رەسەيدىڭ قارجى ومبۋدسمەندەرى 2019 جىلى رەسەيدى اۋىر قيىندىقتار كۇتىپ تۇرعانىن ءمالىم ەتتى.
الداعى ۋاقىتتا رەسەي باتىسپەن اراقاتىناسىن تۇزەمەسە بيىلعى جىلى ەلدى جۇمىسسىزدىق جايلاپ، رەسەيدەگى ءىرى-ىرى كومپانيالار بانكروت جاريالاۋى مۇمكىن. مۇنىڭ سالدارىنان رەسەيدە 3،7 ملن ادامعا جۇمىسسىز قالۋ ءقاۋپى ءتونىپ تۇر. ءتىپتى رەسەيدەگى تاۋەلسىز قارجى ومبۋدسمەنى ميحايل ءرازيننىڭ ايتۋىنشا، جۇمىسسىزدار سانى 3،7 ملننان دا كوپ بولۋى ىقتيمال. بۇعان قاتىستى قارجىگەر «الەۋمەتتانۋشىلار بىزگە جۋىردا رەسەيدە 16 ملن حالىقتىڭ وتە كەدەي تۇراتىنىن ءمالىم ەتتى. ورتالىق بانك ەلدە ينفلياسيا كولەمى 5،5-6 پايىزدان اسپايدى دەسە دە، بۇل دەرەكتەرمەن كەلىسپەيتىندەر كوپ. سەبەبى ءبىزدىڭ بولجام بويىنشا رەسەيدە ءقازىر ينفلياسيا 15 پايىزدى مەجەلەپ قالعان. ءىرى كومپانيالاردىڭ 23 پايىزدان استامى جۇمىسشىلارىن قىسقارتۋدى ويلاستىرىپ وتىر. سوندا ولار ءاربىر ءتورتىنشى ادامدى جۇمىسسىز قالدىرماق. 300-گە جۋىق كومپانيا وسىنداي شەشىم قابىلداپ وتىر. بولاشاقتا رەسەيدە 3،7 ملن ادام ءجۇمىسسىز قالۋى مۇمكىن» دەيدى قارجىگەر ميحايل رازين.
رەسەي قارجىگەرلەرىنىڭ پايىمداۋىنشا، ورتالىق بانك ەلدەگى ينفلياسيا كولەمىن قانشا جەردەن 5،5 پايىزدان اسىرمايمىز دەگەنمەن، قىمباتشىلىق تا ىرىققا كونبەي بارادى. قىمباتشىلىق، باتىس پەن اقش-تىڭ قىسىمى، سىرتقى قارىزدىڭ ءوسىمى، مۇناي باعاسىنىڭ تومەندەۋى، ەكسپورتقا شەكتەۋ قويۋ، يمپورتتى شامادان تىس ەنگىزبەۋ وسىلايشا رەسەي كومپانيالارىنىڭ جۇمىسىنا شەك كەلتىرىپ وتىر. مامانداردىڭ بايىپتاۋىنشا، ەگەر بولجاپ وتىرعانداي، ينفلياسيا 15 پايىزدان اسىپ كەتەتىن بولسا، وندا ەلدەگى جۇمىسسىزدىق سانى دا وسە تۇسەتىن بولادى. سەبەبى ينفلياسيا وسكەن سايىن رەسەي كومپانيالارىنا تاريفتەردى تولەۋ، سىرتقى قارىزدان قۇتىلۋ، قىمبات تاۋاردى ستىپ الىپ، ونى نارىققا وتكىزە الماۋ ءقاۋپى باسىم بولىپ بارادى. مۇندايدا «رەسەيدە تىعىرىققا تىرەلەتىن كومپانيالاردىڭ دا سانى وسە تۇسەدى» دەيدى ماماندار.
ءبىز رەسەي قارجىگەرلەرى بولجاپ وتىرعان ينفلياسيا مولشەرىن ارنايى سىزبامەن كورسەتتىك. سىزبادا ورتالىق بانك پەن روس ستاتيستيكا ينفلياسيا 5،5 -6 پايىز دەپ بولجاسا، قارجىگەرلەردىڭ بولجامى ودان جوعارى ەكەنىن اڭعارۋعا بولادى.
رەسەيدەگى ميگرانتتار قازاقستانعا قاشا باستايدى
كورشى ەلدىڭ قارجىگەرلەرى وسىلاي داۋرىعىپ جاتقان تۇستا، ءبىز «رەسەيدى جۇمىسسىزدىق جايلاسا قازاقستانعا قانداي ءقاۋىپ بار» دەگەن ساۋالعا جاۋاپ ىزدەپ كوردىك. بىزدەگى سالا ماماندارىنىڭ پايىمداۋىنشا، بۇدان بىزگە كەلەر ءقاۋىپ جوق» دەپ قامسىز وتىرۋعا بولمايدى.
مامانداردىڭ پايىمداۋىنشا، بۇل جاعداي رەسەيدەن قازاقستانعا 1 ملن ميگرانتتىڭ ەنۋىنە ىقپال ەتۋى ابدەن مۇمكىن. بۇل رەتتە «اناليتيك» تالداۋ ورتالىعىنىڭ ساراپشىسى مارال تورتەنوۆانىڭ ايتۋىنشا، رەسەيدەگى «تاجىك ەڭبەك ميگرانتتارى» قوعامدىق كەڭەسىنىڭ تاراتىپ وتىرعان مالىمەتتەرىنە سۇيەنسەك، رەسەيدەن 2،5 ملن ميگرانت ەڭبەك نارىعىن تاستاي قاشقالى وتىر.
«ءقازىر رەسەيدەگى ميگرانتتاردىڭ جالپى سانى 11 ملنعا جەتكەن. ەگەر ەلدى جۇمىسسىزدىق جايلاپ، جاعداي وسىلاي جالعاسا بەرسە ولاردىڭ جۇمىسسىز قالعاندارى قازاقستاندى ساعالاۋى ابدەن مۇمكىن. وسىعان بايلانىستى ەلىمىزگە ەنەتىن ميگرانتتاردىڭ دا كولەمى ارتا ءتۇسۋى عاجاپ ەمەس. قازاقستاندا ءقازىردىڭ وزىندە جارتى ميلليوننان استام ميگرانت جان باعىپ ءجۇر. ولاردىڭ ۇشتەن ەكىسى وزبەكستاننان؛ 25 پايىزى قىرعىزستاننان؛ ال قالعان ميگرانتتار تاجىكستان جانە تمد-نىڭ تاعى باسقا ەلدەرىنەن كەلگەن. ءسويتىپ بىلايىنشا ايتساق، قازاقستان ميگرانت اتاۋلىعا جۇمىس بەرۋدە تمد بويىنشا الدىڭعى ورىندا تۇر. تىپتەن تمد ەلدەرىنەن كەلەتىن ميگرانت اتاۋلى وزدەرى ءۇشىن رەسەيدەن گورى قازاقستاننىڭ جايلى ەكەنىن، ولار ءۇشىن مادەنيەتى مەن ءدىنى ۇقساس قازاق ەلىنىڭ اۋماعىندا جۇمىس ىستەۋ وتە ءقاۋىپسىز ەكەنىن قازىردە اشىپ ايتۋدا. بولاشاقتا ەلىمىزدە كاسىپورىندار مەن ءوندىرىس ورىندارىنىڭ سانى ارتاتىنىن ەسكەرسەك، ءبىز سىرتتان كەلەتىن جۇمىس كۇشىنە ءالى دە تاۋەلدى بولا تۇسەمىز. دەمەك بىزگە سىرتتان جۇمىس كۇشى ءالى دە اعىلىپ كەلە بەرەدى. مامانداردىڭ رەسەيدەگى ميگرانتتار ەندى قازاقستانعا كەلە باستايدى. سەبەبى رەسەي ەكونوميكاسىنىڭ جاعدايى ءقازىر تىم اۋىر. رەسەيدەن نان تابۋ، تابىس تابۋ ولار ءۇشىن ۇلكەن پروبلەماعا اينالادى. ال بۇل ەكى ارادا قازاقستاننىڭ ءتۇرلى قۇرىلىس سەكتورلارىن سالا باستايتىنىن بىلەتىن ولار زاڭدى-زاڭسىز جولمەن بىزگە ەنە باستايدى. سوندىقتان ەلىمىزگە ەنەتىن ميگرانتتاردىڭ تىم ەركىنسىپ كەتپەۋى ءۇشىن ولارعا ارنايى مىندەتتەمەلەر جۇكتەۋدىڭ ارتىقتىعى جوعى داۋسىز. بۇل رەتتە زاڭ اياسىندا تالاپ قويا ءبىلۋ، مىندەت ارتۋ بۇل ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىمىزگە دە، تىنىشتىعىمىزعا دا سىزات تۇسپەۋى ءۇشىن كەرەك دۇنيە. ەندەشە ءبىز ءۇشىن بولاشاقتا زاڭدى قاتايتۋ وزەكتى بولا تۇسپەك»،- دەيدى ەكونوميست-عالىم، ساراپشى مارال تورتەنوۆا.
مەملەكەتتىك شىعىنىنىڭ جارتىسىن اۋىلعا جۇمساعانىمىز ءجون
جالپى، مامانداردىڭ ايتۋىنشا، رەسەي ەكونوميكاسىدا بولىپ جاتقان كەرى كەتۋدىڭ سالقىنى بىزگە تيمەسىن دەسەك، ءبىز مىنانى ەسكەرۋىمىز كەرەك. بولاشاقتا قازاقستان ءۇشىن ءىرى مۇناي وندىرەتىن زاۋىتتاردىڭ ماڭىنان شاعىن جانار-جاعارماي شىعاراتىن زاۋىتتار اشۋ، استىق ساقتايتىن ورىنداردىڭ قاسىنان، ۇن تارتاتىن ديىرمەن ورىندارىن اشۋ، مال بورداقىلايتىن ورىنداردان تەرى-جۇن وڭدەيتىن سەحتار اشۋ ءتيىمدى بولار ەدى. وكىنىشتىسى بىزدە وسى جاعىنا ءمان بەرىلمەي وتىر.
«ءقازىر قازاقستاندا 7002 اۋىل بار، ونىڭ 4258ء-نىڭ دامۋ پوتەنسيالى ورتاشا، 102 اۋىلدىڭ كەلەشەگى بۇلىڭعىر، ال 32 اۋىل قاڭىراپ بوس قالعان. وسىعان قاراپ ايتساق: نەگىزىندە ءبىزدىڭ ەكونوميكالىق قۇرىلىمىمىز ەكىگە بولىنەدى. قالا جانە حالىقتىڭ 47 پايىزى تۇراتىن اۋىل. سوندىقتان كورشى ەلدەگى جاعدايدى ەسكەرە وتىرىپ الداعى ۋاقىتتا مەملەكەتتىك شىعىننىڭ جارتىسى اۋىلعا جۇمسالۋى كەرەك. بۇعان قوسا اۋىلدىڭ شارۋاشىلىعىن دامىتۋدى ءبىر عانا اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنە تاڭىپ قويۋ دۇرىس بولمادى. سوندىقتان اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنە قۇرىلىمدىق وزگەرىستەر جاساۋدىڭ رەتى كەلدى»،- دەيدى ەكونوميست-عالىم اتامۇارت شامەنوۆ.
مامانداردىڭ پايىمداۋىنشا، ەگەر ءبىز بولاشاقتا اۋىل شارۋاشىلىعىن جانداندىرا الماساق، اگرو-ونىمدەر وندىرۋگە، وتاندىق ەت-سۇت وندىرىسىنە جان بىتىرە الماساق، وندا رەسەيدىڭ كەبىن ءبىز دە كيەمىز. ءبىز ەندى رەسەيدەن ازىق-تۇلىك الا المايمىز. سەبەبى رەسەيدىڭ وزىنە جەتپەي جاتىر. مۇناي ارزانداپ، ودان تۇسەتىن ءتۇسىمى ازايىپ، ەۋروپا ەلدەرى دە اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن قىمباتتاتىپ جىبەردى. ءقازىر ارزان ازىق-تۇلىك يمپورتى دەگەن اڭگىمە جوق. سەبەبى رەسەيگە تاۋار تاسىمالداي الماي قالعان ءبىرقاتار ەۋروپا ەلدەرى بىزگە جانە باسقا ەلدەرگە ارزان ازىق-تۇلىك ەندى بەرمەيدى. سوندىقتان اركىم ءوز كۇنىن ءوزى كورەتىن زامان تۋىپ كەلەدى. ال بۇل ارادا ءبىز وتاندىق وندىرىسكە عانا ارقا سۇيەي الامىز. دەمەك بىزگە شيكىزاتتى سىرتقا شيكى كۇيىنشە جىبەرە بەرمەي ەڭ سوڭعى دايىن ونىمگە دەيىن ءونىم ءوندىرۋ سالاسىنىڭ دامۋىنا كۇش سالۋ كەرەك.
قارلىعاش زارىققان قىزى
پىكىر قالدىرۋ