ول – ەل قورعاۋ جولىندا شىبىن جانىن شۇبەرەككە تۇيگەن ەرجۇرەك مايدانگەر ەدى. ول – قازاق دەتەكتيۆىنىڭ دارابوزى. كەڭەس كەزىندە كىتاپتارى ەڭ كوپ وقىلىپ، ادەبيەتتە اتى التىن ارىپپەن جازىلعان قالامى قارىمدى جازۋشى، اقتاڭگەر جۋرناليست. ول – ۇلتىنا قورعان بولار پرەزيدەنتتى تاربيەلەگەن پاراساتتى تۇلعا. ءيا، كەمەل توقايەۆتىڭ كەمەڭگەرلىگى، كوركەم مىنەزى ۇرپاقتان-ۇرپاققا ونەگە بولارى ءسوزسىز، دەپ almaty.tv حابارلادى. 

كەمەل توقايەۆ بالالىق شاعىندا تاعدىردىڭ توقپاعى مەن سوقپاعىن كوپ كوردى. قابىرعاسى قاتپاعان قارشاداي شاعىندا اتا-انادان ەرتە ايىرىلىپ، اعاسى قاسىممەن بىرگە بالالار ۇيىندە تاربيەلەندى. الاپات اشتىقتان كەيىن سۇراپىل سوعىس كەلىپ جالىنداعان جاستىق شاعىندا مايدانعا اتتانا باردى.  

جاستايىنان تاعدىردىڭ اششى ءدامىن تاتقان كەمەل توقايەۆ فرۋنزە جاياۋ اسكەر ۋچيليششەسىندە شامالى ۋاقىت شىڭدالادى. ونى بىتىرگەن سوڭ ستالينگراد مايدانىنا جىبەرىلگەن. قان مايداندا قايسارلىعىمەن، قايراتتىلىعىمەن كوزگە ءتۇسىپ، 226-اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ بولىمشە كومانديرى بولادى. وق پەن وتتىڭ ورتاسىندا ءجۇرىپ، 3 ايدان كەيىن جاراقات الىپ، اسكەري گوسپيتالعا تۇسەدى. كۇرەسكەر كەمەل قويار دا قويماي سۇرانىپ مايدان شەبىنە قايتا ورالادى.  بۇل جولى ۋكراينا جانە بەلورۋس مايدانىنىڭ قۇرامىنا كىرگەن 7-گۆارديالىق تانك پولكىندە ەلدى جاۋدان ازات ەتەدى. جاۋجۇرەك جاۋىنگەر پولياك جەرىندە تاعى قاتتى جارالانىپ، ومبى گومەل قالالارىنداعى گوسپيتالدە ەم قابىلدايدى.

– اكەم سوعىستىڭ قاسىرەتىن كوپ تارتتى. ونىڭ بارلىق قاۋپىنەن ءوتتى. قورقىنىش پەن قايعىنى جەڭە ءبىلدى. اكەمىز وزگە دە مايدانگەرلەر سەكىلدى سوعىس تۋرالى، ەرلىكتەرى مەن ناگرادالارى تۋرالى ايتقاندى جاقسى كورمەيتىن. جاقىندا مەن ومبىدا 1945 جىلدىڭ اقپان-ماۋسىم ايلارىندا اۋىر جاراقاتتان كەيىن ەم قابىلداعان سوعىس ارداگەرلەرىنىڭ گوسپيتال قابىرعاسىندا مەنىڭ اكەمە مەموريالدىق تاقتا ورناتىلعانىن ءبىلدىم. ومبى وبلىسى مەن قالاسىنىڭ باسشىلىعىنا سول ءۇشىن ريزاشىلىعىمدى بىلدىرەمىن، – دەدى ق ر پرەزيدەنتى  قاسىم-جومارت توقايەۆ.

سوعىستىڭ سوڭىنا دەيىن وتان الدىنداعى بورىشىن ادال وتكەرگەن كەمەل توقايەۆ، ەلگە ورالعان سوڭ  قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىنە وقۋعا تۇسەدى. ادەبيەتىمىزدىڭ الىپ كلاسسيكتەرىنەن ءبىلىم الادى. 1948 جىلى وقۋىن ويداعىداي ءتامامداعان سوڭ،  بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا ابىرويلى قىزمەت ەتەدى. سول جىلداردان باستاپ جازۋشىلىق قابىلەتى تانىلا باستايدى. ونىڭ قۋاتتى قالامىنان «جۇلدىزدى جورىق» «قىس قارلىعاشى»، «بولاشاق تۋرالى ويلار»، «تۇندە اتىلعان وق»، «سارعاباندا بولعان وقيعا»، «سولدات سوعىسقا كەتتى»، «تاسقىن» دەگەن سەكىلدى شوقتىعى بيىك بىرنەشە پوۆەست، رومان تۋعان. ونىڭ كىتاپتارى دۇكەن سورەلەرىندە شاڭ باسىپ تۇرعان ەمەس. وقىرمان ىزدەپ ءجۇرىپ وقيتىن. شىعارمالارىنا تۇل جەتىمدىكتىڭ قاسىرەتىن تارتقان كەزدەرى ارقاۋ بولدى. كەمەل توقايەۆتىڭ عۇمىرىنا ارنالعان «تاعدىر مەن مايدان» اتتى كىتاپتىڭ اۆتورى ۇلاربەك نۇرعالىم ۇلى جازۋشىنىڭ شىعارماسى تۋرالى بىلاي دەيدى.

– سولدات سوعىسقا كەتتى» دەگەن رومانىن  ءومىرىنىڭ ايناسى دەۋگە بولادى.  ءومىرباياندىق ەمەس، كوركەم شىعارمانىڭ دەڭگەيىندە جازىلعان. سوندىقتان ول جەردە باس كەيىپكەر كەمەل توقايەۆتىڭ بالا كەزىندە كەشكەن قيىندىقتارىن ەسكە سالادى. باس كەيىپكەر مۇحاممەد دەگەن جىگىت. ورىس وفيسەرلەرىن قۇتقارىپ الادى. ليريكالىق كەيىپكەر. كەمەل توقايەۆتىڭ ءوزى دەۋگە بولادى. قۇتقارىپ العان ادامدار قۋانعان كەزدە جىلاپ جىبەرەدى. سوندا مۇحاممەد  «ادام قۋانعان كەزدە جىلايدى ەكەن عوي» دەپ ايتادى،  – دەدى اقىن، جازۋشى ۇلاربەك نۇرعالىم ۇلى.

بەلگىلى جازۋشى اكىم تارازي كەمەل توقايەۆپەن جازۋشىلار وداعىندا ءبىر كابينەتتە وتىرىپ، جۇمىس ىستەگەن. مىنەزى وتە سابىرلى، ءسوزى سالماقتى بولاتىن دەيدى. ومىردە قولداۋ تانىتىپ جۇرەتىن ارقا سۇيەر اعامىز ەدى دەپ ەسكە الادى.  

– ول كىسى ۇلكەن اعا بولدى. بىردەڭە سۇراعىم كەلەدى. مىنا بالا قىزىق ەكەن عوي دەپ ايتپاسىن دەپ، سۇرامايمىن، وتىرامىن، ۇيالامىن. ول كىسى ءوزى باستاسا، تىڭدايمىن... ول كەيىن ورتالىق پارتيا كوميتەتىنە كەتتى.  ماعان كوپ قامقورلىق جاسادى.  شاقىرىپ الاتىن، قيىن جاعداي بولىپ جاتقان جوق پ دەپ سۇرايتىن.  «سەن ۇيالما، ايت ماعان» دەپ، قامقورلىق جاسايتىن.  ءبىر كىسىنىڭ ارتىنان جامانداعان ەمەس»، – دەدى ق ر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، جازۋشى اكىم تارازي.

امانگەلدى كەڭشىلىك ۇلى قازاق ادەبيەتىندە كەنجەلەپ دامىماي قالعان دەتەكتيۆ جانرىنىڭ نەگىزىن سالىپ، ونى بيىك بەلەسكە كوتەرگەن كەمەل توقايەۆ دەيدى.

سوعىس شەبىنەن شىعىپ ادەبيەت مايدانىنا ەنگەن جاۋىنگەر جازۋشىنىڭ شىعارمالارى شىنايىلىعىمەن، وقيعانى وقىرماننىڭ كوز الدىنا اكەلەتىن شەبەر جازىلعان شۇرايلى تىلىمەن ەرەكشەلەنەتىن دەيدى.

– كەمەل توقايەۆتىڭ  «سارعاباندا بولعان وقيعا»، «تۇندەگى جاڭعىرىق» دەگەن پوۆەستەرى، اڭگىمەلەرى – شىن ماعىناسىندا دەتەكتيۆ جانرىنداعى شەديەۆرلەر. نەگە؟  ويتكەنى بۇل شىعارمالاردا، ارينە،  كەمەل توقايەۆتان كەيىن دە وسى سالاعا ات ءىزىن سالعان، وسى سالادا ءوزىنىڭ باعىن سىناعان جازۋشىلار بولدى. ءبىراق ولاردىڭ كوبىسىنىڭ شىعارمالارى كوركەمدىك دەڭگەيگە، كوركەمدىك پروزا دەڭگەيىنە جەتە الماي قالدى. سوندىقتان كەمەل توقايەۆتى دەتەكتيۆ جانرىنىڭ دارابوزى دەپ ايتۋعا بولادى، – دەدى جازۋشى، ادەبيەت سىنشىسى امانگەلدى كەڭشىلىك ۇلى.

كەمەل توقايەۆ ادامدىق پەن ادالدىقتىڭ، ماماندىقتىڭ تۋىن جوعارى ۇستاپ، ابىروي بيىگىنەن كورىندى. ق ر جوعارى كەڭەسى ۆەدومستۆولارىنىڭ باس رەداكتورى، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ ادەبي كەڭەسشىسى، ۇلى وتان سوعىسىنىڭ 1ء-شى جانە 2-دارەجەلى وردەندەرىمەن، ەكى مارتە «ەرلىگى ءۇشىن» مەدالىمەن، قازاق كسر جوعارى كەڭەسىنىڭ قۇرمەت گراموتالارىمەن، كسرو ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ قۇرمەت گراموتالارىمەن جانە ارناۋلى توسبەلگىسىمەن ماراپاتتالعان. باستى ماراپات  حالىق تانىتقان قۇرمەت ەدى.

اسىلبەك تويبەك، «الماتى» ارناسى