بيىلعى جىلى ءبىز بىلەتىن قارجى الەمىندە ۇنەمدەۋ ماڭىزدى بولا تۇسەدى.  بۇل رەتتە «اناليتيك» تالداۋ ورتالىعىنىڭ ساراپشى مامانى توعجان شاياحمەتوۆانىڭ ايتۋىنشا، 2019 جىل قازاقستاندىقتارعا ۇنەمدەۋدى مىقتاپ مەڭگەرتەدى.

ساراپشى ماماننىڭ ايتۋىنشا، بيىل الەمدىك ەكونوميكادا قالىپتاسىپ وتىرعان جاعدايعا بايلانىستى ءتىپتى الپاۋىت كومپانيالاردىڭ ءوزى شىعىندارىن ازايتىپ، قارجىلارىن بارىنشا ۇنەمدى جۇمساۋعا تىرىسىپ جاتىر. وسى رەتتە ءاربىر جەكەلەگەن ادام ءۇشىن دە جەكە قورعا قارجى جيناۋ ماڭىزدى بولا تۇسەدى. بۇل رەتتە مامان جۇمىس ىستەيتىن ايلىق تابىسى بار قىزمەتكەرلەردى ۇنەمشىل بولۋعا شاقىرىپ وتىر.  

«ءقازىر اياق استىنان قارجى قاجەتتىلىگى تۋا قالسا، كوپشىلىك قاۋىم ءبىرىنشى بانكتەن نەسيە الۋعا ۇمتىلادى. حوش، نەسيەنى الۋىن الارسىز. ءبىراق «قارىز كۇلىپ كەلىپ، جىلاپ قايتاتىنىن» ۇمىتپاڭىز.
ءبىر ەسكەرەتىن جايت، نەسيە قايتارۋ بارىسىندا قاراجاتتى ودان اسىرا تولەيسىز، سونىڭ ناتيجەسىندە جۇمسالعان اقشا كولەمى ەكى ەسەگە ايتارلىقتاي مولايادى.
ەندىگى ءبىر قارجىنى قولعا ءتۇسىرۋ كوزى – اعايىنعا، قاتار-قۇربىلارعا، تۋىستار مەن تانىستارعا سالماق سالۋ. بۇل قالاي بولعاندا دا بۇرىنعى سىيلاستىعىڭىزعا سىزات تۇسىرمەي قويمايدى. ويتكەنى مەرزىمدى كۇنى قارىزدى قايتارا الماساڭىز، ءقادىرىڭىز كەتە باستايدى. 
ءاسىلى، مۇندايدا ەڭ ءتيىمدىسى – ەشكىمنەن قارىز الماۋعا ۇمتىلۋ. ول ءۇشىن بەلگىلى ءبىر سومادا ارتىق اقشا قورى بولۋى قاجەت»، - دەيدى مامان.

 الايدا ايلىعىن شايلىعىنا جەتكىزە الماي، قىمباتشىلىق قامىتى قىسىپ جۇرگەن جانداردا ارتىق اقشا بولماۋى دا مۇمكىن. بۇعان قاتىستى ماماننىڭ ايتار ءۋاجى:

«ءبىر ءسات وزىڭىزگە ءوزىڭىز مىناداي ساۋالدار قويىپ كورىڭىزشى: 1. ءوزىڭىزدىڭ ايلىق شىعىندارىڭىز قانداي؟ 2. قازىرگى كەزدە جەكە قورىڭىزدا ازداپ بولسا دا اقشا بار ما؟ 3. سول سوما شىعىندارىڭىزدى جابۋعا جەتە مە؟ وسى سۇراقتاردىڭ جاۋابى ءسىزدىڭ قانشالىقتى دارەجەدە ومىردەگى ءتۇرلى قۇبىلىستارعا دايىن ەكەندىگىڭىزدى انىقتايدى. بۇل اراداعى ەڭ ءبىر قيىن نارسە – قورىڭىزدا ەشقانداي قاراجات بولماي، ايلىقتان ايلىققا ازەر جەتەتىن كۇيدە بولۋىڭىز. مۇنداي كەزدە ەرتەڭگى كۇندى بۇگىن، ياعني الدىن الا ويلاستىرعان ءجون. ول ءۇشىن اۋەلى وزىڭىزگە قاجەت اي سايىن جاراتاتىن قاراجات سوماسىن انىقتاڭىز. ەگەر وتباسىلى بولساڭىز، سول وتباسىنداعى بارلىق مۇشەنى ەسەپكە الىڭىز. ءسىزدىڭ جيناقتارىڭىزدىڭ ەڭ تومەنگى سوماسى ايلىق شىعىننىڭ قورىتىندى سوماسىنا تەڭ كەلۋى ءتيىس. ءسىزدىڭ تۇراقتى قورىڭىزدى قانداي سومانىڭ قۇرايتىندىعىن ءبىلۋ ءۇشىن قازىرگى جۇمىستان ايىرىلىپ قالساڭىز، جاڭا جۇمىس ورنىن نەمەسە تابىس كوزىن تابۋ ءۇشىن قانشا ۋاقىت كەتەتىنىن انىقتاپ الۋىڭىز كەرەك. ەگەر بۇل ءبىر اي وتپەستەن جۇزەگە اسسا، وندا قورداعى قاراجاتىڭىزدىڭ سوماسى ايلىق شىعىندارىڭىزعا تەڭ كەلەدى. ال ەگەر ودان ۇزاسا، بولجانعان ۋاقىت مولشەرىن ايلىق شىعىن سوماسىنا كوبەيتىڭىز»، - دەيدى مامان.

نەگىزىندە، ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، قور جيناپ قويۋ ءسىزدىڭ باي، نە كەدەي بولۋىڭىزعا قارامايدى. «ميلليونەر اتانۋدىڭ جولدارى» دەپ اتالاتىن كىتاپتاردا جازىلىپ جۇرگەندەي، قولىڭىزعا تۇسكەن كەز كەلگەن قارجىنىڭ 10 پايىزىن جيناي بەرىڭىز. بىرىنشىدەن، بۇل بەلگىلى ءبىر تارتىپكە ۇيرەتەدى، ەكىنشىدەن، جەكە قورىڭىز ۇنەمى تولىقتىرىلىپ تۇرادى. باستى شارت – بۇل اقشانى جۇمساماڭىز. ءتىپتى ءتيىمدى ءبىر ساۋدا جاساۋدىڭ رەتى كەلىپ جاتسا دا اتالمىش قارجىنىڭ بار ەكەنىن ۇمىتىپ كەتكەن ابزال.

«ءبىزدىڭ اقشاعا دەگەن كوزقاراسىمىز تازا تيىمدىلىككە قۇرىلۋى ءتيىس، ءارقاشان ونى جوعارى تابىس اكەلەتىندەي قولدانۋ كەرەك. ارينە، شىنايى ومىردە ءبارى ويداعىداي بولا بەرمەيدى. شوپينگومانيا دەپ اتالاتىن ءساندى اۋرۋدىڭ ءتۇرى بار. دۇكەنگە جانى قۇمار، بوس ۋاقىتىنىڭ 70 پايىزىن دۇكەندەردى ارالاۋعا جۇمسايتىن ادامدار دا تابىلادى. كيىمدى جاڭالاۋ ءىسى، ارينە، مۇڭايىپ تۇرعان كوڭىلدى كوتەرۋگە مۇمكىندىك بەرگەنىمەن دە كوڭىل-كۇي ءۇشىن ساۋدا جاساۋ ىسىنە ابايلاپ قاراعان ءجون. پسيحولوگتار ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن شوپينگتىڭ كومەگىنە جۇگىنەتىندەردىڭ قاتارىن باقىلاپ كورىپتى. ناتيجەسىندە، ولاردىڭ جاعدايلارى اناعۇرلىم مول اقشاسى بار باي-ماناپتار ەمەس، كەرىسىنشە، اقشاسى مۇلدە جوق بولىپ تيىن ساناپ قالاتىن ورتا تاپتاعى ادامدار ەكەندىگى انىقتالعان»، - دەيدى توعجان شاياحمەتوۆا.

وسىلايشا ماماننىڭ پايىمداۋىنشا، بيىلعى جىلى قارجىسىن ۇنەمدەگەندەر قيىندىقتا ۇتىپ شىعادى. ول ءۇشىن ارينە قازاققا ساۋدا جاساۋ مادەنيەتىن مەڭگەرۋ كەرەك. بايىعان كەزدە، ياعني جالاقى العان كۇنى  بازارعا بارماۋدى ۇيرەنۋ كەرەك. بۇل ارەكەت اقشانى كوپ جۇمساپ جىبەرۋگە يتەرمەلەيدى. ءاميانعا كوپ اقشا سالىپ جۇرەتىن ادەتتەن ارىلۋ كەرەك. بۇل قارجىنى كوزسىز كوسىپ جىبەرۋدەن ساقتاندىرادى. ماركەتينگتىك ءجۇرىستى مەڭگەرۋ كەرەك. ول ءۇشىن ساتىپ الىپ تۇرعان تاۋاردىڭ ساپالى، نە ساپاسىز ەكەنىن زەرتتەۋ قاجەت. كيىم-كەشەكتىڭ سەرتيفيكاتىن سۇراۋ، ازىق-تۇلىكتىڭ سىرتقى قاتتاماسىن  وقىپ شىعۋ ماڭىزدى بولا تۇسپەك. وسىلايشا قارجى ساۋاتتىلىعىن مەڭگەرگەندە عانا  «قازاقتىڭ ءاميانى زامانعا ساي تولىعا تۇسەدى» دەيدى ماماندار.

قارلىعاش زارىققان قىزى