2018 جىلدىڭ 19-24 قاراشا كۇندەرى ق ر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى ءتىل ساياساتى كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى ع.مەلدەشوۆ، «ءتىل-قازىنا» ۇلتتىق ورتالىعىنىڭ قىزمەتكەرلەرى ق.كۇدەرينوۆا، د.وسپانوۆا جانە ا.بايتۇرسىن ۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ پروفەسسورلارى ا.الداش پەن ز.بازاربايەۆا لاتىن گرافيكاسىنداعى تۇركى الىپبيلەرى مەن ەملە ەرەجەلەرىنە زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋ جانە تۇركى عالىمدارىمەن تاجىريبە الماسۋ ماقساتىندا ستامبۋل، انكارا قالالارىنا عىلىمي ءىسساپارعا بارىپ كەلدى.

ءىسساپار 20-21 قاراشادا ستامبۇل قالاسىندا وتكەن «قازىرگى تۇرىك الىپبيلەرى» ءىى حالىقارالىق سيمپوزيۋمىنا وراي ۇيىمداستىرىلدى. تاريحتا ەكىنشى رەت ءوتىپ وتىرعان بۇل سيمپوزيۋم مارمارا ۋنيۆەرسيتەتى تۇركولوگيالىق زەرتەۋلەر ينستيتۋتىندا قايىرا شاقىرىلعان بولاتىن. ويتكەنى بۇل 1926 جىلعى باكۋ قۇرىلتايىنىڭ، 1991 جىلعى 18-20 قاراشا كۇندەرىندە وتكەن «قازىرگى تۇرىك الىپبيلەرى» سيمپوزيۋمىنىڭ جالعاسى ەدى. قۇرىلتايلاردىڭ تۇركى حالىقتارى ءۇشىن تاريحي ماڭىزى بولدى. مىسالى، 1926 جىلى 26 اقپان مەن 5 ناۋرىز  ارالىعىندا وتكەن باكۋ قۇرىلتايىنان كەيىن 6 ناۋرىزدا بارلىق تۇركى جازۋلارىن لاتىن گرافيكاسىنا كوشىرۋ قولعا الىندى. بارشا تۇركى حالقىنىڭ زيالىلارى ك.يۋداحين، ن.ف.ياكوۆليەۆ، ا.ن.سامويلوۆيچ، ۆ.ۆ.بارتولد، ن.ي.اشمارين، ل.ۆ.ششەربا سىندى رەسەي عالىمدارى، ا.بايتۇرسىن ۇلى، ە.وماروۆ، ن.تورەقۇلوۆ، ت.شونان ۇلى، ب.سۇلەي ۇلى ءتارىزدى قازاق ءبىلىمپازدارى باس قوسقان، تۇركى حالىقتارىنىڭ ءتىلى مەن جازۋىن جاڭا بەلەسكە كوتەرگەن تاريحي وقيعا وسى قۇرىلتايدان كەيىن باستالدى. سەزدە ەملە، جازۋ ماسەلەلەرى بويىنشا ل.ۆ.ششەربا، ن.ف.ياكوۆليەۆ، ل.ي. جيركوۆ، ع.شاراف، ا.بايتۇرسىن ۇلى، ن.تورەقۇلوۆ، ە.وماروۆتار بايانداما جاسادى. 

         ال 1991 جىلعى 18-20 قاراشا كۇندەرى وتكەن «تۇركى الىپبيلەرىنىڭ» ءى سيمپوزيۋمى كەڭەستەر وداعى قۇرامىنان شىققان تۇركى تىلدەرىنىڭ لاتىن ءالىپبيىن قابىلداۋلارىنا جول اشتى. قازاق ساناسىنا لاتىن ءالىپبيى دەگەن ۇعىمدى ەنگىزگەن، «كيريل ءالىپبيىنىڭ بوداندىعىندا ءجۇرمىز» دەگەن تۇسىنىكتەردى وياتقان بۇل شارانىڭ جاڭعىرىعى بۇگىندە لاتىن ءالىپبيىن تاڭداۋىمىزعا اكەلدى. العاش رەت قازاق جازۋىن لاتىن الىپبيىنە كوشىرۋ تۋرالى ەلباسىنا ۇسىنىس ايتقان اكادەميك ءابدۋالي قايدار بۇل شارادان قايتقاندا سيمپوزيۋمدا قابىلدانعان ورتاق تۇركى ءالىپبيى نەگىزىندە قازاق جازۋىنىڭ جاڭا ءالىپبيىن جاساعان ەدى. «لاتىن ءالىپبيىنىڭ بولاشاعى زور» دەگەن ماقالاسىنان («انا ءتىلى» گازەتى، 1993ج. 24 قازان) باستاۋ العان لاتىن الىپبيلەرىنىڭ شەرۋى وسىلاي باستالعان-دى. سول سيمپوزيۋمعا قاتىسقان باشقۇرت، تاتار، وزبەك، قىرعىز، ازەربايجان، تۇركىمەن، گاگاۋىز عالىمدارى ءوز ەلىنىڭ جازۋىنا رەفورما جاساۋعا بەكىنىپ، ورتاق ءالىپبي جوباسىنا تابان تىرەيتىن بولدى. الايدا ورتاق جوباداعى 34 ءارىپتىڭ ەكەۋىن – ءازىربايجان، ونىن – وزبەك، قاراقالپاق الىپبيلەرى، سەگىزىن – تۇركىمەن ءالىپبيى پايدالانبادى. ءسويتىپ، تۇركى حالىقتارىنىڭ لاتىننەگىزدى الىپبيلەرىندە ءارىپ ايىرماشىلىعى ۇلعايا بەردى. دەگەنمەن دياكريتيكالىق تاڭبالار ورتاق تۇركى الىپبيىنەن الشاقتاي قويمادى. ءبىراق قازاق جازۋىنىڭ جاڭا تۇرپاتتى الىپبيىندە  اكۋت دياكريتيكاسىنىڭ الىنۋى، 1995 جىلى وزبەك جازۋىنىڭ ورتاق جوبادان باس تارتقانىمەن، ەندىگى جەردە قايتادان ورتاق تۇركى ءالىپبيى ارىپتەرىن پايدالانۋعا كوشەيىن دەپ جاتقانى، ازەربايجان ەملەسىنە جاسالعان وزگەرىستەر «قازىرگى تۇرىك الىپبيلەرى» اتتى حالىقارالىق سيمپوزيۋمىن قايتارا شاقىرتىپ وتىر.    

سيمپوزيۋمعا قازاقستاننان ا.بايتۇرسىن ۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى ەردەن قاجىبەك، ا.بايتۇرسىن ۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى ، پروفەسسور ءالىمحان جۇنىسبەك  قاتىستى. ءبىرىنشى كۇنىندە قاتىسۋشىلار تاريحي باسقوسۋمەن ءبىر-بىرىن قۇتتىقتاپ جاتتى، 1991 جىلعى العاشقى جيىنعا تاريحي شولۋ جاسادى. وسى كۇنى قازاق ەملەشىلەرى ءۇشىن جوسپاردان تىس كەشكى ءماجىلىس شاقىرىلىپ، قازاق ءتىلى ەملە ەرەجەلەرىنىڭ جاڭا جوباسى تالقىلاندى. تۇركيانىڭ بەلدى عالىمى احمەت بيجان ەرجيلاسۋن باستاپ، ميچيگان ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى تيمۋر قوجاۇعلى قولداپ، تۇرىك ءتىلى قوعامىنىڭ ديرەكتورى گۇرەر گۇلسيەۆين، تۇركىتانۋ زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ پروفەسسورى وزلەم دەنيز يىلماز، ارابايەۆ اتىنداعى قىرعىز مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى سىرتباي مۋسايەۆ، تاشبولوت سادىقوۆ،  ازەربايجان ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ دوسەنتى ەلچين يبراگيموۆ، باكۋ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى رۇفەت رۇستەموۆ ماڭىزدى پىكىر ءبىلدىردى. تۇركىلىك لاتىن تاجىريبەلەرىمەن ءبولىستى، قازاق جازۋىنداعى شەتتىلدىك سوزدەردى يگەرۋ مودەلدەرى ويلاندىراتىنىن ايتتى. سونداي-اق «ءتىل-قازىنا» ۇلتتىق ورتالىعىنىڭ اشىلۋىمەن قۇتتىقتادى.

ەكىنشى كۇن تۇركى تىلدەرىنىڭ جاڭا الىپبيگە ءوتۋ تاجىريبەلەرى، ەملە ەرەجەلەرىندەگى ەرەكشەلىكتەر، جالپى تۇركىگە ورتاق تاڭبالار، پەرنەتاقتا ماسەلەلەرى تالقىلانىپ، وتىرىس سوڭىندا قارار قابىلداندى.

          ءىسساپار انكارا قالاسىنداعى عىلىمي كەڭەسكە ۇلاستى. 23 قاراشا كۇنى «تۇرىك ءتىلى قوعامى» (TDK) قازاقستاندىق عالىمداردى قابىلدادى. قوعام قىزمەتىمەن، كىتاپحانا قورىمەن، عىلىمي باعىتتارىمەن تانىستىردى. تۇرىك عالىمدارىنا «قازاق ءتىلى ەملە ەرەجەسىنىڭ جوباسى» كىتاپشا رەتىندە تاراتىلىپ، ەملەدەگى جاڭالىقتار تانىستىرىلدى. تەرمين سوزدەردى تاڭبالاۋدا تۇركىلىك تاجىريبەنى سارالاۋ ءۇشىن TDK ماماندارى ءبىزدىڭ عالىمدار قويعان ساۋالدارعا جازباشا جاۋاپ قايتاراتىن بولىپ كەلىسىلدى. «ءتىل-قازىنا» ۇلتتىق ورتالىعى مەن «تۇرىك ءتىلى قوعامى» بايلانىسىن ورناتۋ جانە نىعايتۋ جۇمىستارى جوسپارلاندى.

قۇرالاي كۇدەرينوۆا