ءىلياس جانسۇگىروۆتىڭ نەبارى 43 جىلدىق ءومىر جولى مەن ادەبي-عىلىمي مۇراسىن تۇگەندەۋ، قولدا جوق شىعارمالارىن جيناستىرۋ، جازۋ ماقساتىندا “ءىلياس ىزىمەن” حالىقارالىق عىلىمي-تانىمدىق ەكسپەديسيا رەسەي جەرىنە بارىپ قايتتى. وسى يگى ماقساتتا قالامگەردىڭ 125 جىلدىق مەرەيتويى اياسىندا الماتى وبلىسىنىڭ اكىمى اماندىق عابباس ۇلى باتتالوۆ مىرزانىڭ تىكەلەي قولداۋىمەن، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ الماتى وبلىسىنداعى فيليالىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن ماسكەۋ، پەتەربور قالالارىنا ساپار شەكتى.  وبلىستاعى “دوستىق ءۇيى” مەكەمەسىنىڭ ديرەكتورى، بەلگىلى قوعام قايراتكەرى تاڭىربەرگەن قاسىمبەركەبايەۆ، اقىن، ولكەتانۋشى، قوعام قايراتكەرى قحا الماتى وبلىسىنداعى وكىلدىگى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى عابيت تۇرسىنباي جانە تاعى باسقا ازاماتتار باس قوسقان عىلىمي كەرۋەننىڭ ىشىندە جۋرناليست-جازۋشى گۇلجان تۇرسىن، تالدىقورعان قالاسىنداعى ءى. جانسۇگىروۆتىڭ ادەبي مۋزەيىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى سالتانات تولەگەنوۆا، جاس عالىم، عىلىم ماگيسترى، رەسپۋبليكالىق «جاستار» كونكۋرسىنىڭ لاۋرەاتى، ادەبيەتتانۋشى ەلدوس توقتارباي جانە وسى جولدىڭ اۆتورى 6 قىركۇيەك كۇنى جولعا شىقتىق.

ءىلياس جانسۇگىروۆتىڭ جان-جاقتى تالانت يەسى ەكەنىن حالىق الدەقاشان مويىنداعان. قالامگەردىڭ سان-سالالى اسىل مۇرالارىنىڭ قۇنى جويىلماعانى انىق. وسى باعا جەتپەس دۇنيەلەردى زەردەلەۋ — قازىرگى ۇرپاق ەنشىسىندە. ءىلياستىڭ شىعارمالارىمەن قاتار، ونىڭ عۇمىرلىق جولىن قاراستىرۋ دا كەشەۋىلدەتۋگە جاتپايتىن ماسەلە.

جاس جىگىت ءىلياس ارمان-قيالعا باتىپ، ءارى قاراي وقۋدى اڭسايدى. ءبىراق ونىڭ تاعدىرى — قاتال اكەنىڭ قولىندا. ءىلياستىڭ اكەسى تۋرالى ايتار بولساق، 1928 جىلى ءىلياستىڭ ءوز قولىمەن جازعان ءومىربايانىندا «جانسۇگىر — اكەم كوزى ءتىرى، جىلى جىلان، جەتپىس  بىردە» دەيدى. 1928 جىلى 71 جاستاعى كىسىنىڭ تۋعان جىلىن انىقتاۋ قيىن ەمەس. سوندا ءىلياستىڭ اكەسى 1857 جىلى تۋعان بولسا، بيىل 2019 جىلى 162 جاسقا كەلىپ وتىر. جانسۇگىر حالىق اراسىنداعى جاناق، شوجە، باقتىباي، قۇلمامبەت، شەرنياز، بازار سىندى جىراۋلارمەن قاتار، اقان سەرى، ءبىرجان-سارا ايتىستارى مەن شىعارمالارىن مۇقيات جيناپ، ولاردى ەل اراسىندا كەڭىنەن ناسيحاتتاعان ادام. ال ءسۇيىنبايدىڭ جىرلارىن جانسۇگىر ءسۇيىپ وقيتىن بولعان. بالاعا سۋىق، قاتال ءىلياسقا قارا تانىتقان دا ءوز اكەسى بولدى. قازاقستاندا اشتىق جىلدارىندا وڭتۇستىك قازاقستان جاقتاعى كانال قازۋ جۇمىستارىنا قاتىسىپ (ماقتارال اۋدانىندا)، سول جەردە 1932 جىلى دۇنيە سالادى. جەرلەنگەن جەرىن ءىلياس تۇگىل، بەيبىت ومىردە كەيىنگى بالالارى ىزدەپ تابا المايدى.

بالالاردى وقىتۋعا مولدانىڭ جوقتىعىنان ءىلياستى جانسۇگىردىڭ ءوزى وقىتتى. جانسۇگىردىڭ ءىلياستى ءوزى وقىتقاندىعى كۇتكەن ءۇمىتى – كامىل حات تانىتۋ، ءومىر ورىسىندە ەڭبەككە باۋلۋ، ولگەندە «اكەسىنە ارناپ، مولدالارعا قۇران وقىتۋ دارەجەسىنە ءىلىندىرۋ» بولعان. ءبىراق ءىلياستىڭ بالا جاسىنان ىنتاسى دۇنيەتانۋ بولدى. زەردەلى بالا ءومىردىڭ سىرىن ءبىلۋدى، اينالاسىن تانۋدى ارمان ەتتى» («ازامات اقىن». الماتى، 1994، 132-بەت، قۇسايىن شوكەنوۆتىڭ ەستەلىگى). ول «عاليا» مەكتەبىنە بارۋعا قۇشتار ەدى. اكەسى: «وسى وقۋدا از بولماس، شىراعىم ءىلياس، سەنى كوز الدىمنان قايدا جىبەرەمىن، قالاي شىدايمىن؟ تاعى وقيمىن دەگەنىڭ بولسا، انا ابدىرا بەكەتتەگى سارى مولدادان وقى»، - دەيدى. ءىلياس، «سارى مولدانىڭ جيناپ وتىرعان وقۋلىعى ىلعي «مۇحتاسار»، «باقىرعان»، «افتيەك»، «قۇران»، ونىمەن قانشا جەرگە بارامىن، سارى مولدادان وقىمايمىن» — دەيدى اكەسىنە. «وقىماساڭ وندا اۋىلدا بول» دەگەن ويدى بەكەم ۇستانعان اكەسى ءىلياسقا وزىنەن ەداۋىر ۇلكەن ءجاميلا دەگەن قىزدى ايتتىرىپ قوسادى. ءۇش-تورت جىلداي وتاسقاندا، بالا بولماعان سوڭ ايەلىنىڭ ءوز ريزالىعىمەن ونى توركىنىنە جىبەرەدى. بۇل - 1919 جىل. كەيىن تاسىباي دەگەن ەلدىڭ امانشا بەرەنتاي قىزى دەگەن ءبىر قىزىن الىپ بەرەدى. امانشاعا ءىلياستىڭ ىقىلاسى كۇشتى ەدى. وكىنىشتىسى - امانشا اۋرۋ ەدى. سول تۇستا انكەتا تولتىرعاندا (1925) «ايەلىم  بار» دەگەنى امانشانى    ايتقان.

«شارۋاشىلىعىمدا ءبىر اتىم جانە ءبىر سيىرىم بار دەگەنى - ءوز بيلىگى وزىندە، جەكە وتباسى بولعانى» دەپ تۇسىندىك.

ەندى ول ءوزىنىڭ ارمان ەتكەن وقۋىنا اتتانادى. بۇل - 1925 جىل. ماسكەۋدەگى گيج-گە تۇسەدى. وندا ءىلياس – 31 جاستا. امانشا ءوزىنىڭ اپكەسى بالدىبالانىڭ قولىندا تۇرادى. بۇرىنعى سادىق-سىدىق پوسەلكەسىندە (قازىرگى ەركىن سەلوسى) قالادى. ويتكەنى، اۋرۋ ەدى. ءىلياس ماسكەۋدە جۇرگەندە امانشا 1927 جىلى بوسانا الماي بالادان ولەدى.

          جوعارىدا اتاعانىمىزداي، بىلىمگە جاستايىنان ەلىكتەگەن ءىلياس ماسكەۋدەگى مەملەكەتتىك جۋرناليستيكا ينستيتۋتىندا ءبىلىم العان تۇڭعىش قازاق. ىلەكەڭ وسى ينستيتۋتتان “جۋرناليست” ماماندىعى ديپلومىن الىپ، تۇركى حالىقتارى اراسىنان كاسىبي جۋرناليست اتانعان بىرەگەي قايراتكەر. وسى وقۋ ورنىنىڭ ازدى-كوپتى تاريحىنا جۇگىنسەك، جۋرناليستيكا ينستيتۋتىنىڭ تاريحى سوناۋ 1918-1919 جىلداردان باستالادى. العاشقى جىلدارىندا قىزىل جۋرناليستيكا ينستيتۋتى رەتىندە اشىلعان وقۋ ورنىنىڭ اتاۋى ءار جىلدارى ماسكەۋ جۋرناليستيكا ينستيتۋتى، سوسىن كوممۋنيستىك جۋرناليستيكا ينستيتۋتى، كەيىننەن حالىقتىق جۋرناليستيكا ينستيتۋتى سياقتى بولىپ وزگەرىپ تۇرعان. ىلەكەڭ وقىعان جىلدارى گيج (گوسۋدارستۆەننىي ينستيتۋت جۋرناليستيكي) اتانعان ەدى. قازىرگى كەزدە ماسكەۋدىڭ موحوۆايا كوشەسىندەگى م.ۆ.لومونوسوۆ اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ ەنشىسىنە كوشكەن ەكەن. قازىرگى مگۋ-داعى جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىن كورۋدىڭ دە باقىتىنا يە بولدىق، ءبىراق سول كۇنى دەمالىس بولعاندىقتان، ىشكە كىرۋدىڭ مۇمكىندىگى بولمادى. تەك سىرتقى عيماراتىن كورىپ، ىلەكەڭنىڭ تابانى تيگەن جەرى وسى ەكەن عوي، دەۋمەن شەكتەلدىك. ءبىراق، سول جەردەگى قالامگەردىڭ وقىعان تۇستاعى ارحيۆ ماتەريالدارىنىڭ ايتارى مول ەكەن ەكەنىن كەيىن بىلدىك.

ءىلياستىڭ ماسكەۋگە دەيىنگى العان ءبىلىمى سول كەزدىڭ ولشەۋىمەن از بولماسا كەرەك-تى. ءبىراق دەرەك ءۇشىن ونىڭ قاجەتتىلىگىن ايتپاسقا بولماس دەگەن ويدامىز. 1910 - 1911 جىلدارى مامان ۇلى تۇرىسبەك قاجى اشقان سۇتتىگەندەگى قاسەن مولدادان ساۋاتتىلىعىن جەتىلدىرەدى. وسى جىلداردىڭ بىرنەشە ايىن قاراعاشتاعى “مامانيا” مەكتەبىندە وتكىزگەن. بۇل مەكتەپتە سول جىلدارى مۇستاقىم مالدىباي ۇلى، فايزراحمان جيحانگەروۆ، ءانشى مايرا ءۋالي قىزى، ۇلكەن وقىمىستى، قوعام قايراتكەرى بارلىبەك سىرتانوۆ، عابدولعازيز مۇساعالييەۆ سىندى مۇعالىمدەر ءدارىس بەرەتىن. قازاق ساحاراسىنىڭ ءار قيىرىنان جەتىسۋعا ءبىلىم ءدانىن سەبۋ ءۇشىن كەلگەن، جەتى جۇرتتىڭ ءتىلىن مەڭگەرگەن، عيبراتى مول ساۋاتتى وقىعانداردىڭ تاعىلىمدى ءدارىسى ءىلياستاي وقۋعا ىنتىق بالانىڭ قيالىنا قانات بىتىرەدى. ءبىراق تۇرمىس تاۋقىمەتى ءىلياستىڭ ارى قاراي جۇيەلى ءبىلىم الۋىنا توسقاۋىل بولدى. وسى مەكتەپتە وقىپ جۇرگەنىندە بولاشاق ەپيك اقىن زاڭگەر بارلىبەك سىرتانۇلىن، وتىنشى ءالجانۇلىن، كولباي توعىسۇلىن كورگەن، اڭگىمەلەرىن ەستىگەن. مامان قاجى اۋىلىنا اتاقتى اسەت نايمانبايەۆ كەلگەندە، ءوز زامانىنىڭ سال-سەرىسى بولعان اقىن ءانشىنىڭ ولەڭىن تىڭداپ، ايتىسىنا قۇنىققان ەدى. كەيىنىرەك وسى سەزىمىن ولەڭ رەتىندە اسەتكە ارناپ بىلاي دەپ جازادى:

«سايرادىڭ قۇيقىلجىتىپ، قۇبىلجىتىپ،

تامساندىم، تاڭدايىمنىڭ سۋىن جۇتىپ،

تولقىتىپ، تولىقسىتىپ، ەمىرەنتىپ،

قيقۋعا قىزىقتىردىڭ، قىلدىڭ ىنتىق»... دەپ، ەمىرەنەدى.

         دۇنيەنىڭ استاڭ-كەستەڭى شىعىپ، پاتشا تاقتان قۇلاعان سوڭ، اقتار قاشىپ، قىزىلدار قۋعاندا، ءىلياستىڭ وقۋ وقىپ، ءبىلىم الماق تۇگىلى ءوز ايتقانداي «جان قايعى...». دەگەنمەن، وقۋعا اڭسارى اۋادى دا تۇرادى.ءسال بەيبىت كۇن ورناپ، ەل ەسىن جيعان تۇستا ءىلياستىڭ ول ارمانى ورىندالا باستايدى. ءىلياستىڭ بۇدان كەيىنگى شىعارمالارى باسپا ءسوز بەتتەرىنەن ءجيى  شىعىپ، تۆورچەستۆولىق ءوسۋ ەۆوليۋسياسى باستالادى. وسى كەزەڭدەگى  پوەزيانىڭ دەنىن بىلاي دەپ كورسەتەدى: «مەن توڭكەرىستەن ءارى جەردە حات شىعارىپ، قيسسا وقۋدان ارتىق ساۋاتىم بولماعان اۋىل نادانىمىن.

1917 جىلدىڭ تۇرعىسىنداعى بوستاندىق پەن كوبەيە باستاعان گازەت-جۋرنالدار مەنى ۇلكەن جازۋعا ەلىكتىردى. ەلىككەنەن ەش نارسە شىعارا  المادىم...».

اۋەلى الماتى، سونسوڭ تاشكەنت قالالارىندا بارىپ، ءبىلىم الادى. تاشكەنتتە وقىپ، ءبىلىم العان تۇسىندا، ءىلياس تەك ءبىلىم الىپ قانا قويماي، باسپاسوزگە دە ارالاسادى. گازەتتىڭ شىعارۋشىسى عاني مۇراتبايەۆپەن تانىسىپ، وزىنەن ونشا ۇلكەن بولماسا دا وعان حات جازادى. ىلەكەڭنىڭ بويىنداعى تالانتىن سەزگەن عاني ءوزىنىڭ ىقىلاسىن بەرگەندىكتەن، العاشقى №1 «جاس الاش» گازەتىنە ءوزىنىڭ العاشقى جازعاندارىن گازەت بەتىنە شىعارادى. 1921 جىلى «جاس الاش» گازەتىندە 22 مارتتا شىققان «جاس زامانداستارعا» دەگەن  باس  ماقالا مەنىكى جانە سول نومىردە  «جالپى جاسقا» دەگەن ولەڭىم دە باسىلدى. مەنىڭ العاشقى باسپاسوزگە شىققان، ءبىرىنشى شىققان ماقالام وسى» - دەيدى، ءبىر سوزىندە.

ءىلياس سول تۇستا ەل اراسىنداعى اۋىز ادەبيەتىن جيناۋ جۇمىستارىنا دا قاتىسادى. ەل ىشىندەگى اڭىز اڭگىمەلەر مەن ەرتەگىلەر، جىر-داستانداردى  جيناپ، حالىق يگىلىگىنە ارنايدى. سول تۇستا اكادەميك فولكلوريست ابۋباكىر ديۆايەۆتىڭ ءىلياستىڭ بويىنداعى ادەبيەتكە جاقىندىعىن بايقاپ، سرەدازبيۋرونىڭ فولكلورلىق مۇرالاردى جيناۋ جۇمىستارىنا قوسادى.

ءىلياس قازاقتىڭ كەڭ بايتاق دالاسىندا ونىڭ ىشىندە نارىنقول، كەگەن، جاركەنت، جەتىسۋ جانە باسقا جەرلەرىن ارالاپ، ءبىرقاتار ادەبي مۇرالاردى جينايدى، ونىڭ ءبىرازىن 1930 جىلدارى كىتاپ ەتىپ تە شىعارادى. ماسكەۋدەگى ۇلتتىق كىتاپحاناسىندا ءىلياستىڭ جيناعان ادەبي نۇسقالارى «قۇل»، «البان اساننىڭ «اقىر زامان» كىتابى، «جەتىسۋ»، باقتىباي، ءسۇيىنباي، شال اقىن، شورتانباي، بولتىرىك اقىن سەكىلدى كىتاپتارىنىڭ سول شىققان كۇيىندەگى جايىن كورىپ، قۋانعانىمىز جاسىرىن ەمەس.

 ول 1924 جىلى 10 قىركۇيەكتەگى ءومىربايانىندا اعارتۋ ينستيتۋتىندا باسقارۋشىلىق مىندەتى جۇكتەلگەنىن، جاسى وتىزدا، ءبىر ۇيدە ەكى جان ەكەنىن ايتىپ كەتەدى (دەرەك: «ءىلياس جانسۇگىروۆ رەكتور بولعان با؟» «ءىلياستانۋ عىلىمي-پراكتيكالىق ورتالىعىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى ش.قىياحمەتوۆانىڭ «جەتىسۋ ۋنيۆەرسيتەتى» گازەتىندەگى №5(182) 22 مامىر، 2019 جىلعى ماقالاسى).

ياعني، بۇل قۇجاتتىڭ ايتارى - قازاق جەرىندەگى تۇڭعىش جوعارى وقۋ ورنىنىڭ باسقارۋشىسى ءىلياس بولعاندىعىن راستايدى. ال قازىرگى 90 جىلدىق تاريحى بار قارت كازپي-دىڭ جازبالارىندا ءىلياستىڭ ەسىمىنىڭ اتالماۋى نەلىكتەن ەكەن دەگەن سۇراق تۋىندايدى.

ارينە، جوعارى كومۋنيستىك وقۋ ورنىنا ءتۇسۋ، سول كەزدىڭ تالابى بويىنشا، ونىڭ الەۋمەتتىك جايى مەن ۆكپ(ب) مۇشەلىگى دە ۇلكەن رول وينايتىندىعى دا بەلگىلى. سول تۇرعىدان كەلگەندە، ءىلياس وقۋعا ءتۇسۋ ماقساتىندا پارتيا مۇشەلىگىنە ءوتۋى دە تاريحي جايت. ونسىز وقۋعا ءتۇسۋى دە نەعايبىل. سول قۇجاتتىڭ ارحيۆتە ساقتالعانىن ايتا كەتكەن ءجون.ول №21قۇجاتتا.

№21

زاياۆلەنيە ۆ ياچەيكۋ كپت №7 پري

ۋيگۋرسكوم كلۋبە گ. الما-اتى.

10 فيەۆراليا 1924گ.

جەلايا رابوتات ۆ رياداح كپت، كاك يستيننىي زاششيتنيك ۆسەح ترۋدياششيحسيا ماسس، پروشۋ زاچيسليت مەنيا كانديداتوم كپت. يا پو پروفەسسيي گازەتنىي رابوتنيك، ت.ە. كۋلتۋرنو-پروسۆەتيتەلنايا [دەياتەلنوست]، ي اۋلنىي ۋچيتەل، پو سوسلوۆيۋ بەدنياكي-تۋزەم[نىە] دەحكانە. بىل باتراكوم ۋ بايا. يمۋششەستۆا نيكوگدا نە يمەل ي نە يمەيۋ ۆ ناستوياششەە ۆرەميا. جيۆۋ[نا] سۆوي سكرومنىي زارابوتوك، پو دولجنوستي – سەكرەتار گازەتى «تلچي». پودروبنوستي موەي بيوگرافيي ي پولوجەنيە پريلوجەنو ك  ەتومۋ زاياۆلەنيۋ.

س توۆاريششەسكيم پريۆەتوم

دجانسۋگۋروۆ

رەزوليۋسيا: پرەد[لوجيت] س 5-لەت[نيم]ستاجەم 5 چەلوۆەك. ەششە 2-ح پورۋچيتەلەي س 5-لەتنىم ستاجەم […].

پريمەچانيە: ي.دجانسۋگۋروۆ ۆستۋپيل ۆ كوممۋنيستيچەسكومۋ پارتيۋ پو لەنينسكومۋ پريزىۆۋ، ت.ە. ۆ مومەنت ماسسوۆوگو ۆستۋپلەنيا سوچۋۆستۆۋيۋششيح ۆ پارتيۋ،  ياۆيۆشەگوسيا وتكليكوم نا سمەرت ۆ.ي.لەنينا.

سگارك.ف.1368.وپ.3.د.64.ل.7.كسەروكوپيا.

سول قۇجاتتاردىڭ ىشىندە، ءىلياستىڭ ءوز قولىمەن جازعان جەكە پاراعى دا ساقتالعان.ال ءىلياسقا پارتياعا ءوتۋ ءۇشىن كەپىلدەمە بەرگەن ادامداردىڭ ىشىندە، بەلگىلى قالامگەر سارا ەسوۆا مەن قوعام قايراتكەرى ابدۋللا روزىباكييەۆ تە بار.

№22

يز ليچنوگو ليستكا كانديداتوۆ ۆ چلەنى ركپ(ب)5

10 سەنتيابريا 1924گ.

كانديداتسكايا كارتوچكا N1020، ۆىدانا الما-اتينسكوي گورودسكوي ورگانيزاسيەي. كاند.ستاج س 2/ح 1924گ. نا «2» لەت.

3.فاميليا                                                                                  دجانسۋگۋروۆ

يميا                                                                                             يلياس

وچەستۆو                                                                                    دجانسۋگۋروۆيچ

4.پول                                                                                          مۋجچينا

5.روديلسيا                                                                                   ۆ 1894گ

6. رازگوۆورنىي يازىك كيرگيزسكيي

7.نا كاكيح يازىكاح، كرومە توگو، سۆوبودنو گوۆوريتە   پومالۋ-نا رۋسسكوم

8.چيسلو چلەنوۆ سەمي پري ۆاس (نە ۆكليۋچايا ۆاس ساموگو) يجديۆەنسيەۆ      ...جەنا، رابوتنيكوۆ

9.وبرازوۆانيە: ا) گراموتنى لي (دا-نەت)                               گراموتەن

ب) ەسلي ۋچيتەس، تو گدە، كاك دولگو وكونچيلي كۋرس يلي سكولكو كلاسسوۆ پروشلي – وكونچيل دۆۋحگوديچنىە كۋرسى پري تاشكەنتسكوم كيرگيزسكوم ينستيتۋتە پروسۆەششەنيا ۆ 1920-21گ.گ

10.سوسيالنوە ي ناسيونالنوە پرويسحوجدەنيە – وتنوشەنيە ك ۆام:

دەد س وتسوۆسكوي ستورونى                                                       بەدنياك، كيرگيز

وتەس                                                                                          -«-، -»-

مات                                                                                         [...] –»-

11.س كاكوگو ۆوزراستا جيۆەتە سۆويم ترۋدوم:-س 17-تي لەت؛ پو نايمۋ يلي ۆ سۆوەم حوزيايستۆە (پودچەركنيتە) بىل باتراكوم ۋ بايا (كۋلاكا)

12.وسنوۆنايا پروفەسسيا يلي سپەسيالنوست - گازەتنايا رابوتا.

سكولكو لەت رابوتاەتە پو ەتوي پروفەسسيي - چەتىرە گودا ۆ سوۆەتسكوي ي پرولەتارسكوي پەچاتي، ليتەراتۋرنايا ي پەداگوگيچەسكايا [دەياتەلنوست].

13.وسنوۆنوي يستوچنيك سرەدستۆ ك سۋششەستۆوۆانيۋ دو 1914 – سۆويم ي وتسوۆسكيم ترۋدوم. س 1914 گ پو 1917گ.-سۆويم. س 1917گ. دو سيح پور  - سۆويم ترۋدوم.

14.س كاكوگو ۆرەمەني ۆى چلەن پروفسويۋزا – س1921گ.

15.پرينيماەتە لي ۋچاستيە ۆ ناستوياششەە ۆرەميا ۆ پروفرابوتە ي كاكوە يمەننو – سەيچاس ۆ رابپروسە ي سەكسيي جۋرناليست[وۆ].

16. سلۋجيلي لي ۆ ارميي (ۋكازات كوگدا، رود ورۋجيا، زۆانيە دولجنوست، ۋچاستۆوۆال ۆ ۆوەننىح دەيستۆياح ۆ كاكوي ۆوينە)…ا) سارسكوي ارميي - نەت؛ ب/ كراسنوي ارميي - نە بىل؛ ۆ/ ۆ بەلوي، زەلەنوي ارمياح – نەت.
17. ەسلي ۋچاستۆوۆالي ۆ ريەۆوليۋسيوننوي رابوتە دو 1917 گ. ۆكليۋچيتەلنو، تو گدە، ۆ كاكوي وبلاستي رابوتالي، كاك دولگو – نەت.
18. پودۆەرگاليس لي رەپرەسسيام زا ريەۆوليۋسيوننۋيۋ دەياتەلنوست دو وكتيابرسكوي ريەۆوليۋسيي – نە بىل.
19. پريۆلەكاليس لي ك سۋدەبنوي وتۆەتستۆەننوستي پەرەد سۋدامي رسفسر – نە بىل

22.رابوتە س 1917 گ. (ۋكازات تولكو وپرەد. دليتەلنۋيۋ مەنەە 3 مەسياسيەۆ).

23. كرومە توگو، ۋكازات گلاۆنەيشۋيۋ رابوتۋ، نە سۆيازاننۋيۋ س يسپولنەنيەم توي يلي ينوي دولجنوستي س 1917 گ.، سپەسيالنىە پورۋچەنيا، ۋچاستيە ۆ كوميسسياح، وبسلەدوۆانياح ي.ت.پ.

رابوتال ۆ كوميسسيي پو سوبيرانيۋ كير[گيزسكوي] ليتەراتۋرى 1920گ. اگيتاتوروم پو زاگوتوۆكە فۋراجنوگو فوندا دليا سكوتا كوچيەۆوگو ناسەلەنيا پو كومانديروۆكە ناركومزەما تۋركەستانا ۆ 1921گ.o

24.سوحرانياەتە لي سۆياز س دەريەۆنەي (دا - نەت) -نەت

پودپيس                                                                                         دجانسۋگۋروۆ

¹تاك ۆ تەكستە

²رازنيسا ۆ زاگولوۆكاح دوكۋمەنتوۆ و ۆستۋپلەنيي ۆ پارتيۋ وبياسنياەتسيا تەم، چتو تۋركرەسپۋبليكا بىلا ۋپرازدنەنا وسەنيۋ 1924گ. ۆ سۆيازي س ناسيونالنو-تەرريتوريالنىم رازمەجيەۆانيەم ۆ سرەدنەي ازيي.

3«اكجول»  - گازەتا، ورگان سك كپت، ۆىحوديلو نا كازاحسكوم يازىكە ۆ 1920-1924 گ.گ.، ۆ دالنەيشەم «لەنين جولى» - ورگان سىر-دارينسكوگو گۋبكوما ركپ (ب)

4 «تلچي» (ءتىلشى) – وسنوۆانو ۆ 1918 گ.، نازىۆالاس «جەتىسۋ ءىششي حالىق ءمۇحبىرى»، 1919گ. – «كومەك»، 1920گ. – «ۇشقىن»، 1922-1922گ.گ. – «كەدەي ەركى»، 1922-1929 –«ءتىلشى»، 1929-1934گ.گ. – ۆىپۋسكالاس ۆمەستە س گازەتوي «ەڭبەكشى قازاق»، 1934-1954گ.گ. «ستالين جولى». نىنە گازەتا «جەتىسۋ».

سگارك.ف.1368.وپ.3د.63.ل.41.كسەروكوپيا

وقۋعا جۇرەر الدىندا ءىلياستىڭ ءجۇرىپ تۇرۋى مەن ءوزىن ۇستاۋى قانداي كۇيدە بولعاندىعىن قوعام مەن ورتا جان-جاقتى باقىلاعاننىڭ كۇاسى رەتىندە مىنا قۇجاتتىڭ بار ەكەندىگىن كورسەتۋدىڭ ەش ارتىقتىعى جوق.

№32

حاراكتەريستيكا نا ي. دجانسۋگۋروۆا

24 مارتا 1925گ.

دجانسۋگۋروۆ يلياس – ديرەكتور كيرينپروسا، ياۆلياەتسيا فاكتيچەسكي رۋكوۆوديتەلەم رابوت. يمەەت ليتەراتۋرنوە سپوسوبنوستي. رۋكوۆوديت  رابوتوي موجەت، پوليتيچەسكۋيۋ وريەنتيروۆكۋ يمەەت. موجەت بىت ۆىدۆينۋت نا بولەە وتۆەتستۆەننۋيۋ رابوتۋ ۆ گۋبەرنسكوم ماسشتابە. ۆىدەرجان، ديسيپلينيروۆان. (رابوتنيك پروسۆەششەنيا).

وسنوۆانيە: پوستانوۆلەنيە پرەزيديۋما گيكا № 34 وت 24.03س.گ.

پرەدسەداتەل گۋبگوريسپولكوما

ي.كوشكۋنوۆ

سەكرەتار ناديارنىح

گااو. ف. 489. وپ. 2. د. 19. ل. 39. پودليننيك.

ءىلياس وسىنداي ۇلكەن تەكسەرىستەن ءوتىپ، پارتيا مۇشەلىگىنە ءوتىپ، ەڭبەگى ءسىڭ-داۋ، ەندى ءوتىنىش جازۋعا ءپىسىپ جەتىلگەن ءساتى تۋدى-اۋ دەگەندە، ارمان ەتكەن وقۋىنا بارۋ ءۇشىن تومەندەگى جازعان قۇجاتىنا كەزىگەمىز:

№60

زاياۆلەنيە ۆ دجەتىسۋيسكيي گۋبكوم ركپ (ب)

و ناپراۆلەنيي نا ۋچەبۋ

22 يۋنيا 1925

ۆ دوريەۆوليۋسيوننوە ۆرەميا يا نە پولۋچيل نيكاكوگو وبرازوۆانيا. ۆ ريەۆوليۋسيوننوە ۆرەميا، بلاگوداريا بەدنوستي، يا نە موگ پوستۋپيت ني ۆ كاكوە  ۋچەبنوە زاۆەدەنيە ي زانيالسيا سامووبرازوۆانيەم. پولۋچەننوگو تاكيم وبرازوم وبرازوۆانيا نەدوستاتوچنو. ەتو يا چۋۆستۆۋيۋ سام پو سەبە، ەتو داۆالي ي دايۋت چۋۆستۆوۆات تە ۋچرەجدەنيا، ۆ كوتورىح يا رابوتال ي رابوتايۋ (بىل ديرەكتوروم  كيرينپروسا،  سەيچاس گۋبينسپەكتوروم نكپ)

منە حوتەلوس بى پولۋچيت وبرازوۆانيە، پوەتومۋ  پروشۋ گۋبكوم ركپ (ب) پرەدوستاۆيت منە ودنو مەستو يز رازۆەرستكي، دولجەنستۆۋيۋششەي بىت پريسلاننوي يز سەنترا.

نادەيۋس، چتو مويا رابوتا، كوتورايا پري موەم وبرازوۆانيي دليا مەنيا بىلا چرەزۆىچاينو ترۋدنوي، پري سوۆۆلاستي  داست منە نادەجدۋ، چتو پروسبا مويا نە بۋدەت وتكلونەنا.

پري سەم پريلاگاەتسيا انكەتا.     دجانسۋگۋروۆ

پومەتكا ا.روزىباكييەۆا: ۆ دەلو وتبوركوما. 28. 06. 1925گ.

سگارك. ف. 1368. وپ. 3. د.  64. ل: 6. كسەروكوپيا.

ارمان ەتكەن، تالاي جىل كۇتكەن وقۋ ورنىنا بارۋ قۇجاتى تەك ءبىر ايدان كەيىن شەشىلىپ، وقۋعا اتتانۋعا رۇقسات الادى، بۇل قۇجات №64.

ۆىپيسكا يز پروتوكولا N 2 زاسەدانيا وتبوروچنوي ي ستيپەنديالنوي كوميسسيي پو كومپلەكتوۆانيۋ ۆۋزوۆ.

16 يۋليا 1925گ¹

سلۋشالي: تەلەگراممۋ كازكرايكوما ركپ (ب) زا № 1698 و پوسىلكە كۋرسانتوۆ ۆ اكادەميۋ كوم[مۋنيستيچەسكوگو] ۆوسپيتانيا ۆ گ. موسكۆۋ.

پوستانوۆيلي: پوسلات ت. دجانسۋگۋروۆا.

ۋتۆەرجدەنو پروتوكولوم № 26. پۋنكت 10، زاسەدانيا سەكرەتارياتا دجەتگۋبكوما ركپ (ب) وت 11 يۋليا 1925گ.

پودليننىي زا نادلەجاششيمي.

ۆىپيسكا ۆەرنا:

سەكرەتار اگيتپروپا دجەتگۋبكوما ركپ (ب)

كوريسكيي

سگارك. ف. 1368. وپ. 3. د. 64. ل. 25.

         ەلىندە ءوز وتباسى، ياعني ايەلى امانشا بەرەنتاي قىزى قالماق. ونىڭ جايى قالاي بولماق، ول تۋرالى دا جان-جاقتى ويلاستىرىلعان جانە وعان وكىمەتتىڭ دە كومەگى ءتيۋى قاجەت. ونسىز الىستا ءجۇرىپ، قالاي وقىماق؟ دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، امانشا قازىرگى ەركىن اۋىلىدا (ول تۇستا سادىق-سىدىق اۋىلى) تۇراتىن بالدىبالانىڭ جانىندا قالادى. 1920 جىلى ءوزىنىڭ دوسى جانە كەڭەسشىسى ءبىلال سۇلەيەۆتىڭ تالابىمەن، ءىلياس وقۋعا تاشكەنت قالاسىنداعى قىسقا مەرزىمدى مۇعالىمدەر كۋرسىنا ءتۇستى. وقۋى بىتكەن سوڭ ول تۋعان اۋىلىنا قايتا ورالىپ، ءبىراز ۋاقىت بەلتوعان اۋىل مەكتەبىندە ساباق بەرگەن. سول جەردە ول ءوزىنىڭ ەكىنشى جارىن امانشانى كەزدەستىردى. امان بەرەنتاي قىزى 1903 جىلى دۇنيەگە كەلگەن. جانۇياسىندا كىشى بالاسى بولعاندىعىنان اتا-اناسى ونى ەركەلەتىپ امانشا دەپ اتاعان.

مۇراتبەك يمانعازينوۆ، ءىلياس جانسۇگىروۆ اتىنداعى جەتىسۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى، فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور.

(جالعاسى بار)