قىسقاشا قايىرعاندا قازاق ادەبيەتىنىڭ كوزى ءتىرى كلاسسيگى ءابدىجامىل اعا نۇرپەيىسوۆ ءبىراز شارۋانىڭ، شارۋا بولعاندا دا ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ شاماسى جەتە بەرمەيتىن تىرلىكتىڭ تىگىسىن جاتقىزۋعا مۇمكىندىگى بارلىعىن باياعىدا-اق دالەلدەگەن. ال جازۋ-سىزۋ جاعىن­داعى جەتىستىكتەرى ءوز الدىنا ءبىر توبە. جانە بۇلاردىڭ ءبارى ايتىلعان، جازىلعان، بىزگە تۇسىنىكسىز تالاي تىلدەردە دە تاسقا باسىلعان. ماقتاۋ-ماراپات، ءوز اتىنا ايتىلىپ جاتاتىن نەبىر كوپىرمە سوزدەردى قۇلاعىنىڭ سىرتىمەن تىڭداپ، ال تىڭداعىسى كەلمەسە، قارسى جولىعىسقان الدەكىمدى قولتىقتاي الىپ، ءدۇبىرلى توپتىڭ اراسىنان سىتىلىپ جۇرە بەرەتىن جازۋشى كەرەك دەسەڭىز، ارا-تۇرا وزىنە باعىشتالىپ جاتاتىن «پاتريارح»، «مەتر»، «كوريفەي» دەيتىن اسقاق تەڭەۋلەردىڭ قاعازعا تۇسۋىنە دە تابانداپ قارسى تۇرار ەدى-اۋ!  ءبىراق ارعى-بەرگى زامان قۇبىلىستارىنان حابارى مول، تۋعان ادەبيەت جەتىستىكتەرىن الەمدىك ماسشتاب دەڭگەيىندە بەزبەندەي بىلەتىن، وركەنيەت ۇدەرىسىندەگى ءوز ورنىمىزدى ايقىنداۋعا دا ورەسى جەتەتىن كوزىقاراقتى وقىرمان الگىندەي اتان تۇيەگە جۇك بولارلىق بالامالاردى كەز كەلگەنگە تەلىپ جاتسا كانى! جوق، ونداي ابىروي-اتاققا يە بولاتىندار سيرەك، ىلۋدە بىرەۋ. ءبىر عاجابى، نۇرپەيىسوۆتىڭ قولداعان-قولداماعاندىعىنا قاراماي، الگى تەڭەۋلەر تالانتتى جاننىڭ ءبىتىم-بولمىسىنا ساي كەلگەندىكتەن عانا سولاي ايتىلىپ جۇرگەن جوق پا؟! جۇرەك جىلىتاتىن جاعداي. سونداي كىسىمەن ارا-تۇرا بولسا دا سىرلاسىپ، جىلىۇشىراي امانداسىپ، الدەبىر القالى جيىنداردا، الدەبىر باسقوسۋلاردا قاتار جۇرگەندىگىڭە، قاتار وتىرعاندىعىڭا دا ىشتەي شۇكىرشىلىك جاسايدى ەكەنسىڭ.

اياق استىنان امەريكا اشا قوياتىنداي نە بار، تۋراسىنا كوشكەندە نۇرپەيىسوۆ كوپ ادام ءجۇرىپ وتكەن تاپتاۋرىن جولدى قايتا شيىرلامايدى، كوپ ادامنىڭ قولىمەن اتقارىلعان يگىلىكتى ىسكە ءبىر بۇيىردەن جاناسا كەتىپ، كەيبىر تۇستارىنا وزىنشە وزگەرىستەر ەنگىزگەن بولىپ، جاڭالىق اشقانسىپ، «مىنە، مەنى كوردىڭدەر مە؟» دەمەيدى، كەۋدەسىن دە كوتەرمەيدى. ءتىپتى جاسىنىڭ توقسانعا تاياعاندىعىنا قاراماستان، قولىنا قالام العان تۇستا دا جاتتاندى تاقىرىپتان بويىن اۋلاق ۇستايدى، تىڭ دۇنيەنىڭ عانا جالىنا جارماسىپ جانە اراعا قانشا ۋاقىت سالسا دا، سونى قايتا-قايتا ۇستارىپ، قىرناپ-سۇرنەپ، قا-ش-ان كوڭىلىنەن شىققانشا ءوزىن «ءولىم مەن ءومىردىڭ اراسىنا الدەنەشە اپارىپ قوياتىن» جانسەبىل جازۋشىلىعىن جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى.

اڭگىمە الگى تىڭنان تۇرەن سالۋ دەگەن­نەن شىعادى-اۋ، مۇنان اتتاي جيىرما جىل بۇرىن تاۋەلسىزدىكتىڭ ەلەڭ-الاڭ شاعىندا نۇرپەيىسوۆ ەلدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايىنان تولىقتاي حاباردار بولا تۇرا، قازاق پەن-كلۋبى ورتالىعىن اشتى. جانىنا تالانتتى ءىنى-قارىنداستارىن، تۇستاستارىن جينادى. سول سول-اق ەكەن، ادەبيەت توڭىرەگىندە قارا كوبەيتىپ جۇرگەندەر بار، كوپشىلىككە موينى وزىق تالانت يەسى ەكەندىگىن تانىتىپ ۇلگەرمەگەندەر بار، ايتەۋىر، تىنىش جاتقان ايدىن بەتىنە داۋىل ۇيىرىلگەندەي، جۇرت وقىستان شۋ ەتە قالدى.

نۇرپەيىسوۆ الگى جۇيكە شاباقتايتىن قياڭقى سوزدەردىڭ قايدان شىعىپ، اي سايىن، اپتا سايىن ولاردىڭ ۇدەپ بارا جاتقاندىعىن سەزسە دە، بالاقتان تارتاتىندارعا باقان الا جۇگىرگەن جوق. ءوزىنىڭ ءتۋابىتتى سالماقتى، سابىرلى مىنەزىنە باقتى. پەن-كلۋبتىڭ جانىنان «تاڭ-شولپان» اتتى ادەبي جۋرنال اشىپ، ول باسىلىمنىڭ تارالىمىن كوبەيتۋ ءۇشىن جالعىز ءوزى عانا جان-جاققا شاپقىلاپ ءجۇرىپ، ءبىراز اكىم-قارالاردىڭ ۋادەلەرىن الىپ ۇلگەردى. ءوزى ءجيى قايتالايتىنداي، «مەيلى، مەنىڭ اتا جاۋىم بولسا دا، جاقسى جازىلعان دۇنيەسى بار ما، كىدىرتپەي نومىرگە سالىڭدار» دەپ، كەيدە نۇرپەيىسوۆ باسىمەن جاڭا جازىپ جۇرگەن جاستاردىڭ تىرناقالدى تۋىندىلارىن رەداكسيالاپ، ۇستىنەن قايتا قاراپ، ۇزبەي جاريالاپ تۇردى. ءبىر كەز­دەرى ماعجان مەن مۇحتار اۋەزوۆ قولعا العان يگى شارا – «تاڭ-شولپان» جاڭا زامان، بۇگىنگى ادەبيەتتىڭ تابيعاتى، ەستەتيكالىق مۇراتى وزگەرگەندىگىن ەسكە­ءرىپ، رۋحاني كەڭىستىگىمىزدىڭ تىنىسى ودان ءارى كەڭىگەندەي سيپات الىپ، جاڭا پىشىممەن جارىق كورىپ جاتتى. جۋرنالعا جاريالانعىسى كەلەتىندەردىڭ قاتارى كوبەيدى. تاعى ءبىر تاڭعالارلىعى، ءوزى ايتا بەرەتىندەي، «قالاماقىنىڭ پروب­لەماسى تولىق شەشىلمەيىنشە ادەبي ورەنىڭ قالىپتاسپايتىندىعىن، باسەكەلەستىكتىڭ دامىمايتىندىعىن» ەسىنەن ءبىر ۋاق شىعارمايتىن نۇرپەيىسوۆ اۆتورلارعا سول كەزەڭ ۇردىسىنەن قاراعاندا قالتا تومپايتاتىنداي قالاماقى بەرگىزىپ تۇردى. ارينە، قازاق تىلىندەگى باسىلىمداردىڭ قاي كەزدە ءبۇيىرى شىعىپ، قاي كەزدە ولار قارىزدان قۇتىلىپ ەدى؟! شىعىن، ىلعي شىعىن! ءبىراق «تاڭ-شولپان» باسشىسى سول قيىندىقتاردىڭ اراسىنان دا توتەننەن جول تاۋىپ، اۆتورلاردىڭ «اۋزىن اققا تيگىزگەنشە» تىنىم تاپپادى.

قازاق پەن-كلۋبىنىڭ تۇپكى ماقساتىن تۇسىنگەندەر، قوعامدىق قۇبىلىستى سىن تەزىنەن وتكىزە بىلەتىن، ءارى «بەلگىلى ءبىر داۋىردە بولىپ وتكەن وقيعالاردىڭ كوركەم شەجىرەسى مەن ادامدار جان دۇنيەسىندەگى استان-كەستەن ارپالىستى سەزىمدەر شىندى­عىن ۇرپاقتان-ۇرپاققا جەتكىزۋ تەك ادە­بيەت­ءتىڭ عانا موينىنا جۇكتەلەر ميسسيا ەكەندىگىنە» انىق كوز جەتكىزگەندەر: «جوق، بۇل نۇرپەيىسوۆ باستاماشىل بولعان ور­تا­لىق ءۇي ىشىنەن ءۇي تىگەتىندەي، «قازاق ادەبيەتىن ءبولىپ الاتىنداي ۇيىم ەمەس ەكەن» دەپ بىرتىندەپ سەنىممەن قاراي باس­تادى. بۇل – تازا شىعارماشىلىقتى مۇرات تۇتقان، قولدارىنان اناۋ ايتقانداي «جاھاننىڭ مىنا جىلدام ءجۇرىسىن ءبىر ءسات توقتاتىپ قويۋعا ال-دارمەنى كەلمەسە دە، جۇرەگىنە جاقىن دۇنيەنى قاعاز بەتىنە ءتۇسىرىپ، ەل الدىنداعى پەرزەنتتىك پارىزىن ءوستىپ وتەگىسى كەلەتىن»، ال بىلايعى تىرلىكتە اسا قاۋقارسىز قالامگەرلەرگە قاي جاعىنان بولماسىن قامقورلىق جاسايتىن ينتەللەكتۋالدى تاۋەلسىز ۇيىم ەدى. حالىقارالىق پەن-كلۋبتىڭ ىرگەتاسى 1921 جىلدىڭ 5 قاراشاسىندا لوندوندا قالانعان. ونىڭ كوش باسىندا كەترين ەمي دوۋسون-سكوتت پەن دجون گولسۋورسي تۇر. بۇل كۇندەرى بۇل ۇيىمنىڭ قۇرامىنا دۇنيە ءجۇزىنىڭ 101 ەلىنەن 144 ۇلتتىق ورتالىقتار كىرەدى. حالىقارالىق تاۋەلسىز ۇيىمنىڭ ءار جىلدارى بەكىتىلگەن الەمدىك پروب­لەمالاردى جان-جاقتى تالقىلاۋعا ارنالعان تاقىرىپتارى اياسىندا ءارتۇرلى مەملەكەتتەر استانالارىندا ءوتىپ تۇراتىن ماجىلىستەرى تۋرالى بايان­داي باستاساق اڭگىمەنىڭ ۇزاپ كەتەتىن ءتۇرى بار.

ءجا، بارىنەن بۇرىن قازاق پەن-كلۋبىنىڭ ون بەس جىلدان بەرى ۇزبەي م.جۇمابايەۆ، م.اۋەزوۆ، م.دۋدين، يۋ.كازاكوۆ اتىنداعى ەڭ ۇزدىك ادەبي شىعارمالارعا جانە قازاق ادەبيەتىنىڭ وزىق ۇلگىلەرىن وزگە تىلدەرگە اۋدارىپ، ناسيحاتتاپ جۇرگەن وزگە ۇلت وكىلدەرىنە ون مىڭ دوللار كولەمىندە سىيلىق بەرىپ كەلە جاتقاندىعىن ايتساڭىزشى! ون مىڭ دوللار بىرەر جىل ەس جيناۋعا سەپ، بىرەر جىل الاڭسىز شىعارماشىلىقپەن اينالىسۋعا جاردەم. ال بۇل قوماقتى قارجىنىڭ كورىنگەن كوك اتتىعا ۇلەستىرىلە سالمايتىندىعى ءبىز ايتپاساق تا بەلگىلى. سىيلىق تۇگىلى، كلۋبقا مۇشە بولۋ كادىمگىدەي مارتەبە. توپىرلاتىپ مۇشە قابىلداي بەرمەيدى. جاڭىلماساق، سىيلىق مىناداي قازاق قالامگەرلەرىنە بەرىلگەن-دى: ت.اح­تانوۆ، ش.ەلەۋكەنوۆ، ءا.كەكىلبايەۆ، گ.بەل­گەر، د.يسابەكوۆ، ت.ابدىكوۆ، س.ەلۋبايەۆ، ت.نۇر­ماعانبەتوۆ، ك.سمايىلوۆ، ش.مۇرتازا...

ز.قاب­دولوۆقا مارقۇم بولعاننان كەيىن ساۋلە اپايعا تاپسىرىلدى. جىل سايىن جازىپ جۇرگەن قالامگەرلەرگە بەرىلەتىن ارناۋلى ستيپەنديالارى جانە بار. بيىلعى سىيلىق جازۋشى س.بالعابايەۆ پەن قازاق قالامگەرلەرىنىڭ اڭگىمە، پوۆەستەرىن ءبىراز جىلدان بەرى ورىس تىلىنە ءتارجىمالاپ، قازاق پەن-كلۋبىنا جاناشىرلىق تانىتىپ جۇرگەن اۋدارماشى-ديپلومات ب.پانكينگە بەرىلدى.

ءبىزدىڭ رەسەيمەن شەكارالاس وبلىس ورتالىق­تارىندا ءوتىپ تۇراتىن القالى جيىندار شە، ورىس جازۋشىلارىمەن اعايىندىق بايلانىستاردى ءۇزىپ الماي، ونىڭ ءارى قاراي جاندانۋىنا بىردەن-بىر مۇرىندىق بولعان ادام نۇرپەيىسوۆ ەدى دەسەك، جاڭىلىسا قويماسپىز. وندا اۋدارما، ءتىل تاعدىرى، ەكى ەلگە ورتاق ۇلى تۇلعالاردىڭ مەرەيتويلارى توڭىرەگىندەگى ويلار جاناشىرلىقپەن ورتاعا سالىناتىن. قوناقتاردى شاقىرارسىز-اۋ، قوناقۇيلەرگە ورنالاستىرىپ، اس-سۋىن ازىرلەپ، مۇمكىندىگىنشە ءمىنسىز قىزمەت جاساۋعا تىرىسارسىز-اۋ، ءبىراق مۇنىڭ ءبارى ايتۋعا وڭاي. ال جەمە-جەمگە كەلگەندە قارجىلىق جاعداياتتار تۋرا القىمنان الادى. الاقانعا ازەر-ازەر جينالاتىن قارجىنى، مەيلى، اسىپ-توگىلىپ جاتسا دا ۋىستان شىعارا قويۋ كىم-كىمگە دە وڭاي سوقپايدى. قاسارىسپا مىنەزدىڭ قاجەتى نە، كوزگە كورىنىپ تۇرعان اقيقاتتى مويىنداۋ، ءوز تاراپىڭىزدان سوعان بالەندەي ۇلەس قوسپاساڭىز دا، شىندىق سالتانات قۇرار تۇستا ءادىل سويلەۋ دە ازاماتتىق ءبىر پارىز عوي. بالكىم، بىزدىكى ءسال «اسىرا سىلتەۋ» بولار، جو-جوق، و نە دەگەنىڭىز، الگىندەي باۋ-شۋى جۋىق ماڭدا شيراتىلىپ، ەتەك-جەڭى جۋىق ماڭدا جينالا قويمايتىن مەملەكەتارالىق شارۋا­نى تاپ-تۇيناقتاي تىندىرۋعا ءابدىجامىل اعادان باسقا بىرەۋدىڭ جۇرەگى داۋالاپ، تاۋەكەل ەتۋى ءسىرا دا ەكىتالاي-اۋ! قيىن، قيىننىڭ قيىنى...

مىنە، جاقىندا تاۋەلسىزدىك مەرەكەسىنەن ەكى-ۇش كۇن بۇرىن بويىنداعى اششى تەرىن سىعىپ، ماقتاۋ ەستىسە دە، داتتاۋ ەستىسە دە بارىنە كونىپ، «مەن سونداي تىرلىك ىستەدىم عوي، ەل ونى قالاي باعالاپ جاتىر» دەمەستەن، ال بىرەۋ تۋرالى ايتۋعا كەلگەندە دە اسا شەشىلە قويمايتىن، ارعى جاعى ءتۇرتىپ تۇرعان ەكى اۋىز جىلى ءسوزدىڭ ءوزىن باعىشتاۋعا دا ساراڭدىق تانىتىپ، ءبىراق پەن-كلۋبتىڭ شارۋا­سىنان ءومىرى تارتىنبايتىن نۇرپەيىسوۆ اسپاننان جاي تۇسىرگەندەي، ورتالىق مۇشەلەرىن ءبىر كۇندە الماتىعا جيناپ، پەن-كلۋب ءتوراعالىعىن ەرىكتى تۇردە ءجىبى ءتۇزۋ ءبىر جىگىتكە تاپسىرامىن دەپ قار-اپ تۇر. رەنىشسىز، وكپەسىز، تازا ريزاشىلىق كوڭىلمەن. ال بۇعان نە دەيسىز؟! تاڭعالاتىنداي-اق وقيعا. ءارى ەسەپشوتىندا ءبىرشاما قارجىسى بار، ءالى دە وزدىگىنەن ءومىر سۇرۋگە قاۋقارى جەتەتىن حالىقارالىق ۇيىمدى بىرەۋدىڭ قانجىعاسىنا بوكتەرە سالۋ – ءاربىر ىسكە مۇقيات ءۇڭىلىپ، جەتى ولشەپ ءبىر كەسەتىن، ال دىتتەگەنى ويىنان شىقپاسا، «ويىننان» دابىرا-دامايسىز كەتىپ قالۋعا دا قينالا قويمايتىن نۇرپەيىسوۆكە بۇل قايدان پايدا بولا كەتكەن جومارتتىق؟! ءسىرا، باياعى قازاندىقتىڭ كومەيىندە قالعان شالا-جانسار شوقتى قايتا ۇرلەگىسى كەلەتىندەر وزدەرىنە ءوستىپ سۇراق قويماسىنا كىم كەپىل!

قازاق پەن-كلۋبىنىڭ بۇل جولعى باسقوسۋى اسا جيناقى جاعدايدا ءوتتى. ۇيرەنىسكەن داعدىسى بويىنشا وسىنداي جيىندارعا ءبىر نارسەدەن قۇر قالاتىنداي، الاوكپەسى شىعا جۇگىرىپ جەتۋدەن گورى «بايپاڭ باسىپ» ءوز اۋانىنان جاڭىلماي ءسال كەشىگىپ جەتەتىن نۇرپەيىسوۆتىڭ ءوزى ۋاقىتىندا ۇستەل باسىنان تابىلدى.

كلۋبتىڭ ۆيسە-پرەزيدەنتى، بەلگىلى جازۋشى س.ەلۋ­بايەۆ الدىمەن ابەڭە ءسوز بەرمەس بۇرىن وسى باسقوسۋعا ادەيى شاقىرىلعان قوناقتاردى تانىس­تىرىپ ءوتتى. ولار: رەسەيدەن كەلگەن نۇرپەيىسوۆتىڭ دە، قازاق ادەبيەتىنىڭ دە بايىرعى دوسى نيكولاي اناستاسيەۆ. نيكولاي اركاديەۆيچتى پەن-كلۋب مۇشەلەرىنە تانىستىرىپ جاتۋ دا ارتىق. ءبىر سوزبەن ايتقاندا حح عاسىرداعى امەريكا ادەبيەتىنىڭ بىلگىرى. فولكنەر، حەمينگۋەي، ميللەر، نابوكوۆ جايىندا زەرتتەۋ ەڭبەكتەرىن جازعان. قازاق ادە­بيەتىنىڭ دە ەجەلگى دوسى دەيتىن سەبەبىمىز، اسا بەدەل­ءدى «جزل» سەرياسىمەن اباي، م.اۋەزوۆ تۋرا­لى ارنايى كىتاپتار جازعان. ونىڭ بەر جاعىن­دا ءا.نۇرپەيىسوۆ شىعارماشىلىعى تۋرالى دا كىتاپ جازىپ، قازاق وقىرماندارىنىڭ سۇيىكتى قالام­گەرىنە اينالعان. قازاق مەملەكەتتىلىگى جايلى، ۇلى دالا پەرزەنتتەرى جايلى تۇسىنىگى مول. ال بارىنەن بۇرىن ءا.نۇرپەيىسوۆتىڭ اقش-تا باسىلعان ەكى بىردەي رومانى – «قان مەن تەر» مەن «سوڭعى پارىزدىڭ» اعىلشىن تىلىنە اۋدارىلۋىنا، ونىڭ امەريكا جۇرتشىلىعىنا كەڭىنەن تانىلۋىنا ءبىرقىدىرۋ قولعابىسىن تيگىزگەن ن.اناستاسيەۆكە كوبىرەك توقتالىپ جاتقاندىعىمىز سودان. «التىن قىران» قورىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى كاسىپكەر يس­لام­بەك سالجانوۆتىڭ قولداۋىمەن اعىلشىن ءتىلىن­دە جارىق كورگەن ەكى كىتاپتىڭ بىزدەگى تۇ­ساۋ­­كەسەرى بولاتىن كۇنى س.ابدراحمانوۆتىڭ ن.اناستاسيەۆپەن «قازاق ادەبيەتىنىڭ باتىل سىلكى­ءنىسى» اتتى ادەمى سۇحباتى جاريالانعان-دى («ەگەمەن قازاقستان»، 21 ماۋسىم، 2013 جىل). سوندا اقش وقىرماندارىنىڭ نۇرپەيىسوۆ شىعارماشىلىعىن قالاي قابىلداعانى، ءارتۇرلى ىڭعايدا وتكەن كەزدەسۋلەردىڭ ءمان-مازمۇنى، جان-جاقتان جاۋعان سۇراقتارعا جازۋشىنىڭ قالاي جاۋاپ بەرگەنى، بەيتانىس ورتادا قالامگەردىڭ ءوزىن قالاي ۇستاعانى... ءبارى-بارى جەرىنە جەتكىزىلە ايتىلعان-دى. اقش-تان كەلگەن ۆلاديمير كارسيەۆ تە، فرانسۋز ەلىنىڭ وكىلى اتاناسي ۆانچيەۆ دە تراسي دە ءبىرى – باسپاگەر، ءبىرى – اۋدارماشى. نۇرپەيىسوۆ ارقىلى قازاق قالامگەرلەرىمەن تانىسۋدى ماقسات تۇتقان ءارى بىزگە بۇيرەكتەرى بۇرىلىپ تۇراتىن ىزگى نيەتتى ازاماتتار ەكەن. فرانسۋزدىق اۋدارماشى وزىنە ءسوز تيگەندە سول اعىلشىن ءتىلىنىڭ ارقاسىندا «سوڭ­عى پارىزدىڭ» جاقىندا فرانسۋز جانە شۆەد تىلدەرىنە اۋدارىلىپ، كەرەقارىس كىتاپ بوپ باسىلىپ شىققاندىعىن، ونى وسى ساپاردا اۆتوردىڭ قولىنا تابىستاعاندىعىن قۋانىشتى وقيعا رەتىندە جەتكىزدى.

«سىزدەردىڭ الدارىڭىزدا اتقارىلعان جۇمىستار جايلى ەسەپ بەرەتىندەي نە بار؟ – دەدى ابە قۇلاققا جاعىمدى قوڭىر داۋىسىمەن، – ءبارى كوز الدارىڭدا. مەنىڭ قۇپيا ساقتايتىن تۇگىم جوق. ءبارى سىزدەرگە بەلگىلى، سىزدەرگە ايان. ءبىرشاما شارۋالار دا جۇزەگە استى، ال كەمشىلىكتەر ودان بەتەر. مەن، اسىلى، سيفرعا، سيفرلاردى ويعا ساقتاۋعا مۇلدەم شورقاقپىن. ال قارجىعا كەلگەندە ءتىپتى ولاقپىن. الدەكىمدەردىڭ مەنى انا جىلى ايدىڭ-كۇننىڭ امانىن­دا سازعا وتىرعىزىپ كەتكەنىنەن دە حاباردار شىعارسىزدار. شامام جەتەتىن جەردەن تارتىنىپ قالعانىم جوق. ءالى دە پەن-كلۋب جۇمىسىنان قاشپايمىن. بىلسەڭىزدەر، مەن وسىنى بىرنارسە جاپىرىپ تاستاعانداي ۇلكەن شارۋا تىندىردىم دەپ تە ايتا المايمىن. مۇحاڭ، جارىقتىق اۋەزوۆ ايتۋشى ەدى عوي، ونى بالكىم مەن سىزدەرگە تالاي رەت قايتالاعان دا بولارمىن. «كوكتەمدە قار سۋى ەرىپ، ءۇيدىڭ توبەسىنەن تامشى اعادى. ەگەر سول ءۇي توبەسىنەن اققان تامشىنىڭ استىندا قارا تاس تۇرسا سول تامشى الگى قارا تاستى دا تەسىپ شىعادى. ال مەنىڭ قىزمەتىم سول تامشىنىڭ ءبىرى عانا. ەلىڭ ءۇشىن، تۋعان حالقىڭ ءۇشىن قىزمەت جاساعىلارىڭ كەلگەن ەكەن، ەندەشە ەشنارسەدەن جاسىما، ءاربىر پەندە الگى ءۇي توبەسىنەن اعاتىن تامشىداي ۇلەس قوسسا ءبىز المايتىن اسۋ، ءبىز باعىندىرمايتىن قيىندىق بولمايدى. جالعىز مەنىڭ شاپقىلاعانىم نە بولادى؟ وسى قاپەرلەرىڭدە ءجۇرسىن»، – دەۋشى ەدى عوي قايران مۇحاڭ. سول ايتقانداي، قازاق ادەبيەتىنىڭ وركەندەپ، شەت جۇرتقا تانىلۋى ءۇشىن دە ءبارىمىزدىڭ ءبىر كىسىدەي جۇمىلا جۇمىس ىستەۋىمىزگە تۋرا كەلەدى. مۇحاڭ ايتپاقشى، جالعىز مەنىڭ تىرلىگىم نە بولادى. عابيت مۇسىرەپوۆ دۇنيەدەن وتەرىنىڭ الدىندا «ادەبيەت ۇلى بولماي، ۇلت تا ۇلى بولا المايدى» دەپ بەكەر ايتتى دەيمىسىڭ. ۇلكەنىمىز بار، كىشىمىز بار، وسىنى جادىمىزدان شىعارمايىق.

مەنى سىنايتىن بولساڭىزدار، ول سىندارىڭىزعا اركەز ارقام دايىن. اڭگىمە سىن دەگەننەن شىعا­دى عوي، ءبىز ءوزى سىن ايتۋعا شەبەر حالىقپىز. وسىن­دايدا مىنا جاعداي ويعا تۇسەدى. مۇنى دا سىزدەردىڭ الدارىڭىزدا العاش رەت ايتىپ وتىرمىن. ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى مەملەكەت تۇتقاسىن ۇستاعالى بەرى مەن ەڭ كەمى 20-30 رەت قابىلداۋىندا بولعان شىعارمىن. پروتوكولدىق ءتارتىپ بويىنشا بەرىلەتىن ۋاقىت مىقتاعاندا 10-15 مينۋت. وسى جىلى دا مەنى الماتىداعى رەزيدەنسياسىندا قابىلدادى. ءبىر ساعات قىرىق مينۋتتاي اڭگىمەلەستىك. ءبىز ءوزى سىنعا بەيىم تۇرا­مىز عوي. بالكىم، پرەزيدەنتتى سىنايتىندار ارامىز­دان ءالى دە كوپتەپ تابىلاتىن بولار. مەن دە ءسوز اراسىندا قىزىپ كەتىپ، ەلدىڭ جاعدايىنا كوبىرەك توقتالاتىنمىن. ماسەلەنىڭ قايدا بارىپ،­ كىمگە بارىپ تىرەلىپ جاتقاندىعى بەلگىلى عوي. اينالايىن، سوندا نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى ءاربىر سىندى اسا مادەنيەتتىلىكپەن، اسا زيالىلىقپەن، اسقان سابىرلىلىقپەن تىڭداي بىلەتىن. سىناۋ وڭاي، ال ەل تاعدىرىن، مەملەكەت تاعدىرىن موينىمەن كوتەرگەن ازاماتتىڭ جانقيارلىق ەرەن ەڭبەگىن كورە تۇرا، بىلە تۇرا جىلى ءسوزىمىزدى ايتۋدان دا كەيدە تارتىنىپ جاتامىز. ءبىر عانا ماسەلەگە توقتالايىن، وسى الماتىدا جالعىز عانا قازاق مەكتەبى بولدى. ونىڭ ءوزى الماتى وبلىسىنىڭ شوپان بالالارىن قابىلدايتىن مەكتەپ-ينتەرنات ەدى. شەشەسى ەكەۋمىزدىڭ قىزىم شۇعانى سوندا اپارعانىمىز ەسىمدە. ءبىرىنشى سىنىپتاعى بالا سانى نورماتيۆكە تولماي تۇر، بالاڭىز ەكىنشى سىنىپتان باستاپ وقىسىن دەدى مەكتەپ باسشىلارى. شەشەسى وعان كونە مە، «قوي، بۇل جەردەن وڭدىرىپ ءبىلىم الا المايدى ەكەن» دەدى دە ورىس مەكتەبىنە الىپ كەتتى. مىنە، قاراڭىزدارشى، بۇگىندە وسى الماتىدا 47 قازاق ورتا مەكتەبى بار. ال پرەزيدەنتتىڭ باستاماسىمەن جۇزەگە اسىپ جاتقان «100 مەكتەپ، 100 اۋرۋحانا» باعدارلاماسى ناعىز حالىق يگىلىگىنە اينالعان باياندى باعدارلاما بولدى.

استانا قۇرىلىسىن ەكىباستان مەنەن جاقسى بىلەسىزدەر. بۇل كىمنىڭ ارقاسى؟! ارقا توسىنە كەرەمەت قالا سالۋ، سول قالاعا الەمنىڭ نەبىر الپاۋىت وقىمىستىلارى مەن ساياساتكەرلەرىن جيناپ، ءتۇرلى جينالىستار، ءتۇرلى كونفەرەنسيالار وتكىزىلىپ جاتقاندىعى كىمنىڭ ارقاسى؟! ال ءبىز سىناۋعا شەبەرمىز.

وتكەندە مەنىڭ ەكى كىتابىمنىڭ اعىلشىن تىلىندە جارىق كورۋىنە بايلانىستى سونداعى باسپاگەرلەردىڭ شاقىرتۋىمەن اقش-تاعى تۇساۋكەسەر راسىمىنە بارىپ، قاتىسىپ قايتتىم. نيۋ-يوركتە دە، ۆاشينگتوندا دا كەزەكتەسكەن كەزدەسۋلەر ءوتىپ جاتتى. ەكى اپتاداي سوندا بولدىق. ال اقىرعى كۇندەرى مەن قاتتى شارشادىم، سازبەتتەنگەن شىنىلى ءزاۋلىم ۇيلەر، اسپان تىرەگەن عيماراتتار شىنىمەن شارشاتتى. ەلگە قايتقىم كەلدى، دالانى ساعىندىم، استانانى ساعىندىم. دالا مەن ەۋروپالىق قۇرىلىس ءستيلىن جىمداستىرا بىلگەن ءبىزدىڭ استانا ءالى تالاي ۇرپاقتىڭ قۇتتى مەكەنىنە اينالادى. جالپى، قاراپايىم تىرشىلىگىمەن كۇنەلتكەن پەندەگە ەرتە ەرتەمەن بالا-شا­عا­­سىنىڭ جانىنان ءورىپ، كەشكىلىك قارا شاڭىراعىنا امان-ەسەن ورالىپ، تىپ-تىنىش ءومىر سۇرگەننەن ارتىق مۇرات بار ما؟! ال جەر شارىنىڭ باسقا ءبىر نۇكتەلەرىندە بولىپ جاتقان قانتوگىستەردى كۇن سايىن كورىپ وتىرامىز. بىزدە تىنىشتىق. وسى مامىراجاي تىرلىك كىمنىڭ ارقاسىندا ورنىقتى؟! ال ءبىز سىناۋعا كەلگەندە الدىمىزعا جان سالمايمىز...

ءجا، جالعىز نۇرپەيىسوۆتىڭ شەتەلگە اۋدارىلعانىنان نە ۇتامىز؟ بىزدە كەز كەلگەن ايتۋلى شىعارمالارمەن باسەكەگە تۇسە الاتىن قازاق ادەبيەتىنىڭ قانشاما موينى وزىق تۋىندىلارى بار. ارى-بەرىدەسىن مۇحاڭ، مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ءوزى تولىقتاي اعىلشىن تىلىنە اۋدارىلعان جوق. شەتەلدە بەردىبەك سوقپاقبايەۆتى كىم ءبىلىپ جاتىر؟ ودان بەرتىندەگى دۋلات پەن تولەننىڭ رومان-پوۆەستەرىن شەتەلگە تانىتسا كىمنىڭ تالاسى بار؟ قاجىعالي مۇحانبەتقالييەۆتىڭ «تار كەزەڭ» رومانى ءبىر ءداۋىر شىندىعىن سۋرەتتەگەن وتە تارتىمدى جازىلعان شىعارما. ول جايلى ريزاشىلىق كەيىپتەگى اعالىق نيەتىمدى وزىنە دە، وزگەلەرگە دە ايتىپ ءجۇرمىن. سماعۇل ەلۋبايەۆتىڭ اشارشىلىق تۋرالى رومانى شە؟ بۇلار كەز كەلگەن تىلگە اۋدارىلىپ، كەز كەلگەن ەلگە ۇيالماي ۇسىناتىن دۇنيەلەر.

مىنا ءبىزدىڭ بۇگىنگى باسقوسۋىمىزعا قاتىسىپ وتىرعان ازاماتتاردى سوناۋ جەر تۇبىنەن بەكەرگە شاقىرعانىمىز جوق. ءوزى­ءمىز­ءدىڭ قالامگەرلەرمەن تانىسسىن، پىكىرلەسسىن، ويلارىن-ۇسىنىستارىن ايتسىن دەپ شاقىرتتىق. كەشەگى داستارقان باسىندا دا، بۇگىن دە كەلەلى، پايدالى اڭگىمەلەر بولدى. الگى مەن اتاعان قازاق قالامگەرلەرىنىڭ كىتاپتارىن باستىرتۋ، اۋدارتۋ، ناسيحاتتاۋ تاعى دا قارجىعا كەلىپ تىرەلەدى. ەلدىك مۇرات، ارعى جاعى قازاق ادەبيەتىنىڭ بەدەلى ءۇشىن مەملەكەت باسشىسى كەرەكتى قارجىنى تاۋىپ بەرەدى عوي دەگەن ۇمىتتەمىن.

ەندى... ءبارىڭىز كۇتىپ وتىرعان پەن-كلۋب­تىڭ جاڭا باسشىسىن سايلاۋ جونىندە. جاس توقسانعا تاياندى. قانشا عۇمىردىڭ قالعانى ءبىر قۇدايدىڭ قولىندا. سوندىقتان ءجون-جوسىق بىلەتىن قازاق پەن-كلۋبىنىڭ تۇپكى ماقساتىن اسقان جاۋاپكەرشىلىكپەن ىلگەرى جۇرگىزە الاتىن قاجىرلى، قايراتتى جانە ءبارىڭىز جاقسى بىلەتىن ءبىر ازاماتتىڭ قولىنا تاپسىرسام دەپ وتىرمىن. بۇل ورىنعا ءوز كانديداتۋرالارىن ۇسىنعاندار دا كوپ بولدى. بۇل توڭىرەكتەگى مەنىڭ ۇسىنىسىمدى كوپشىلىگىڭىز قولدايتىن دا بولارسىزدار. ول – مىنا وتىرعان بيگەلدى عابدۋللين. ىسكەر، جيناقى، ورىندى شەشىم قابىلداۋعا قابىلەتتى، بيلىكتەگىلەرمەن دە ءتىل تابىسا بىلەدى. ءوزىنىڭ گازەتى بار، ەسەپ-قيساپقا جۇيرىك. مەن بيگەلدىمەن ەكى-ۇش مارتە حالىقارالىق پەن-كلۋبتىڭ ءارتۇرلى مەملەكەت استانالارىندا وتكەن كونفەرەنسيالارىنا قاتىستىم. بۇل جىگىتتىڭ وزگەلەرىمىزدەن ءبىر ارتىقشىلىعى – ءتىل بىلەدى. شەتكە شىققاندا ءتىل بىلمەي اركىمنىڭ بەتىنە جالتاقتاپ، پۇشايمان حال كەشۋ بارىنەن وتكەن ازاپ ەكەن. وسى ازاماتقا توقتادىم...».

«ابەكە، ءسىز قۇرمەتتى ءتوراعا بولىپ قالساڭىزشى» دەپ جاتتى بىرەۋلەر. «جوق، قۇرمەتتى ءتوراعا دا بولمايمىن. مەن بۇگىننەن باستاپ، وزدەرىڭ سەكىلدى پەن-كلۋبتىڭ قاتارداعى مۇشەسىمىن».

ب.عابدۋللين ءبىر اۋىزدان قازاق پەن-كلۋبى ورتالىعىنىڭ پرەزيدەنتى بولىپ سايلاندى. ا.ءاشىموۆ، ت.ابدىكوۆ، ق.مۇ­حان­بەتقالييەۆ، س.بالعابايەۆ، ق.تۇمەنباي، ت.سىدىقوۆ... سەكىلدى بەلگىلى قالامگەرلەر شىعىپ سويلەپ، جيىرما جىلدان استام پەن-كلۋبتى ابىرويلى باسقارعان ابەڭە ريزالىق كوڭىلدەن العىستارىن ءبىلدىردى، جاڭا باسشىعا ساتتىلىك تىلەدى.

سول كۇنى اعىنان جارىلعان ءا.نۇر­پەيىسوۆ كلۋب مۇشەلەرىمەن ەمەن-جار­قىن سىرلاسىپ، قولتىقتاسىپ، ارا-تۇرا قال­جىڭداسىپ، وتە كوڭىلدى ءجۇردى. قازاق ادەبيەتىنىڭ سەسى بولا بىلگەن ابەڭە ءار­دا­يىم امانشىلىقتا جۇزدەسەيىك، اللاتاعالا كوپسىنبەسە جۇزگە كەلىڭىز، بالكىم عاسىرلىق تويىڭىزدى سوندا اتاپ وتەرمىز! – دەگەننەن باسقا نە ايتارسىز؟!

قۋانىش جيەنباي.

ەگەمەن قازاقستان