بۇگىندە قازاق قوعامىندا بيلىك پەن وپپازيسيادان بولەك ءۇشىنشى كۇش پايدا بولۋى مۇمكىن نەمەسە ۇلتتىق پارتيا كەرەك دەگەن پىكىر ايتىلىپ ءجۇر. بىزدىڭشە وسى مىندەتتى ءقازىر قازاق ءباسپاسوزى اتقارىپ كەلەدى. بۇل سوزىمىزگە ۇلتتىق مۇددەگە كەلگەندە جۇمىلىپ جۇدىرىق بولاتىن گازەتتەردىڭ بۇگىنگى كەلبەتى كۋا. ءسوز باسىنداعى ويعا دالەل رەتىندە بۇگىنگى ءقازاقتىلدى باسىلىمداردىڭ باعىت-باعدارى مەن ولاردى باسقارىپ وتىرعان باس رەداكتورلارى جونىندە از كەم اڭگىمە قوزعاپ، احمەت ايتقان (گازەت – حالىقتىڭ كوزى، قۇلاعى ءھام ءتىلى) انىقتاماعا قانشالىقتى سايكەس كەلىپ جۇرگەنىنە شولۋ جاساپ كورگەن ەدىك.
«ەگەمەن قازاقستان» ەلدىڭ «باس گازەتى» دەگەن سالماقتى اتى بار، جاۋاپكەرشىلىگى مول باسىلىم. ءبىراز جۇرت دۋلات يسابەكوۆ اعامىز وسى گازەتكە قاراتىپ ايتقان «اش تا جاپ» دەگەن قاعيداعانى ۇستانادى. دەگەنمەن «جاراپ» تۇرعان تۇستارى دا كوپ. باسىلىم مەملەكەتتىڭ رەسمي ۇستانىمىن جەتكىزۋمەن، اندا-ساندا شىعاتىن پرەزيدەنتتىڭ، باسقا دا لاۋازىمدى تۇلعالاردىڭ سۇحباتتارىمەن قۇندى. عىلىم-بىلىمدەگى اسقار تاۋعا اينالعان كوپتەگەن عالىمداردىڭ تاريحي تۇلعالارعا قاتىستى پورترەتتەرىن، ۇلتتىق مۇددەگە باعىتتالعان سالماقتى دۇنيەلەرىن الدىمەن وسى باس گازەتتەن تاۋىپ جاتامىز. بۇگىنگى قازاقستاننىڭ كەلبەتىن قالىپتاستىرۋعا، اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىگىن ساقتاۋعا مۇمكىندىگىنە ساي قىزمەت جاسادى. تەك كەيدە جوعارى دا اتالعان ارتىقشىلىقتاردى رەسميلىك سيپاتتاعى ەسەپكە قۇرىلعان ماقالالار باسىپ كەتەتىن تۇسى بولماسا. گازەتتىڭ تىزگىنىن ۇستاپ وتىرعان ساۋىتبەك ءابدىراحمانوۆ قازاق باسپاسوزىندە، ادەبيەتىندە ۇلەسى بار ادام، بۇگىنگى ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ساياسي جۇيەنىڭ باس يديولوگتارىنىڭ قاتارىندا. جالپى «ەگەمەننىڭ» ەگەمەندىكتەن كەيىنگى ەڭبەگىنە قازىرگى بيلىك «قارىزدار».
«جاس الاش» – ءاۋ باستان حالىقتىڭ ءسوزىن سويلەي العان باسىلىم بولدى. شەرحان مۇرتازا، سەيداحمەت بەردىقۇلوۆ باسقارعان كەزىندە ۇلتتىڭ جوعىن تۇگەندەۋگە ايرىقشا ۇلەس قوستى، تىلشىلىكتىڭ ۇلكەن مەكتەبى دە قالىپتاستى. «لەنينشىل جاستى» «جاس الاشقا» اۋىستىرعان ءۋاليحان قاليجاننىڭ، ونان كەيىنگى نۇرتورە ءجۇسىپ، جۇسىپبەك قورعاسبەكتەردىڭ كەزىندە دە شەراعاڭدار سالعان سۇرلەۋدەن اينىعان جوق. قاشان دا حالىقتىڭ جانىنان تابىلا ءبىلدى. بۇگىندە كۇيىپ تۇرعان ماسەلەلەردە ەڭ الدىمەن دابىل كوتەرەدى. قالعىپ كەتكەندەردى سەلك ەتكىزەتىن، قوعامداعى كەلەڭسىز جاعدايلاردىڭ قىراعى قاداعالاۋشىسى. ۇلتتىق ماسەلەلەردى قاۋزايتىن تاقىرىپتارعا ايقارا بەتى اشىق تۇرۋىمەن قۇندى. سوڭعى جىلدارى «جاس الاش» گازەتى تۇبەگەيلى «وپپوزيسيانىڭ» مەنشىگىنە ءوتتى. بىزدەر «جاس الاشتىڭ» ماڭىندا جۇرگەن ازاماتتاردىڭ ماقساتىن ريەۆاليۋسيا جاساپ، تىنىشتىقتى ءبۇلدىرۋ دەپ ءتۇسىنىپ، گازەت بەتىندە قازىرگى ءومىر ءسۇرىپ جاتقان جۇيەنىڭ كەمشىلىكتەرىن وتە ورىندى سىناپ، ءساليقالى ويلار ايتىلعان ماتەريالداردىڭ بايىبىنا بارمايتىن ساتتەرىمىز بار. «جاس الاشتىڭ» قازىرگى باس رەداكتورى رىسبەك سارسەنباي جۋرناليستيكاداعى تاريحى بەرتىندە باستالسا دا، ۇلتتىڭ ءسوزىن سويلەپ كەلە جاتقان باسىلىمنىڭ ارقانىن بوساتقان جوق. تەك كەيدە، «قاتتى ءبىر جاقتى» دەگەنگە ساياتىن پىكىرلەردى قۇلاعىمىز شالادى. بۇل پىكىر «جاس الاشتىڭ» بەدەلىن سونشالىقتى قۇلدىراتتى دەۋگە دە وقىرماندى سەندىرۋ قيىن.
«جاس قازاق» – «باس جارىپ، كوز شىعاراتىن» ماسەلەلەرگە، «تۇمسىعى بۇزىلاتىن» جاققا جۇدىرىق سىلتەمەسە دە، قوعامنىڭ كەلەڭسىزدىكتەرىن ىرەپ سالاتىن كەزدەرى بار. باسىلىمنىڭ باستاماسىن تالعات ەشەن ءساتتى باستادى، ەل-جۇرتقا كەرەكتى تاقىرىپتاردى قاۋزاپ، وقىرمان كوكىرەگىندەگى ويدى ءدوپ باسا ءبىلدى. ەكونوميكا سالاسىنىڭ قىر-سىرىن تەرەڭ مەڭگەرگەن گۇلزات نۇرمولدا قىزى، مەنىڭ پىكىرىمشە، «جاس قازاقتىڭ» جارتى وقىرمانىن ۇستاپ تۇر. الەۋمەتتىڭ جاعدايدى ءسوز ەتكەندە وقيعا ورىنىندا، ماسەلەنى قاز-قالپىندا جەتكىزۋلەگى ارتىقشىلىعىن كوپ گازەتتەر ەسكەرمەي ءجۇر، سپورت سالاسىنداعى ساراپتامالاردى وقىعاندا ايىزىڭ قانادى. بەلگىلى سالانى جازۋعا بەيىمدەلگەن ساقا جۋرناليستەر ۇزىلمەيتىنىن دە اتاپ وتكەنىمىز ءجون.
«ايقىن» – بولىمىسى مۇلدەم بولەك گازەت. بۇگىنگى رەداكتورلاردىڭ ىشىندە «باس رەداكتور» دەگەن اتاعىن تاريحقا قالدىراتىن ەكى ادام بولسا، ءبىرى – نۇرتورە ءجۇسىپ. قازاقى ءوڭدى، ءجۇزى جىلى ازاماتتىڭ جۇرگەن جەرىنەن ءبىلىمى كورىنىپ تۇرادى. جالپى كەز كەلگەن ادام وزىنە قاجەت كوپ نارسەنى «ايقىننان» تاۋىپ الادى، اقپارات دەسە اقپارات، ساراپتاما دەسە ساراپتاما، اسىرەسە، «ايقىن اپاتادا» تورەعالي تاشەن، جولداسبەك دۋاناباي، قايىرجان تورەجان، ەرلان ءجۇنىس باستاعان ازاماتتاردىڭ جازعاندارىن باسقا جاقتان تابۋ قيىن. «اق سويلەدە» سۇقباتتاستار اعىنان جارىلىپ سويلەۋىنە مۇمكىندىك بەرىلەتىنى قۋانتادى. ادەبيەت، رۋحانيات، ساياسات، الەۋمەت، ونەر، سپورت، ت.ب. جالپى، كەز-كەلگەن تاقىرىپ وسى گازەتتىڭ بەتىندە تولىق اشىلادى. نۇرتورە اعامىزدىڭ باياعىداعى «جاس الاشتاعى» ارىنىن ىزدەيتىندەر دە جوق ەمەس. باس رادەكتوردىڭ قاشاندا، ماقساتى ايقىندالعان گەزەتتىڭ تۇپكى ۇستانىمىنا ساي ارەكەت جاسايتىنىن ەسكەرگەن ءجون بولار بۇل جاعىن.
«الاش ايناسى» – ەلدەگى باسبارماق كورسەتىپ، ماقتاۋعا تۇرارلىق باسىلىمداردىڭ ءبىرى. از ۋاقىت ىشىندە ءوز وقىرمانىن تاۋىپ ۇلگەردى. اپتاسىنا بەس رەت شىققاندىقتان اقپاراتتىق سيپاتى باسىم بولعانىمەن، ويلانىپ-تولعانىپ، ساراپتاما جاساپ ۇلگەرەتىن اپتاسىنا ءبىر رەت جارىق كورەتىن ءبىراز گازەتتىڭ الدىن ورايدى. سەرىك جانبولات – جۋرناليستيكاداعى وي-كوكپاردى بەيرەسمي پاتەنتتەگەن ازامات. ونىڭ كورەگەندىگى سول – گازەت شىعاراردا كەرەك كادرلاردى تاڭداي ءبىلدى. تىلشىلەرى كىلەڭ «سەن تۇر، مەن اتايىندار». سولاردى جيدى، سونىسىمەن ۇتتى. بۇل گازەتتە باسقا گازەتتەردە جوق ءبىراز يدەيالار بار. بۇگىندە كوپتەگەن گەزەتتەردە الەۋمەتتىك ماسەلەنىڭ مايىن تامىزاتىن «كاسىبىن وزگەرتكىش» ارمان اۋباكىر، ساياساتتى دۇرىس ساراپتاي بىلەتىن ساكەن كوكەنوۆتەردىڭ ورىنى بوس تۇر.
«دات». بۇل گازەتتى جولى بولعان ساياسي جوبا دەسەك ارتىق ايتقاندىق ەمەس شىعار. ەكى تىلدە 65 مىڭ قازاقستاندىققا تارايتىن باسىلىمدى «ءوتىمسىز» دەيىن دەسەڭ سارسەنبى شىعادى، جۇمادا دۇڭگىرشەكتەردە تاۋسىلىپ ۇلگەرەدى. ق.ءجۇمادىلوۆ، س.سىماتايەۆ، د.يسابەكوۆ، ب.اتابايەۆ، س.تۇرعىنبەك سياقتى مارعاسقالاردىڭ، د.كوشىم، ا.سارىم، ن.ەرىمبەتوۆ، ر.جۇمالى، د.ساتپايەۆ سىندى ساراپشىلار تۇسپەيتىن گازەتتى وقىماۋ مۇمكىن ەمەس. دەگەنمەن، «داتتىقتاردىڭ» بيلىككە كەلگەندە «اتارعا وعى جوق» شيرىققاندارىن جاقتىرا بەرمەيتىندەر بار، ءبىراق، ولارعا قارسى «اقتاپ الاتىن» وقىرماندارى دا جەتەرلىك. «دات» قازاقستاندا «جولى بولماعان» ساياساتكەرلەر مەن بيزنەسمەندەردىڭ «ۇلى مۇراتىنا» جۇمىس جاسايدى ەكەن دەگەن دە سىبىس بار. انىعىن كىم ءبىلىپتى؟ ال رەداكتورى ەرمۇرات باپي – ءوزىنىڭ سوزدىك قورىنداعى ءجيى قولداناتىن سوزىمەن ايتساق «جىندى» جورنالشى، جازعانى اياگوزدەگى امان اعاسىنىڭ «ايتا سالاتىنى» سياقتى.
گازەت پەن باس رەداكتور تۋرالى ءسوز قوزعاعاندا اينالىپ وتۋگە بولمايتىن ءبىر ادام بار، ول – جۇسىپبەك قورعاسبەك. بۇل كىسنىڭ جاڭا شىققان گازەتتەردىڭ «جۇلدىزىنا» اينالعان «حالىق سوزىنە» قاتىسى بار» دەگەندى ەستيمىز ۇزىنقۇلاقتان. ادەبيەتشى رەتىندە ورىنى بولەك اعامىز، جۋرناليستيكاعا بەلسەندى ارالاسىپ، ۋاقىت ولتىرگىسى كەلمەي ءجۇر مە دەگەن وي دا جوق ەمەس، «مادەنيەت» تەلەارناسىنداعى ادەبيەت تۋرالى حابارىن «حالىق سوزىندە» جاريالاۋى ادەبي سىن دەگەن ۇلكەن ارناعا «قارلىعاشتىڭ قاناتىمەن سۋ سەپكەندەي» بولسا دا كومەگىم بولسىن دەگەن ىزگى نيەتى شىعار دەپ تۇسىندىك! جۇسىپبەك – يدەيا جاعىنان تالاي ارىپتەستەرىن شاڭ قاپتىرادى، قازاقتىڭ قارا ءسوزىنىڭ قايماعىن قالقي بىلەتىن اعامىز بۇگىندە بىرنەشە بالالار باسىلىمىنىڭ باسىن قوسقان «جاس وركەن» جشس-نىڭ ديرەكتورى. شىندعى كەرەك «جاس وركەننىڭ» شاڭىراعىنداعى ءبىراز باسىلىم ەندى عانا جەلكەنىن جايىپ، بۇگىنگى وقىرماننىڭ تالابىمەن ساناسا باستادى. بۇل، ارينە، قۋانتارلىق جاعداي.
«تۇركىستان» – ساراپتاماعا كەلگەندە قامشى سالدىرمايتىن گازەتتىڭ ءبىرى. ساياسات، كوشى-قون، الەۋمەت، رۋحانيات سالاسىنداعى ماقالالارىمەن كوپ ەستە قالادى. 1997 جىلدان بەرى تىزگىنىن ۇستاعان ءشامشيدين پاتتەيەۆ «جاقسى جازدىرا الاتىن» رەداكتور.
وسى گازەتتەرمەن بىرگە ءقازاقتىلدى ءباسپاسوزدىڭ كەڭىستىگىن كەڭەيتكەن، «اباي»، «ماسا» نيتەرنەت سايتتارىنىڭ ەرەن ەڭبەگىن دە ايرىقشا اتاۋعا بولادى. بۇگىندە بۇل ەكى باسىلىم ۇلتتىق ماسەلەلەردىڭ اشىق پىكىر الاڭىنا اينالدى، اقپاراتتىق الەمدى ۇدايى قاداعالاپ وتىراتىن ازاماتتار وسى پورتالدار ارقىلى قوعامنىڭ تامىرىن ۇستاپ وتىر.
قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ ءبىر كەم تۇسى وبەكتيۆتىلىك ساقتالمايدى. نە اسىرا ماقتاپ جىبەرەدى نەمەسە جەر ەتىپ جاماندايدى. ال قازىرگى وقىرمانعا كەرەگى ەكى تاراپتى دا سويلەتكەن ساۋاتتى، ساراپتامالىق ماتەريالدار.
قۇمار جۇماحان ۇلى
سۋرەت: zonakz.net
پىكىر قالدىرۋ