الەم قىزعالداقتارىنىڭ اقىرعى ءۇمىتى (ەسسە)

/image/2020/06/12/crop-8_8_330x496_unnamed.jpg

تويى بولاتىن كۇنى جاستار قالانىڭ كورىكتى جەرلەرىن ارالاپ بولعان سوڭ، تاۋ بەتكەيىنە قاراي كوتەرىلدى. مەزگىل ءساۋىردىڭ سوڭى. القىزىل، قانىق قىزىل، التىن ءتۇستى قىزعالداقتارمەن كومكەرىلگەن تاۋ بوكتەرى ەرىكسىز كوز تارتادى. جاستاردى باۋراعان دا وسى قىزىلدى-جاسىل سۇلۋ الەم. بەتكەيگە جەتكەن سوڭ، جاستار القا-قوتان وتىرىپ، دامدەرىن ورتاعا سالىپ، اندەرىن ايتىپ ساۋىقتارىن جالعاستىردى.

قالىڭدىق قۇشاعىنداعى ءبىر شوق الۋان ءتۇستى، اسەم ورالعان قىزعالداقتارىن دالا قىزعالداعىنىڭ قاسىنا قويدى. مىنە، قىزىق اينالاداعى دالا قىزعالدىقتارى جامىراي كەلىپ، قالا قىزعالداقتارىنا تامسانا، ۇزدىگە قارادى. قالا قىزعالداقتارى ولاردى كوزدەرىمەن ءبىر شولىپ شىقتى دا، باستارىن كوتەرىپ، جىلتىر كويلەكتەرىنىڭ جاعالارىن كوتەرىپ قويىستى. وعان قاراپ تۇرعان دالا جاۋقازىندارى:

– بەۋ سۇلۋلار، قايدان كەلدىڭدەر، – دەدى جامىراي ءۇن قاتىپ. ال انالار، سول باسىن كوتەرگەن كۇيلەرى:

– شەتەلدەن كەلدىك، – دەدى داۋىستارىن سوزىپ. بۇنى ەستىگەن دالا گۇلدەرىنىڭ ءتىپتى دە، ىنتىعى ارتتى. ءما ساعان، شەتەلدەن كەلدىك – دەيدى. قانداي باقىتتى. بۇنى ەستىگەن قالا گۇلدەرىنىڭ تاناۋلارى ءتىپتى دە اسپانعا قاراي كوتەرىلە بەردى.

– سوندا، قايسى ەلدەن كەلدىڭدەر؟

– گوللانديادان. انىعىن ايتقاندا امستەردام قالاسىنان.

– پا شىركىن. بىزدە بارساق قوي.

– ول ۇلكەن قالا ما؟

– ارينە، وتە ۇلكەن ءارى سونداي ادەمى.

– ءبىزدىڭ الماتىدان دا اسەم بە؟

– الماتى ونىڭ ءبىر بۇرىشىندا قالادى. بۇنى ەستىگەن دالا گۇلدەرىنىڭ اۋىزدارى ونان بەتەر اشىلىپ، قالا گۇلدەرىنە تامسانا قاراي بەردى. وسى ءسات دالا گ ۇلىنىڭ ءبىرى ولاردىڭ ۇلبىرەگەن جۇزىنە قاراپ تۇرىپ:

– جاستارىڭ قانشادا؟ – دەپ سۇرادى. قالا گۇلدەرى:

– ءبىزدىڭ ەلدە قىزعالداقتار 3-4 اي ىشىندە ءوسىپ جەتىلەمىز. سەبەبى، بىزگە ادامدار ەرەكشە كۇتىم جاسايدى.

– مىنە، عاجاپ، – دەپ جامىراستى دالا گۇلدەرى. قاراڭدارشى، نە ءبارى نەشە ايلىق قانا. ءبىراق، سوزگە قانداي شەبەر، ءوڭى نەتكەن شىرايلى. دالا گۇلدەرىنىڭ مۇلدەم باسى سالبىراپ كەتتى. نە دەگەن باقىتتى گۇلدەر ەدى، ەرتە جەتىلەدى، ەل مەن جەر ارالاپ ساۋىق سالادى. ال ءبىزدىڭ ءتۇرىمىز مىناۋ، بىزگە كۇتىم جاساپ جاتقان ەشكىم جوق. دالا گۇلدەرى وسىلاي ىشتەي كۇيزەلىپ تۇرعاندا، قالا گ ۇلىنىڭ ءبىرى تۇشكىرىپ، كوزى جاساۋراي قالدى.

– كەشىرىڭىزدەر، – دەدى ول قاۋاشاعىمەن ءجۇزىن جاسىرىپ، ماعان سالقىن ءتيىپ قالدى-اۋ شاماسى. بۇل ارا تىم سالقىن ەكەن. قاشان قايتار ەكەنبىز؟ ول وسىلاردى ايتىپ جاستارعا، اسىرەسە، ءبىر تۇسىنسە وسى تۇسىنەر دەگەندەي قالىڭدىققا ۇزدىگە قارادى.

– قايداعى سالقىن، بۇل كەرەمەت مەزگىل ەمەس پە؟ سەن سالقىننىڭ كوكەسىن كورمەگەن ەكەنسىڭ. كۇزدە، قىستا كەلسەڭ عوي. وندا قاتىپ قالار ەدىڭ. مىنا ۇستىڭدەگى جىلتىراعان كويلەگىڭ مۇز بولىپ ساۋدىراپ قالار ەدى. بۇل سوزگە دالا گۇلدەرى شۇرقىراي كۇلدى. "ءۇھ" ەسەلەرى ءبىر قايتقانداي بولىپ، جەڭىلدەپ قالدى. قالا گۇلدەرى ولاردىڭ مازاق ەتكەنىنە شىرت ەتىپ، رەنجىپ قالدى دا ىلە ءسوز اۋەنىن باسقا جاققا بۇردى:

– سەندەردىڭ جاستارىڭ قانشادا؟

– ءبىزدىڭ جاسىمىز 13 تە، ال كەي بىرەۋىمىزدىڭ جاسى 14-تە. بۇنى ەستىگەن قالا گۇلدەرىنىڭ كوزدەرى باقىرايىپ كەتتى:

– مۇمكىن ەمەس، سەندەردىڭ اقىلدارىڭ بىزبەن شامالاس، ءتىپتى، بىزگە جەتپەيتىن تۇستارىڭ دا كوپ سەكىلدى. ءبىراق جاستارىڭ بىزگە قاراعاندا 50-60 ەسە ۇلكەن.

– بىزدە سولاي، ءبىز باياۋ جەتىلەمىز. سودان 60 جىلدان ارتىق عۇمىر كەشەمىز.

– قالاي، قالاي 60 جىل عۇمىر كەشەسىڭدەر؟ بۇل شىندىق ەمەس، ءتىپتى، ادىلدىك تە ەمەس.

– ءبىزدىڭ اتا-اجەلەرىمىز دە بار، سەنبەسەڭ ولارعا ەرتىپ بارامىز.

– قانداي وكىنىشتى، ءبىز ءتىپتى، ءوز اتا-انامىزدى دا بىلمەيمىز، كىممەن تۋىسپىز، كىمنەن تارادىق ونى دا بىلمەيمىز. ءبىز بىرىمىزبەن-بىرىمىز جۇپتاسىپ، جاڭا ۇرپاق اكەلىپ، 3-4 اي عۇمىر كەشەمىز، سودان شەتەلدەرگە ساۋداعا شىعارادى. ال ول جەردە عۇمىرىمىز ءتىپتى دە قىسقا بولادى. مىنا جاستار تويى بىتكەن سوڭ ءبىزدى تاستاي سالادى. ءبىز سوندا جاتىپ، سارعايىپ، ءشىرىپ ولەمىز. قالا گۇلدەرى وزدەرى ايتىپ، ءوز سوزدەرىنە وزدەرى مۇڭايىپ جىلاي باستادى. ولاردىڭ توگىلگەن كوز جاستارىنا دالا گۇلدەرىنىڭ دە قابىرعاسى سوگىلدى:

– بەيشارالار-اي، تىم قىسقا عۇمىر كەشەدى ەكەن عوي. ونىڭ قاسىندا ءبىزدىڭ ءومىرىمىز حاننىڭ قىزىنداي ەكەن عوي. وسى ءسات قالا گۇلدەرى تىزەرلەي وتىرا قالىپ:

– وتىنەمىز، ءبىزدى وسىندا الىپ قالىڭىزدارشى، سىزدەرمەن بىرگە دالانىڭ اۋاسىن جۇتىپ، ەركىن، ۇزاق عۇمىر سۇرەيىك دەپ شۋلاستى. وسى ءسات شۋىلداعان گۇلدەردىڭ داۋىسىن ەستىپ ءبىر اجە قىزعالداق ناراۋ باسىپ جاقىندادى دا:

– اۋ، ءتايىر نەگە شۋىلداپ كەتتىڭدەر؟ دالا گۇلدەرى بولعان ءجايدى اجەلەرىنە باياندادى. ءبارىن تۇسىنگەن اجە گۇل:

– بەۋ مەنىڭ سورلى ۇرپاعىم-اي، سەندەردىڭ اتا-بابالارىڭ عاسىرلار بۇرىن ءبىزدىڭ جۇرتتان شەتەل اسقان بولاتىن. ال ءبىزدىڭ بابالارىمىز وسىندا تۇرىپ قالدى. شەتەلدە باۋىرلارىمىز بار، – دەپ وتىرۋشى ەدى كونەكوزدەر، سولار سەندەر ەكەنسىڭدەر عوي. كەلىڭدەر جەتىمەكتەرىم باۋىرىما باسايىن. اجەنىڭ ءسوزىن ەستىپ ەگىلە جىلاعان شەتەلدىك قالا گۇلدەرى جامىراي كەلىپ، اجە گۇلدىڭ ەتەگىنە ورالدى.

– مىنە، ءبىز ىزدەگەن، اڭساعان ءيىس سىزدە بار ەكەن اجە، – دەپ شۋىلداستى ولار، كوزدەرىنەن اققان جاستارى ەتەكتەرىن جۋىپ. دالا گۇلدەرى دە جىلادى. كەنەت وكسىگىن تيعان ءبىر دالا قىزعالداعى:

– اجە، بۇلاردىڭ ادامدارى دا قاتىگەز ەكەن. ولاردى مۇندا اقشاعا ساتىپ جىبەرىپتى. قۇدايعا شۇكىر، دالامىز بايتاق، حالقىمىز دارحان. ءبىزدى ساۋداعا سالمايدى. سوندىقتان ەمەن-ەركىن ءوسىپ، تۋعان جەردىڭ ءتوسىن جايقالتىپ ءجۇرمىز، – دەدى ءجۇزى الاۋلاپ. ونىڭ ماڭدايىنان يسكەگەن اجە گۇل:

– ءبىزدىڭ حالىق وزدەرىنىڭ ەڭ اياۋلى، سۇلۋ قىزدارىن بىزگە تەڭەپ، "قىز وسسە ەلدىڭ كوركى، گۇل وسسە جەردىڭ كوركى" – دەپ ءبىزدى ءوز ماحابباتتارىنا بولەيدى. ءبىراق، بۇل جاۋىنگەر حالىقتىڭ باسىنان نەبىر الاپات كۇندەر ءوتتى، سونداي كەزدە اياۋلى ارۋلارى دا اتقا قونىپ، ەلىن، جەرىن، گۇلدەرىن قورعادى. ءبىزدىڭ تۇسىمىزدەي نارتقىزىل قاندارىن توكتى. ولار ەلى ءۇشىن جان پيدا ەتكەندە، ءبىز دە قولىمىزدان كەلگەنىن ىستەپ، ولاردىڭ ماحابباتىن وزدەرىنە سىيعا تارتۋىمىز دۇرىس ەمەس پە؟  اجە گۇلدىڭ سوزدەرى ولاردى تەرەڭ ويعا سالىپ قويدى. ءبىر ءسات ۇنسىزدىكتەن سوڭ، ءبىر شەشىمگە كەلگەندەي جۇزدەرى جايناعان دالا قىزعالداقتارى:

– اجە، دۇرىس ايتاسىز، ەلىمىز بەن جەرىمىز ءۇشىن قىزمەت ەتۋ، تەر توگۋ، كەرەك بولسا، جانىمىزدى بەرۋ دالا گۇلدەرىنىڭ قاسيەتتى بورىشى ەمەس پە، – دەدى جامىراپ. وسى ءسات بويلارىن شاتتىق كەرنەگەن قالا قىزعالداقتارى دا:

– سىزدەر، ءوز ەلىڭىز بەن جەرىڭىزدىڭ عانا ەمەس، كۇللى الەمدەگى قىزعالداق اتاۋلىنىڭ، سۇلۋلىق اتاۋلىنىڭ ءتۇپ قازىعى، قايتا كوكتەر وتانى رەتىندە ولاردى ساقتاپ قالاتىن جالعىز ۇمىتىسىزدەر. سىزدەر امان بولىڭىزدار، – دەدى شابىتتانىپ. دالا مەن قالا قىزعالداقتارى قۇشاقتاسىپ دوس بولىستى. بۇكىل تاۋ بەتكەيى ءدۇر ەتىپ، تەربەلىپ كەتتى. تۇتاس جەر ءجۇزى قۇلپىرىپ كەتكەندەي بولدى.

(سوڭى)

قاستەر سارقىتقان

اباي ات.قازۇپۋ ۇستازى،

"ەشقاشان جوق دەمە"

كىتابىنىڭ اۆتورى

قاتىستى ماقالالار