كەشەلى بەرى ەلىمىزدىڭ ەنەرگەتيكا ءمينيسترى قانات بوزىمبايەۆ قازاقستاندىق وتىن بانكىنە تومەن بايىتىلعان ۋران العاش رەت 2019 جىلدىڭ II جارتىجىلدىعىندا جەتكىزىلەتىنىن ايتىپ وتىر.  ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى  تومەن بايىتىلعان ۋراننىڭ ەلىمىزگە  ناقتى قاي كۇنى اكەلىنەتىنىن  اتوم ەنەرگياسى جونىندەگى حالىقارالىق اگەنتتىك (اەجحا) انىقتايتىنىن اتاپ ءوتتى. اتالمىش حالىقارالىق اگەنتتىك  90 توننا تومەن بايىتىلعان ۋران ءونىمىن قازاقستانعا اكەلۋدى جوسپارلاپ وتىر. نەگىزگى شىعىنداردى اتالمىش اگەنتتىك كوتەرەدى. قازاقستان تومەن بايىتىلعان ۋراندى تىكەلەي ساقتاۋعا كەتەتىن شىعىندارعا جاۋاپ بەرەدى.

ناقىتىلاپ ايتار بولساق،  قازاقستاندا يادرولىق وتىن بانكى 2018 جىلى وسكەمەندە الەمدەگى ەڭ ءىرى ۋران ءوندىرۋشى-ۇلبى مەتاللۋرگيالىق زاۋىتىنىڭ اۋماعىندا  اشىلعان بولاتىن.  ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ باسشىسى قانات بوزىمبايەۆ وتىن بانكىندەگى ۋران ەشكىمگە قاجەت بولماۋى دا مۇمكىن ەكەنىن مالىمدەدى.

ال ءبىزدىڭ ساراپشىلارىمىز بۇعان قاتىستى قازاقستانعا يادرولىق وتىن جاعۋدى، ونى بەيبىت ماقساتتان پايدالانۋدى الدەقاشان ۇيرەنەتىن كەزەڭ جەتكەنىن العا تارتتى.

بۇل ناعىز تابىس كوزى
بولجام بويىنشا 2022 جىلى الەمدىك تۇرعىدا ەنەرگيانىڭ بارلىق تۇرلەرىنە دەگەن سۇرانىس جوعارىلاپ، ونى قولدانۋ ەكى ەسەگە ارتادى. «سول كەزدەردە ەنەرگيا وندىرۋدەگى اتوم ەنەرگياسىنىڭ ۇلەسى بۇگىنگى كۇنگى 14-17 پايىزدان 35 پايىزعا دەيىن وسەدى» دەپ پايىمدالىپ وتىر.

بۇعان قاتىستى ماماندار «قازاق ەلى رەسۋرسقا باي، كەن قورى اۋقىمدى مەملەكەتتەردىڭ قاتارىنا جاتادى. بۇل رەتتە بىزدە ءوندىرىستىڭ قۋاتىن ارتتىراتىن مۇناي، ۋران، كومىر، گاز ءتارىزدى ەلەمەنتتەر قورى جەتىپ-ارتىلادى. وكىنىشتىسى، ءبىز وسى ءوندىرىستى «دۇرىلدەتەتىن» كەن قورلارىن شەتەلگە شيكى كۇيىنشە عانا ەكسپورتتاۋعا قابىلەتتىمىز»،-دەيدى.

ماسەلەن، بۇل رەتتە ۇلتتىق يادرولىق ورتالىعىنىڭ يادرولىق فيزيكا ينستيتۋتىنىڭ عىلىمي ىستەر جونىندەگى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى ناسۋرللا بورتەبايەۆ بىلاي دەيدى:

— يادرولىق وتىن بانكى تەك قازاقستان ءۇشىن عانا ەمەس، الەم بويىنشا قاجەت نارسە. ءقازىر وسى يادرولىق وتىن بانكىنىڭ مۇمكىنشىلىكتەرى دە ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى ءجيى ايتىلىپ ءجۇر. بۇل  ناعىز كوممەرسيالىق جوبا. يادرولىق وتىن بانكىن قۇرۋدى اتوم ءوندىرىسى سالاسىنداعى پايدا تابۋدىڭ كوزى دەپ بىلۋگە بولادى. ەگەر ءبىز يادرولىق وتىن بانكى جوباسىن ىسكە اسىرا الساق، وزدەرىندە يادرولىق وتىن رەسۋرستارى جوق شەت مەملەكەتتەر بىزگە كىرىپتار بولىپ، ءوز تاراپتارىنان ءتيىمدى ۇسىنىستار ايتاتىنى ايدان انىق. سوندىقتان بۇل تابىسقا كەنەلتەتىن جوبا. 
ءسويتىپ، ۇلتتىق يادرولىق ورتالىق ماماندارىنىڭ بايىپتاۋىنشا، بىزگە يادرولىق وتىندى بەيبىت ماقساتتا ۇقساتۋدى ۇيرەنۋ كەرەك.

قورقاتىن دانەڭە جوق...
جالپى، يادرولىق وتىن بانكتەرىن قۇرۋ، وسى ماقساتتا پوليگون ايماقتارىن قولدانىسقا بەرۋ، اتوم ونەركاسىبىن دامىتۋ ماسەلەسى ءسوز بولعاندا ءبىراز قاۋىمنىڭ بۇل جاڭاشىلدىقتى جاتسىناتىنى دا راس. دەسەك تە قازىردە كەڭەس وكىمەتىنەن قالعان پوليگون ايماقتارىنىڭ جاعدايىن، دەڭگەيىن، بولاشاعىن زەرتتەۋ جۇمىستارى جالعاسىن تابۋدا. ءتىپتى ءقايسىبىر زەرتتەۋلەر ول ايماقتاردا شارۋاشىلىق ءىسىن جۇرگىزۋگە مۇمكىنشىلىك بارىن دا دالەلدەيدى. وسى رەتتە مامانداردىڭ دەنى «اتوم ونەركاسىبى اتاۋىنان ات ۇركەتىن نارسە ەمەس، تەرەڭىنە ۇڭىلسەك، بۇل سالادا ءبىز وزىندىك برەند جيناپ، شەتەلگە قىمبات باعامەن يادرولىق وتىندى ساتۋدى دا، ونى جاعۋدى دا مەڭگەرە الامىز» دەسەدى.

«بىزدە سەمەي پوليگون ايماعى بار. ءقازىر ول ايماققا دا ينۆەستيسيا سالىپ قاجەتتىلىككە بەرۋ جاعى اراكىدىك كوتەرىلىپ قالادى. ءبىر ەرەكشەلىگى ول جەردە قالدىقتاردى ساقتايتىن قويمالار ۋاقىتىلى جاسالىپ قويىلعان. ماسەلەن، بىزدە مەديسينادا امپۋلدىق راديويزوتوپتىق ماتەريالدار قولدانىلادى. وسى پرەپاراتتاردى ۋاقىتى وتكەننەن كەيىن ءبىر جاققا اپارىپ كومۋ كەرەك. وسىنداي مەديسينادا قولدانىپ جۇرگەن اپپۋللالاردىڭ 50 مىڭعا جۋىعى قازىردە سول سەمەي پوليگون ايماعىنىڭ قويماسىندا ساقتاۋلى. سونداي-اق ونەركاسىپتە قولدانىپ جۇرگەن راديواكتيۆتى قالدىقتاردى دا سول جەرگە اپارىپ ساقتاپ كومىپ وتىرادى. ەسكە سالا كەتكەن ءجون، اقتاۋداعى توقتاتىلعان بن-350 رەاكتورىنىڭ يادرولىق وتىنى دا تولىعىمەن وسى سەمەي پوليگونىنداعى ساقتاۋ قويمالارىنا كوشىرىلدى. دەمەك بىزدە تەك قانا وسكەمەندە ەمەس، سەمەيدە دە يادرولىق وتىن قويمالارىن اشۋعا مۇمكىندىك بار. ءبىز كوپ ەلدەردە مۇنداي مۇمكىنشىلىكتەردىڭ جوق ەكەنىن ەسكەرۋىمىز كەرەك. بۇل بىزگە بەرىلگەن مۇمكىندىك. مىسالى، بىزدە ۋران قورى مول. بۇگىندە دۇنيەجۇزى ەلدەرى ۋرانىمىزعا قولقا سالا باستادى. ءبىز ءۇشىن شيكى ۋراندى وڭدەپ ونى ەنەرگيالىق وتىن رەتىندە ساتقان وتە ءتيىمدى. بۇل يادرولىق ءوندىرىستىڭ پايدالى باعىتتارىنىڭ ءبىرى. ەگەر مەڭگەرە الساق، يادرولىق وتىن جاعۋدى يگەرە الساق بايلىعىمىز ەسەلەنەر ەدى. ءبىراق ازىرگە تەحنولوگيالىق، يننوۆاسيالىق الەۋەتىمىزبەن ولشەگەندە  بۇل ءبىز ءۇشىن تاڭسىق دۇنيە»،- دەيدى ەكونوميكا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ءجۇمادىلدا باياحمەتوۆ.

قارلىعاش زارىققان قىزى