«ءبىز بارلىعىمىز اقشا تابۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەيمىز. اقشانىڭ سوڭىندا جۇگىرەمىز. ال سول اقشا ءبىز ءۇشىن قاشان جۇمىس ىستەر ەكەن؟ اقشانىڭ ءبىزدىڭ سوڭىمىزدان جۇگىرەتىن كەزى بولا ما؟»
(ەندريۋ كارنەگي)
بۇل الەمدەگى قۇرىش قۇيۋدىڭ الپاۋىتى، كارنەگيدىڭ ويعا تۇيگەندەرى. كەزىندە سول كارنەگي «مەن ءوز ءومىرىمنىڭ ءبىرىنشى جارتىسىن اقشا جيناۋعا جۇمسايمىن. ال ءومىرىمنىڭ ەكىنشى جارتىسىن سول جيناعان اقشامدى تاراتىپ بەرۋگە ارنايمىن» دەگەن ەكەن. ول العا قويعان وسى ماقساتىمەن جىگەرلەنىپ، اقشا جيناۋعا دەگەن ىقىلاسى ارتقانى سونشالىق، ءومىرىنىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا 450 ملن دوللار قارجى جيناعان ەكەن. ءسويتىپ، راسىمەن دە، ءومىرىنىڭ سوڭعى كەزىندە جيعان قارجىسىنىڭ يگىلىگىن حالىققا كورسەتۋ ماقساتىندا كىتاپحانالار مەن تەاترلار سالعان كورىنەدى. دەمەك ول اقشانى ءوزى ءۇشىن عانا ەمەس، حالىق يگىلىگى ءۇشىن دە جۇمىس ىستەتە الدى.
ءبىراق ءبىز كارنەگي ەمەسپىز. ءبىزدىڭ قولىمىزدا ساناۋلى عانا قارجى بار. جالاقى ايلىقتان ايلىققا جەتپەيدى. اقشا تابۋ ءۇشىن جانۇشىرىپ جۇمىس ىستەيسىز. ءبىراق ايلىعىڭىزدىڭ شايلىعىڭىزعا جەتە قويعانى شامالى. نە ىستەۋ كەرەك؟ مۇندايدا ارينە ءبىر ءىس باستاسام عوي دەپ ويلاناسىز. ءبىراق قولىڭىزدا ءارى كەتسە 80-100 مىڭ تەڭگە عانا بار دەلىك. مۇنىمەن بيزنەس الەمىنە باعىت الۋعا بولا ما؟ مۇنى ءبىز مامانداردان سۇراستىرىپ كوردىك.
مىسالى، ءارى كەتسە 100 مىڭ تەڭگە دەلىك. ال ەندى وسى 100 مىڭ تەڭگەنى جۇمىس ىستەتۋگە، بىلايشا ايتقاندا قالاي كوبەيتۋگە بولادى؟
ءبىزدىڭ باعامداعانىمىز، قازىردە قوعامدا قولىندا از-ماز قارجىسى بار قاۋىم بۇل - سۋدەنتتەر مەن زەينەتكەرلەر. زەينەتكەرلەردىڭ باسىم بولىگىنىڭ ءبىراز جاسقا كەلگەندە اقشانى جۇمىس ىستەتۋگە، ياعني قاندايدا ءبىر كاسىپپەن اينالىسۋعا تالپىنباسى تاعى انىق. ەندەشە ءبىز مامانداردان الدىمەن ستۋدەنتتەرگە جانە زەينەتكەرلەرگە ارنالعان بيزنەس جوبالاردى سۇراستىرىپ كوردىك. پايىمداساق، از-ماز قولدا بار قارجىنى ستۋدەنت قاۋىمىنىڭ دا ۇقساتۋىنا بولادى ەكەن. ولاي بولسا
ەكونوميست-عالىم ءجۇمادىلدا باياحمەتوۆتىڭ اقىل-ويىنا جۇگىنىپ كورەلىك:
1ء-شى قادام: باستاپقىدا ءسىز بيزنەسىڭىزد ءىينستيتۋت بەينەسى نەمەسە لوگوتيپى باسىلعان كيىم، كوبىنەسە مايكالار، بەلگىشەلەر، باسقا دا زاتتاردى ساتۋدان باستايسىز. مۇنداي زاتتاردى تەك جاڭادان كەلگەن ستۋدەنتتەر عانا الىپ قويمايدى. ينستيتۋتتى بۇرىن بىتىرگەن، ءبىراق ءوزى وقىعان وقۋ ورنىن ەسكە تۇسىرەتىن ەستەلىك زاتقا قۇمار بىتىرۋشىلەر دە الۋى مۇمكىن.
2ء-شى قادام:بۇدان سوڭ دەكاننان ينستيتۋت نەمەسە فاكۋلتەت سيمۆوليكاسى بار مايكالار مەن بەلگىشەلەردى جاساۋعا رۇقسات الۋ كەرەك. بۇل تەك ءوزىڭىزدىڭ ادامدارمەن ءوزارا قارىم-قاتىناس جاساي ءبىلۋ قابىلەتىڭىزگە بايلانىستى. بار كەرەگى – دەكاندى كوندىرىپ، ءۇزىلىس كەزىندە وسى تاۋارلاردى ساتۋعا رۇقسات الۋ. رۇقسات العان سوڭ تاۋارلاردى ازىرلەۋگە كىرىسۋ كەرەك.
3ء-شى قادام: ينستيتۋت نەمەسە فاكۋلتەت ەمبلەماسىن سايتتان نەمەسە اكىمشىلىكتەن الۋعا بولادى.مايكا نەمەسە بەلگىشەگە باسىلاتىن ماكەتتى جاساۋ ەشبىر قيىنشىلىق تۋعىزبايتىن سياقتى: قولىڭ ءتۇزۋ، ءوزىڭ ۇقىپتى بولساڭ بولعانى. ال تاعى دا ءبىر كەرەگى، ول – گرافيكالىق رەداكتور. ءارى قاراي شىعىنداردى ەسەپتەيىك: ينستيتۋت ەمبلەماسى باسىلعان 25 بەلگىشە، فاكۋلتەت ەمبلەماسى باسىلعان 25 بەلگىشە جاساپ شىعارايىق. 50 داناعا كوتەرمە باعامەن ەسەپتەگەندە شامامەن 30 مىڭ تەڭگەدەي جۇمسالىنادى.
4ء-شى قادام: ەندى مايكالاردى جاساپ شىعارامىز. ەمبلەمانى ءوز بەتىڭشە نەمەسە ارنايى دەلدالمەن كەلىسىپ باسۋعا بولادى. مايكانىڭ كوتەرمە باعاسى – شامامەن 400 تەڭگە، ال وعان بەلگى باسۋ كولەمىنە قاراي 200-300 تەڭگەنى قۇرايدى. تاعى دا ەسىڭىزگە سالايىق، ادامدارمەن كەلىسە ءبىلۋ كەرەك. ءارتۇرلى ديزاينمەن جاسالعان، ەمبلەماسى بار، ءارتۇرلى باسۋ جولىمەن دايىندالعان 5-15 دانا مايكا جاساپ شىعارۋ كەرەك. بۇل شامامەن 30 مىڭ تەڭگەگە تۇسەدى. مايكا مەن بەلگىشەگە باسىلاتىن سۋرەتتىڭ قوسىمشا ديزاين تۇرلەرىن دايىنداپ، ولاردى قاعازعا باسىپ شىعارىڭىز. بۇل ۇلگىلەردى قىزىعۋشىلىق تانىتقاندارعا كورسەتەمىز. ال كۇلكىلى دە قىزىقتى سۋرەتتەر باسىلعان مايكالار كاتالوگىن دايارلاساڭىز ءتىپتى جاقسى، ولار دا كوپ جاستاردىڭ كوڭىلىنەن شىعاتىنى انىق.
5ء-شى قادام: تاۋار كولعا تيگەن سوڭ ساتۋعا كىرىسەمىز. ءبىرىنشى كۇنى اسا تانىمال تاۋار ءتۇرىن بايقاۋ كەرەك تە، تاپسىرىستاردى جيناپ، ءتىزىم قۇراستىرۋ كەرەك. تاۋاردىڭ باعاسىن ءونىمنىڭ وزىندىك قۇنىنان 20-100 پايىزعا دەيىن ءوسىرىپ قويساڭىز تىپتەن جاقسى. مىسالى، ستۋدەنتتىڭ قالتاسىنا ءتيىمدى بولۋ ءۇشىن بەلگىشەنى 500 تەڭگەدەن، ال مايكالاردى 500-1000-1500 تەڭگەدەن ساتامىز. كەرەك بولسا، قوڭىراۋ شالىپ، قوسىمشا تاۋارلاردى لەزدە دايىنداپ شىعارۋعا تاپسىرىس بەرەمىز. شىعارىلعان قاراجاتتى قايتادان اينالىمعا قوسامىز. ەگەر ءسىزدىڭ فاكۋلتەتىڭىزدە 1000 ستۋدەنت وقيتىن بولسا، ءبىر اپتا ىشىندە 30-50 مايكا جانە سونشا بەلگىشە ساتۋعا بولادى. ءارقايسىسىن 500 تەڭگەدەن ساتقاننىڭ وزىندە تۇسىرەتىن ءتۇسىمىڭىز ارقىلى شىققان شىعىندى ەكى ەسەگە اقتاپ الاسىز. ولاي بولسا وقۋىمەن قوسا كاسىبىن جۇرگىزگىسى كەلەتىن ستۋدەنتتەردىڭ قۇلاعىنا التىن سىرعا دەلىك. تابىستى ءارى، تالعامدى ستۋدەنت اتانعىڭىز كەلسە، ءىسىڭىزدى باستاپ كورىڭىز.
زەينەتتە وتىرىپ قالاي تابىس تابۋعا بولادى؟
نەگىزىندە، زەينەتتە وتىرىپ-اق شارۋانى دوڭگەلەتۋگە بولادى. ءتىپتى وزگە جۇمىسىنا الاڭدامايتىن بولعاندىقتان زەينەتكەرلەردىڭ بيزنەستى جۇرگىزۋگە ۋاقىتى دا مول. بۇل رەتتە ماماندار اۋىل زەينەتكەرلەرى ءقازىردىڭ وزىندە شي توقۋ، كورپە تىگۋ، قىز جاساۋىن جاساۋ، تەكەمەت تىگۋ ءتارىزدى كاسىپتەردى تەرەڭدەپ يگەرىپ، سول ارقىلى قارجىسىن كوبەيتىپ وتىرعانىن العا تارتادى. ال قالا زەينەتكەرلەرىنىڭ اراسىندا ارنايى سايتتارعا فورۋمدار جاريالاپ، وسىلايشا باسقا زەينەتكەرلەردىڭ باسىن جۇمىلدىرىپ، ءتىپتى وتباسىلىق كەڭەس بەرەتىن ورتالىقتار اشىپ الىپ، ءوز ءىسىن جۇرگىزىپ وتىرعانداردىڭ بارى دەنىمىزگە بەلگىلى.
جالپى، ايتا كەتۋ كەرەك، ەجەلگى ساۋداعا ۇڭىلسەك، جەڭىل ونەركاسىپ ءونىمى ساۋدانىڭ تۇرىنە ەڭ ىڭعايلى كاسىپ بولعان. جەڭىل ونەركاسىپ ساۋداسىندا قازاق-رەسەي ساۋداسى ۇنەمى تابىستى بولىپتى. رەسەي بازارىنا ورتا ازيادان جىبەك، ماقتا-ماتا جانە شاپان، كىلەم، توسەنىش، كورپە باسقا دا كۇندەلىكتى تۇرمىسقا قاجەتتى بۇيىمدار ءقازىردىڭ وزىندە جاقسى وتەدى ەكەن.. اسىرەسە قازاقتىڭ قىز جاساۋى مەن قۇراق ساۋداسىنىڭ كورىگىن قىزدىرىپ وتىرعان كورىنەدى. «مىسالى، ءبىر عانا الماتىدا قولدان جاسالعان تەكەمەتتەردىڭ باعاسى 50-100 مىڭ تەڭگەنىڭ باعامىن قۇراپ تۇر. ەندەشە بۇل ءىستىڭ دە كوزىن تابا بىلسە تالاي زەينەتكەردىڭ قالتاسى قالىڭداي تۇسەرى انىق» دەيدى ەكونوميست-عالىم ءجۇمادىلدا باياحمەتوۆ. .
ماماننىڭ پايىمداۋنىشا، قولدا ساناۋلى قارجى بولسا دا قوماقتى قارجى بولسا دا بيزنەس باستاردا قيالدى كەزبەي، كەز كەلگەن يدەيانى ومىردەن العان دۇرىس.
«قالالى جەردە تەك قانا جالاقىمەن كۇنەلتۋدىڭ قيىن ەكەنى بەسەنەدەن بەلگىلى. مەن قولىندا كوك تيىنى جوق ادامنىڭ كاسىپ باستاعانىن بىلەمىن. الدىمەن ءوز ۇيىندە كورشى-قولاڭعا تيىن-تەبەنگە قىزمەت كورسەتتى. سودان كەيىن 100 مىڭ تەڭگەگە نەسيەلىك ليميت كارتاسىن الدى. ءسويتىپ، كوك بازار ماڭىنان 25 مىڭ تەڭگەگە وتە شاعىن دۇڭگىرشەكتى جالعا الدى. بۇل بىلتىرعى جىل ەدى.. العاشقى ايىندا بىردەن جالعا الۋ قۇنىن ەكى ايعا تولەدى. وسىلاي 100 مىڭ تەڭگەنىڭ 50 مىڭىن جالعا تولەدى. 50 مىڭىنا ەتىك تىگەتىن ماشينا، ءبىز، ءجىپ ساتىپ الدى. وسىلايشا ءوز ءىسىن باستاعان ادامدى بىلەمىن. يدەيانى ومىردەن الۋ دەگەن وسى. ءقازىر ول جىگىتتىڭ كۇندىك تابىسى 8-10 مىڭ تەڭگەنى قۇرايدى. ەڭ از دەگەندە 6 مىڭ تەڭگەگە اينالادى. جالعا الۋ قۇنىن؛ كۇندەلىكتى ورىنعا تولەيتىن سالىقتى؛ باسقا دا شىعىنداردى ەسەپتەگەندە، وتباسىما كىرەتىن ايلىق تابىس 150 -200 مىڭ تەڭگەنى قۇرايدى سوندىقتان اقشانىڭ ق ۇلى بولىپ، اقشا تابۋدىڭ سوڭىندا جۇگىرە بەرمەۋ ءۇشىن كىشكەنتاي بولسىن ءبىر دۇنيە اشىپ الۋدىڭ ارتىعى جوق. ول ءۇشىن الدىمەن قولىننان نە كەلەتىنىن زەرتتەپ الۋ كەرەك. سوسىن اقىرىنداپ ىسكە كىرىسكەن ءجون»،-دەيدى ەكونوميست-عالىم ءجۇمادىلدا باياحمەتوۆ.
قارلىعاش زارىققان قىزى
پىكىر قالدىرۋ