، بۇل ىزگى ىسىنەن ونىڭ ادامگەرشىلىك اسىل قاسيەتتەرى ايقىن اڭعارىلادى، اسقاق رۋحتى ازاماتتىق تۇلعاسى كورىنەدى.

ساتىبالدى نارىمبەتوۆ،

كينورەجيسسەر:

– گەرولد بەلگەر قازاقتىڭ تاري­حىن، ءتۇپ-تامىرىن، ءتىلىن تەرەڭ بىلەتىن بىلىمدىلىگىمەن تاڭعالدىراتىن. ونىڭ ۇلتجاندىلىق قاسيەتى بارشا قازاقستان حالقىنا ءارقاشان ۇلكەن ۇلگى-ونەگە. گەرولد اعا تۋرالى العاش رەت 1963 جىلى اسقار سۇلەيمەنوۆتەن ەستىگەن ەدىم. اسقار سۇلەيمەنوۆ ەكەۋمىز ءبىر اۋىلدىڭ ادامدارىمىز عوي. ونىڭ ۇيىنە بارىپ، ءجيى اڭگىمەلەسىپ، ايتقان كىتاپ­تارىن وقىپ، ءوزارا ارالاسىپ تۇراتىنبىز. كەيدە ۇيىنە بارىپ، ۇزاق كۇتىپ قالاتىن ەدىم. سول كەزدە قايدان كەلگەنى جايلى قىزىعۋشىلىقپەن سۇراعانىمدا «گەرا دەيتىن قازاقپەن شاحمات ويناپ كەلدىم» دەيتىن ەدى. كەيىن­نەن گەرولد بەلگەر ەكەۋمىزدىڭ دە اڭگى­مەمىز ادەمى جاراسىپ كەتتى. شىنىمدى ايتسام، ونىڭ جانىندا كوبىرەك جۇرۋگە تىرىساتىن ەدىم. سالماقتى دا، ساليقالى سوزدەرىنىڭ اراسىندا قالجىڭ قالقىپ جۇرەتىن. ول كەيدە ءوزىنىڭ نەمىس ەكەنىن ءتىپتى ۇمىتىپ كەتەتىن. «بىزدەر – قازاقتار قىزىق حالىقپىز عوي ءوزى» دەپ قوياتىن ەدى، جارىقتىق. سول سوزىمەن-اق، ول مەنى وزىنە ءارقاشان ماگنيت ءتارىزدى تارتىپ تۇراتىن. شوقان ءۋاليحانوۆ ەسكەرت­كىشىنىڭ الدىندا تالاي رەت جولى­عىپ، تاعىلىمدى اڭگىمەلەرىن تىڭداۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. اڭگىمە-لەكسيا دەسەڭىز دە بولادى. ول وتباسى، وشاق قاسى جايلى ءجاي انشەيىن اڭگىمە ەمەس، قازاق رۋحا­نياتى، تاريحى، ادەبيەتى مەن مادەنيەتى، ومىردەگى جالپى ادامزاتتىق قۇندىلىق­تار جايلى تاعىلىمى تەڭىزدەي تەرەڭ اسەرلى دۇنيەلەر ەدى. جازۋشىنىڭ قىمبات قازىناعا اينالعان مۇرالارىن جاۋقازىن جاستارعا كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ، ۇرپاقتى ۇلتجاندىلىققا  تاربيەلەۋ ماقساتىندا جىل سايىن گەرولد بەلگەر وقۋلارىن وتكىزۋ ەلىمىزدە داستۇرگە اينال­سا، جاستاردىڭ دۇنيەتانىمى تەرەڭدەي تۇسەتىن ەدى.

جيىنعا جينالعاندار جازۋشىنىڭ ەسىمىن ەل ەسىندە ماڭگى ساقتاپ قالۋ ماقساتىندا الماتى قالاسىندا ەڭسەلى ەسكەرتكىش ورناتىپ، كوشەلەردىڭ بىرىنە قايراتكەر­ءدىڭ ەسىمىن بەرۋ تۋرالى ماسەلەنى كوتەرۋ قاجەتتىگىنە توقتالدى. ال جازۋشىنىڭ اياۋلى جارى رايسا حيسماتۋللينا ومىرلىك جولداسى جايلى جۇرەكتەگى جىلى لەبىزدەرىن جەتكىزگەن جۇرتشى­لىققا العىس ايتىپ، ىستىق ىقىلاسىن ءبىلدىردى.

الماتى اقشامى