الەۋمەتتىك جەلىدەگى كەيبىر پىكىرلەردى قاراپ وتىرساق، قۇردىمعا كەتىپ بارا جاتقانداي كورىنەمىز. «تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا 25 جىلدان اسسا دا، مەملەكەتتىك تىلدە نەگە سويلەمەيمىز؟»، «قازاقتىڭ ءتىلى قۇرىدى».  «بارىنە كىنالى – بيلىك، ولار رەسەيدىڭ تىلىندە سويلەيدى». ءبىراق بۇلاي دەپ بايبالام سالعانىمىزبەن،  تىلدىك جاعداي تۇزەلدى مە؟ جوق.

بەلگىلى كينورەجيسسەر ءارى اكتەر نۇرتاس ادامباي ءوزىنىڭ فەيسبۋكتەگى الەۋمەتتىك پاراقشاسىندا قازىرگى قوعامنىڭ شىنايى كورىنىسى بولىپ وتىرعان ماسەلەنى قوزعايدى. راس ءبىز «تىلدىك ماسەلە» تۋرالى كوپ اڭگىمە قوزعايمىز. ورىسشا سويلەيتىندەردى جاقتىرا بەرمەيمىز. ءبىراق كوپ ۇلتتى قازاقستان قوعامىندا ولاردىڭ دا پىكىرىن ءبىر تىڭداساق، قالاي بولار ەدى؟ ولاردىڭ دا پىكىرىندە اقيقات بار ما؟ تىڭداپ كورەلىك، نۇرتاس ادامباي نە دەيدى؟

– «نەگە ءبىزدى «تازا قازاق» پەن «شالا قازاققا» بولەسىزدەر؟ ءبولىنۋ ارقىلى ءبىز مەملەكەتىمىز بەن تاۋەلسىزدىگىمىزگە قىزعانا قارايتىن دۇشپاندارىمىزعا ءوزىمىزدى جىعىپ بەرەمىز. كۇن ساناپ قازاق تىلىندە سويلەيتىن جاستاردىڭ ارتىپ كەلەتىنىن كوپشىلىگىڭىز بايقاعان دا شىعارسىز. «گاككۋدىڭ» كونسەرتىندە، الماتىداعى استانا الاڭىندا 40 مىڭ جاس تىڭدارماننىڭ ءقازاقتىلدى انشىلەرمەن قوسىلا ءان ايتقانىن ءوز كوزىممەن كوردىم. بۇل دەگەنىڭىز كەرەمەت! مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلەتىن وسكەلەڭ ۇرپاق وسىردىك! سوندىقتان دا كەزىندە بەلگىلى ءبىر سەبەپتەرمەن ءوزىنىڭ انا ءتىلىن جەتىك مەڭگەرە الماعاندارعا «تاس لاقتىرۋدىڭ» قاجەتى جوق. مەن ءوز ەلىمدى شىنايى جاقسى كورەمىن جانە ونىڭ بولاشاعى ءۇشىن الاڭدايمىن. سونداي-اق، مەن حالقىمىزدى قانداي دا ءبىر بەلگىلەرگە قاراپ بولگەنگە قارسىمىن! بىزدە بارلىعى جاقسى بولادى».

بۇرىن كۆن-دە ويناعان  بەلگىلى جىگىتتىڭ بۇل سوزىندە از دا بولسا شىندىق بار.  راس، ورىسشا سويلەگەندەردىڭ بارلىعىنا ورىنسىز ءسوز ايتا بەرمەۋىمىز قاجەت. ول ءقازاقتىلدى بولماعانى ءۇشىن كىنالى ەمەس. قوعامدا قازاق ءتىلىنىڭ ءورىسى كەڭەيىپ، قاناتتانىپ كەلە جاتقانىن ءبارى دە بارعان سايىن مويىنداپ كەلەدى.

جالپى بىزدە وزگە ۇلتتىڭ وكىلى بولسا دا، قازاق ءتىلىن ناسيحاتتاپ جۇرگەندەردىڭ دە قاراسى كوبەيدى. ولاردى «مەملەكەتتىك ءتىلدى ناسيحاتتادىڭ» دەپ، سوگىپ جاتقان ارىپتەستەرى دە جوق. ءبىر عانا مىسال، ورىس قىزى كريستينا نوۆيكوۆا الماتىداعى قورعانىس ىستەرى جونىندەگى دەپارتامەنتتىڭ باسپا ءسوز قىزمەتىنىڭ باسشىسى. نەگىزگى ماماندىعى – فيلولوگ، اعىلشىن ءتىلىنىڭ مامانى. اسكەري شەنى – مايور. قورعانىس سالاسىندا جۇمىس ىستەپ كەلە جاتقانىنا بيىل 15 جىلدان استى.

–باستاپقىدا جۇڭگو ءتىلىن تاڭداپ، جارتى جىلداي سول ءتىلدىڭ ساباقتارىنا قاتىسىپ ءجۇردىم. ءبىراق كەيىن يسپان تىلىنە اۋىسىپ كەتتىم. ويتكەنى وزىمە ەۋروپا حالىقتارىنىڭ تىلدەرى جاقىن ءارى ولاردى تەز مەڭگەرىپ الاتىنىمدى بايقادىم. ال كۇندەلىكتى ومىردە، جۇمىسىمدا قازاق جانە ورىس تىلدەرىن پايدالانامىن. كەز كەلگەن بۇيرىق پەن جەدەلحاتتاردى ورىس تىلىنەن قازاقشاعا اۋدارۋ كەرەك بولعاندا اۋدارماشىنى كۇتىپ وتىرمايمىن. ءوزىم اۋدارىپ، جازا سالامىن. بۇل جاعىنان ەشقانداي قيىندىق جوق. ادامدارمەن دە ءدال سولاي. ءاتى-جونىمدى الدىن الا ءبىلىپ، حابارلاسقان ادامدار ورىسشا ءتىلىن بۇرىپ سويلەپ تۇرعانىن سەزسەم، بىردەن قازاقشا سويلەيمىن. سوندا تەلەفوننىڭ ارعى جاعىنان “ءسىز قازاقسىز با؟” دەپ تاڭدانعان داۋىستاردى ەستيمىن، – دەيدى كريستينا نوۆيكوۆا.

كريستينا قۇجاتتاعى اتى-جونىنە قاراماستان ءوزىن قازاقپىن دەپ سانايدى. ءتىپتى، كوپ نارسەنى قازاقشا ويلايدى. بالا كۇنىندە اتىراۋدا اتا-اجەسىنىڭ قولىندا وسكەن. قازاق مەكتەبىنە بارىپ، جوعارى وقۋ ورنىن دا قازاقشا بىتىرگەن. دەمەك، كريستينا ءۇشىن تىلدىك كەدەرگى جوق. ەڭ الدىمەن ول ءوزىن قازاقستاننىڭ پاتريوتى سەزىنەدى. ال جۇرەكتە پاتريوتتىق سەزىم بار جەردە، وزگە وي بولمايدى.

مىسالى، سونداي ادامنىڭ ءبىرى – ريمما افاناسيەۆا. ونىڭ وسكەن ورتاسىندا قازاقشا سويلەيتىندەر مۇلدە بولماپتى. مەكتەپتە ورىسشا وقىپ، بىتىرگەن. ءبىراق ءبارى ءوز تالاپ-ىنتاسىمەن جۇزەگە اسقان.

–قازاق ءتىلىن ەركىن مەڭگەرۋگە ءوزىمنىڭ قىزىعۋشىلىعىم جانە  وسى پاننەن ساباق بەرگەن ۇستازىم سەبەپ بولدى. 1-سىنىپتى بىتىرگەن كەزدە «مەن قانداي ءپاندى جاقسى بىلەمىن؟» دەپ ويلادىم. سول كەزدە قازاق تىلىنەن بايقاۋعا قاتىسىپ، ەكىنشى ورىن العانمىن. ەگەر جارىستا وزسام، ياعني، ءارى قاراي تىرىسا بەرۋگە بولادى دەپ شەشتىم. سوندا قاتتى قۋانعانىم ءالى ەسىمدە. ءسويتىپ مەملەكەتتىك تىلگە دەن قويا باستادىم، – دەيدى قازاق ءتىلى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى ريمما افاناسيەۆا.

ريمما ءقازىر قوستانايدىڭ فەدوروۆ اۋدانىنداعى ۆورونەج اۋىلىندا ورىس مەكتەبىندە قازاق تىلىنەن ساباق بەرەدى.

مىسالى، تانىمال تەلەجۇرگىزۋشى ماييا ۆەرونسكايانىڭ قازاقستاننان كەتۋ تۋرالى ءتىپتى ويى جوق. ويتكەنى ول دا – ءوز ەلىنىڭ پاتريوتى.

–مەنىڭ وتانىم – قازاقستان. وسى جەردە دۇنيەگە كەلدىم، وسىندا ءومىر ءسۇرىپ كەلەمىن، ءوز جەرىمدى، حالقىمدى سۇيەمىن. ەشقايدا كەتكىم كەلمەيدى. تاريحي وتانىم – رەسەيدە، ارينە، بولدىم، الايدا ول جاقتىڭ مەنتاليتەتى مۇلدەم باسقا. ايىرماشىلىعى جەر مەن كوكتەي. ماعان جاقپايدى. ادامداردىڭ باسىم كوپشىلىگىنىڭ جۇزدەرى سۋىق. بىزدەگىدەي، اق جارقىن ەمەس. قازاق حالقى كەڭ پەيىلدى، باۋىرمال حالىق، – دەيدى تانىمال جۇرگىزۋشى م. ۆەرونسكايا.

دەمەك قوعام قازاقتانىپ كەلەدى. ال شىنايى ومىردە قازاق ءتىلىنىڭ قاجەتتىلىگىن سەزىنۋ – ۇلتقا جاسالعان ۇلكەن قۇرمەت. «VISOR Holding»اق ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى، ەكونوميست ايدان كارىپجانوۆتىڭ بىلاي دەگەنى بار:

–ورىستىلدىلەر ەندى قازاق بولۋعا ۇمتىلۋى كەرەك. ولار شىن مانىندە ۇلتتىق تەرەڭ قۇندىلىقتاردى سەزىنە الاتىن دەڭگەيدە بولۋى قاجەت. ويتكەنى تاڭداۋ قۇقى بارعان سايىن تارىلىپ كەلەدى. باسقالاي جول جوق، – دەيدى ايدان كارىپجانوۆ.

ءبىز جوعارىدا ءسوز ەتكەن ازاماتتىڭ ءبىرى –قازاق، ەكىنشىسى – ورىس، ءۇشىنشى –ۋكراين. ءبىراق ءبارىن دە ورتاقتاستىرىپ تۇرعان ءبىر نارسە بار.  ول  – مەملەكەتتىك تىلگە دەگەن قۇرمەت. ال ءوزىن قازاقستاننىڭ پاتريوتى رەتىندە سەزىنە العان كەز كەلگەن ازامات ونىڭ ءتىلىن دە ۇيرەنەدى، ۇلتىن دا سۇيەدى جانە قۇرمەتتەي دە بىلەدى.

ميۋا باينازار