كوفە وسمان يمپەرياسىنداعى ەڭ سۇيىكتى سۋسىن ءتۇرى سانالدى. الايدا يمپەريا ەليتاسى كۇندەلىكتى ىشەتىن كوفەلەرىنىڭ كۇندەردىڭ كۇنىندە ولاردى قۇلدىراتاتىنىن سەزدى مە؟ ونەرتانۋشى سارا دجيلياني تۇرىك يمپەرياسىنىڭ تۇبىنە جەتكەن كوفە جايلى تولىعىراق ايتىپ ءوتىپتى.

كوفە تۇركياعا سۇلەيمەن سۇلتان تۇسىندا كەلدى. بىردە سۇلتان كومەكشىلەرىنىڭ ءبىرىن يەمەنگە جىبەرەدى. الگى كومەكشىسى يەمەننەن «كاحۆا» دەگەن اتپەن تانىمال سەرگەكتىك كۇي سىيلايتىن سۋسىننان ءدام تاتادى. وعان سۋسىننىڭ ۇناعانى سونشالىق، وزىمەن بىرگە سۇلتان سارايىنا الا كەتەدى. ءسويتىپ ساراي «كاحۆا» ازىرلەيتىن مامان مەن ونىڭ ون شاقى كومەكشىسىنە تولىعادى. ءبىر قىزىعى ول كەزدەگى كوفە دايىنداۋ ءتاسىلى بۇگىنگى ءبىز ءىشىپ جۇرگەن ەسپرەسسوعا ۇقسايدى. سۋسىن – اششى، قارا ءتۇستى، بەتىندە كوبىگى بار، ءارى كىشكەنتاي عانا ىدىسپەن ۇسىنىلعان. اڭىزعا سايكەس، سۇلەيمەننىڭ جارى حيۋررەم سۇلتان كوفەنىڭ اششىلىعىن جويۋ ءۇشىن ءبىر ءبىر ستاقان سۋ جانە راحات-لۋكۋم تاتتىسىمەن ىشكەن دەسەدى. تۇركيا حالقىندا بۇگىندە جالعاسقان وسى ءۇردىس حيۋررەم سۇلتاننان باستالعان.

كوفەنى سارايدا ءبارى ءىشتى، تەك شاريعاتتا كوفە جايلى ايتىلا ما؟ العاشىندا مۇنى ەشكىم ويلانعان جوق ەدى. قۇراندا ىنتالاندىرۋ سۋسىنى جايلى ايتىلماعان، سوعان قاراماستان ساراي ءدىندارى «كوفەگە تىيىم سالۋ تۋرالى» ءپاتۋا شىعاردى. ءبىراق كوفەگە دەگەن قۇمارلىقتى بۇل ءپاتۋا جەڭە المادى. ستامۇلداعى العاشقى كوفەحانا 1555 جىلى سالىندى. ۋاقىت وتە كەلە كىشىگىرىم دۇكەندەر مەن ۇلكەن ساۋدا ورتالىقتارىنا دەيىن تۇتىنۋشىلارىنا كوفە ۇسىناتىن دارەجەگە جەتتى.

اسىرەسە كوفە ەر ادامداردىڭ جينالىپ اڭگىمەلەسۋلەرىنە جاقسى مۇمكىندىك بەرەتىن. كوفە ءىشىپ وتىرىپ كۇننىڭ جاڭالىقتارى ايتىلدى، سول سۋسىندى ءىشىپ وتىرىپ، ەر ادامدار ءوز جاعدايلارىمەن ءبولىستى، سۇلتان جايلى ءتۇرلى قاۋەسەت تە كوفە ءىشىلىپ وتىرىپ ايتىلدى. كەي ادامدار سارايداعى جاڭالىقتاردى ەستۋ ءۇشىن ارنايى كوفەحاناعا كەلەتىن بولدى. ءتىپتى وسمان يمپەرياسىنا تونەتىن قاۋىپتەر دە كوفەحانادا جوسپارلاندى.

ۋاقىت وتە كەلە بيلىك كوفەحانالاردان تونەتىن ءقاۋىپتى سەزە باستادى. كەي سۇلتاندار كوفەحانالارعا ارنايى تىڭشى جىبەرىپ وتىردى. وسىلايشا، قاراپايىم حالىقتىڭ بيلىك جايلى، سۇلتان جايىندا پىكىرىن ءبىلۋدى ماقسات تۇتتى. حالىق سىنىن كوتەرە الماعان سۇلتاندار جاۋىپ تاستاۋعا دەيىن باردى. ءبىراق ولاي ىستەي المادى، سەبەبى كوفەحانالارعا ايتارلىقتاي مول تابىسقا كەنەلۋشى ەدى. 19 عاسىردا وسمان يمپەرياسى اۋماعىندا ۇلتتىق قوزعالىس كۇشەيە ءتۇستى، سول كەزدە كوفەحانالاردىڭ دا تابىسى ەسەلەندى، بۇرىنعىدان دا تانىمال بولدى. يمپەريا اۋماعىنداعى ەتنيكالىق توپتار تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەستى. قوزعالىس باسشىلارى كوفەحانالارعا جينالىپ، كۇرەس تاكتيكاسىن جوسپارلادى. كوفەحانالاردىڭ تابىسى ەسەلەي بەردى. ناتيجەسىندە، گرەكيا (1821)، سەربيا (1835) جانە بولگاريا (1878) جىلدارى تاۋەلسىزدىك الىپ، تۇركياداعى كاحۆەنىڭ تانىمالدىلىعىنا نۇكتە قويىلدى.

ۇسىنعان: گۇلىم جاقان